www.szkolnictwo.pl

              Rdzeń kręgowy ma kształt grubego sznura, nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym, o przeciętnej średnicy 1 cm, barwy białej o ciężarze ok.30 g. Umieszczony w kanale kręgowym. Rozpoczyna się on bez wyraźnej granicy od rdzenia przedłużonego i rozciąga na przestrzeni około 45 cm, od I kręgu szyjnego do górnej krawędzi II kręgu lędźwiowego, gdzie kończy się stożkiem rdzeniowym. Rdzeń nie wypełnia wiec kanału rdzeniowego całkowicie, lecz jest od niego krótszy.

              Od rdzenia odchodzą parzyste nerwy rdzeniowe. Poszczególne otwory międzykręgowe, przez które wychodzą odpowiednie nerwy rdzeniowe, są przesunięte względem rdzenia ku dołowi. Wskutek tego nerw wychodzące z dolnych odcinków rdzenia, zanim osiągną właściwe otwory międzykręgowe, biegną na znacznej przestrzeni wewnątrz kanału kręgowego. Zespół tych nerwów, otaczających nić końcową, nosi nazwę kanału (lub ogona) końskiego.W zależności od okolicy rdzenia, z której odchodzą nerwy, rozróżniamy w nim części:

·         szyjną

·         piersiową

·         lędźwiową

·         krzyżowo – guziczną.

Średnica rdzenia nie jest równomierna na całej jego długości. W odcinkach, z których wychodzą korzenie nerwów przeznaczonych dla kończyn, rdzeń ma dwa wrzecionowate zgrubienia:

a)       zgrubienie szyjne – na przestrzeni od II kręgu szyjnego do II kręgu piersiowego;

b)       zgrubienie lędźwiowe – ciągnące się od X do XII kręgu piersiowego.

Na powierzchni zewnętrznej rdzenia widnieją w linii przyśrodkowej dwie bruzdy: głębsza od przodu, zwana szczeliną pośrodkową przednią,oraz płytsza od tyłu – bruzda pośrodkowa tylna. Dzielą one rdzeń na dwie symetryczne połowy: prawą i lewą.

Na powierzchni każdej połowy rdzenia zaznacza się: od przodu podłużna linia, zwana bruzdą boczną przednią, z której wychodzą korzenie ruchowe nerwów rdzeniowych, oraz od tyłu bruzda boczna tylna, wzdłuż której wychodzą do rdzenia czuciowe nerwów rdzeniowych. Wymienione bruzdy dzielą każdą połowę rdzenia na trzy sznury:

·         przedni

·         boczny

·         tylny.

Są one utworzone przez pęczki włókien nerwowych, przebiegające podłużnie w rdzeniu.

              Korzenie brzuszne składają się z włókien ruchowych, zdążających do mięśni szkieletowych. Są to włókna odśrodkowe. W skład korzeni grzbietowych (tylnych) wchodzą włókna czuciowe, idące od komórek położonych w odpowiednich zwojach rdzeniowych do kory mózgowej. Są towłókna wstępujące. Korzenie brzuszne i grzbietowe łączą się ze sobą bocznie od zwoju rdzeniowego, tworząc mieszany nerw rdzeniowy.

              U człowieka wychodzi z rdzenia 31 par nerwów:

·         8 szyjnych

·         12 piersiowych

·         5 lędźwiowych

·         5 krzyżowych

·         1 para nerwów guzicznych.

Każdej parze nerwów odpowiada odcinek, zwany segmentem rdzeniowym.

Budowa wewnętrzna rdzenia nie jest jednorodna. Na przekroju poprzecznym ukazuje się ciemniejsza część pośrodkowa w kształcie motyla lub litery H, zwana istotą szarą, oraz otaczająca ją na kształt płaszcza istota biała. Zasadniczym składnikiem istoty szarej są ciała komórek nerwowych; istota biała stanowi skupienie opisanych już wyżej pęczków włókien nerwowych, połączonych w sznury. W istocie szarej rozróżniamy słupy przednie i tylne, które na przekroju mają kształt rogów przednich i tylnych. Kanał rdzenia kręgowego łączy się u góry z komorami leżącymi wewnątrz mózgowia.  Kanał ten nazywamy kanałem środkowym. Wokół tego kanału znajduje się istota szara. W odcinku piersiowym pomiędzy słupem przednim a tylnym występuje jeszcze słup boczny.

              W obrębie słupów przednich znajdują się duże komórki jąder ruchowych, których neuryty wychodzą z rdzenia w składzie korzeni brzusznych. W zrębie słupów bocznych odcinka piersiowego występuje znacznie mniejsze skupienie komórek stanowiących jądro współczulne rdzeniowe. U podstawy słupów tylnych leży zespół komórek, tworzących tzw. jądro grzbietowe. Neurony wchodzące w skład tego jądra stanowią człon, włączony pomiędzy neurony czuciowe a ruchowe rdzenia łuku ruchowego.

              Istota biała utworzona jest z włókien nerwowych, skupionych w rdzeniu w tzw. sznury. Istota biała jest najlepiej rozwinięta w odcinku szyjnym i piersiowym. W skład jej wchodzą włókna wstępujące, tj. takie, które przewodzą bodźce w kierunku mózgu, i włókno zstępujące, przewodzące bodźce w kierunku odwrotnym – z mózgu do rdzenia kręgowego. Przewodzenie bodźców w kierunku mózgu jest tzw. drogą czuciową, a przewodzenie bodźców od mózgu – drogą korowo – rdzeniową. Zespoły włókien przewodzące identyczne podniety ( bodźce ) w tym samym kierunku noszą nazwę dróg nerwowych. Mamy dwa rodzaje dróg nerwowych:

- drogi zstępujące, czyli odmózgowe, które przebiegają w sznurach przednich rdzenia;

- drogi wstępujące, czyli domózgowe – w sznurach tylnych.

Sznury boczne zawierają drogi obu rodzajów.

Ośrodki rdzenia kręgowego.

Ośrodki rdzeniowe są rozmieszczone odcinkowo, tzn. pewne odcinki rdzenia zaopatrują określone odcinki ciała w nerwy czuciowe, ruchowe, wydzielnicze i naczynioruchowe.

              Do najważniejszych ośrodków rdzenia należą ośrodki ruchowe kończyn i tułowia. Rozmieszczenie ich w rdzeniu przedstawia się następująco:

a)       ośrodek ruchu przepony, tj. zespół komórek, od których odchodzą włókna nerwu przeponowego, leży na wysokości III – IV segmentu szyjnego;

b)       ośrodki ruchowe kończyn górnych mieszczą się w V – VIII segmentach szyjnych i pierwszym segmencie piersiowym;

c)       w części piersiowej rdzenia kręgowego leżą ośrodki mięśni klatki piersiowej, grzbietu i brzucha;

d)       w zgrubieniu lędźwiowym leżą ośrodki ruchowe kończyn dolnych.

Poza tym w rdzeniu znajdują się ośrodki autonomiczne. W ostatnim odcinku szyjnym i dwóch górnych piersiowych znajduje się ośrodek odruchów źrenicy. Wskutek podrażnienia tego ośrodka występuje odruchowe rozszerzenie źrenicy i wysunięcie do przodu gałki ocznej.

              W odcinku krzyżowym rdzenia mieszczą się ośrodki oddawania moczu, defekacji i ejakulacji.

              We wszystkich odcinkach piersiowych i górnych lędźwiowych rozmieszczone są ośrodki naczynioruchowe i wydzielnicze dla gruczołów potowych skóry.

Kręgosłup człowieka składa się z 31 kręgów:

·         8 szyjnych ( C )

·         12 piersiowych ( Th )

·         5 lędźwiowych ( L )

·         5 krzyżowych ( S )

·         1 guziczny ( potocznie kość ogonowa ).

Opony rdzenia kręgowego.

Rdzeń kręgowy otaczają trzy opony. Wymieniane od zewnątrz są one następujące:

Ø       opona twarda

Ø       pajęczynówka

Ø       opona miękka.

Opona twarda jest mocna i gruba, jest przedłużeniem opony twardej mózgowia, ma kształt długiego walcowatego worka, dość luźno obejmującego rdzeń, zakończonego ślepo u dołu na wysokości II – III kręgu krzyżowego. Worek ten składa się z dwóch blaszek, przy czym blaszka zewnętrzna stanowi okostna kanału rdzeniowego. Szczelinowata, lecz dosyć pojemna, przestrzeń zawarta między tymi blaszkami, wypełniona przejrzystym płynem tkankowym, tkanką tłuszczową i splotami żylnymi, nazywa się jamą nadtwardówkową. Wąska szczelina pomiędzy blaszką wewnętrzną opony twardej a pajęczynówką nazywa się jamą podpajęczynówkową.

Blaszka wewnętrzna opony twardej, umocowana jest w otworach międzykręgowych, otaczając na kształt rękawa wychodzące przez nie korzenie nerwowe. W obrębie otworów międzykręgowych cienka blaszka pajęczynówki łączy się z oponą twardą. Przestrzeń zawarta między pajęczynówką a oponą miękką nazywa się jamą podpajączynówkową. Wypełnia ją płyn mózgowo- rdzeniowy.

Jama podpajęczynówkowa rdzenia łączy się z jamą podpajęczynówkową mózgowia, co ma duże znaczenie dla krążenia płynu mózgowo- rdzeniowego. Rozszerzająca się u dołu część jamy podpajęczynówkowej rdzenia, w której znajduje się tylko ogon koński, nazywa się zbiornikiem końcowym. Ze zbiornika tego można wydobyć płyn mózgowo- rdzeniowy drogą nakłucia lędźwiowego, bez obawy uszkodzenia rdzenia. Opona miękka, która przylega ściśle do rdzenia, zawiera liczne rozgałęzienia naczyń krwionośnych, które wnikają w jego miąższ.

Od pokrywającej rdzeń opony miękkiej odchodzą w linii bocznej z każdej strony poprzecznie ustawione wyrostki cienkiej, lecz mocnej, blaszki w kształcie ząbków, zwężających się w kierunku bocznym. Ząbki te, w liczbie 23 z każdej strony, tworzą więzadło ząbkowane. Wierzchołki tych ząbków zrastają się z pajęczynówką, ustalając w ten sposób rdzeń. Widzimy więc, że rdzeń kręgowy, zawieszony na więzadle ząbkowanym i korzonkach rdzeniowych, pływa równocześnie w płynie mózgowo- rdzeniowym, co razem z poduszka tkanki tłuszczowej i splotów żylnych, wypełniających jamęnadtwardówkową. Te zabezpieczenia chronią rdzeń kręgowy od wstrząsów i urazów mechanicznych.

Opony mózgowia.

Mózgowie otaczają trzy opony:

Ø       opona twarda – zewnętrzna;

Ø       pajęczynówka – środkowa;

Ø       opona miękka – wewnętrzna, przylegająca bezpośrednio do tkanki mózgowej.

Opona twarda mózgowia.

Opona twarda jest błoną włóknistą, która równocześnie stanowi okostną jamę czaszki. U osobników dorosłych opona twarda jest ściśle zrośnięta z kośćmi podstawy czaszki, natomiast z kośćmi sklepienia czaszki jest połączona dość luźno i łatwo się od nich oddziela. Gładka i błyszcząca powierzchnia wewnętrzna opony twardej oddzielona jest od pajęczynówki szczelinowatą powierzchnią, zwaną jamą podtwardówkowa. Opona oddaje wewnątrz czaszki trzy płaszczyznowe wyrostki:

Ø       sierp mózgu – który wchodzi do szczeliny podłużnej mózgu. Rozdziela mózgowie na dwie połowy: prawą i lewą.

Ø       sierp móżdżku – to ta część blaszki wewnętrznej, która wchodzi między dwie półkule móżdżku: prawą i lewą.

Ø       namiot móżdżku – jest ustawiony prawie poprzecznie, tworząc jak gdyby dach ponad dołem czaszki tylnym. Namiot móżdżku oddziela półkule móżdżku od płatów potylicznych półkul mózgowych.

Pajęczynówka mózgowia.

              Pajęczynówka jest cienką błoną łączno tkankową, która oddziela od opony twardej włosowata jama podtwardówkowa. Z położoną pod nią oponą miękką zrasta się z pajęczynówką tylko na wypukłych powierzchniach zakrętów mózgowych. Nad bruzdami i szczelinami opona ta przerzuca się, nie zagłębiając się w nie, wskutek czego pomiędzy opona miękką a pajęczynówką powstaje szereg większych i mniejszych przestrzeni, które się ze sobą komunikują i w całości noszą nazwę jamy podpajęczynówkowej. Większe przestrzenie podpajęczynówkowe noszą nazwę zbiorników.

              Jama podpajęczynówkowa jest wypełniona płynem mózgowo- rdzeniowym, który wydostaje się z komory czwartej do zbiornika podstawy, otaczającego rdzeń przedłużony i móżdżek ( zbiornik móżdżkowo- rdzeniowy), przez dwa parzyste otwory boczne i nieparzysty otwór pośrodkowy komory czwartej.

              Trzy rodzaje krwotoków podpajęczynówkowych:

1.       Krwotok, który występuje od razu po urazie – krwotok wczesny.

2.       Krwotok późny, który występuje do 14 dni.

3.       Krwotok odległy – niekiedy krwawienie może wystąpić po wielu latach.

Opona miękka mózgowia.

              Opona miękka jest zrośnięta z powierzchnią zewnętrzna mózgu i wchodzi we wszystkie zagłębienia, bruzdy i szczeliny. Zawiera ona liczne naczynia krwionośne tętnicze i żylne, które wnikają do tkanki mózgowej.

Płyn mózgowo – rdzeniowy.

              Płynem mózgowo- rdzeniowym nazywamy ciecz, wypełniającą komory mózgu oraz przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i rdzenia kręgowego. Płyn mózgowo rdzeniowy powstaje w splotach naczyniówkowych komór bocznych w wyniku przesączenia się wody i pewnych składników osocza krwi. Objętość płynu mózgowo- rdzeniowego wynosi u człowieka dorosłego od 100 do 250 ml. Płyn jest przejrzysty, bezbarwny, o ciężarze właściwym 1,006. W skład płynu mózgowo- rdzeniowego wchodzą: