Ruch jest naturalnym, potrzebnym a wręcz nieodzownym elementem ludzkiego życia. Szczególne znaczenie ma w sytuacji dzieci z upośledzeniem umysłowym. Dzieci z głębokimi, sprzężonymi dysfunkcjami rozwojowymi mają trudności w wyodrębnianiu siebie z otoczenia, słabą świadomość siebie i swojego ciała. Często słabo interesują się otoczeniem. Dla rozwoju dziecka bardzo ważne są podejmowane przez rodziców i dzieci w okresie niemowlęcym zabawy ruchowe zwane baraszkowaniem. Dzięki nim tworzy się więź, doświadczenie współdziałania, bycia w bliskim kontakcie z drugim człowiekiem. Dzieci upośledzone często nie inicjują takich zabaw, są pozbawione doświadczenia bliskiego kontaktu fizycznego i psychicznego z dorosłym w okresie wczesnoniemowlęcym. Opóźniony rozwój motoryki dużej i małej powoduje obniżoną precyzję i kontrolę ruchów ciała, słabą koordynację ruchów rąk. Dzieci mają trudności z koncentracją uwagi, wykonywaniem działania ukierunkowanego na określony cel, z zapamiętywaniem. Ważnym problemem jest też ograniczona komunikacja z otoczeniem, m.in. ze względu na opóźniony rozwój mowy i wynikające stąd ograniczenia w zakresie umiejętności nawiązywania kontraktów z innymi i współdziałania.
Nie ulega wątpliwości, że dzieci z upośledzeniem umysłowym wymagają szczególnych form pracy, uwzględniających ich specyfikę rozwoju, możliwości oraz indywidualne potrzeby psychiczne. Znaną, powszechnie stosowaną metodą, w pełni odpowiadającą na potrzeby dziecka upośledzonego, jest metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne. Opracowany przez Weronikę Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnej formy kontaktu rodzic-dziecko. Został oparty na stwierdzeniu, że rozwój ruchowy jest podstawą rozwoju poznawczego a także emocjonalnego i społecznego. Proponowana aktywność ruchowa poprzez swoją naturalność i prostotę, realizowana w atmosferze zabawy, rozwija w dziecku aktywność, spontaniczność, zainteresowanie otoczeniem.
W metodzie ruchu rozwijającego można wyróżnić kilka kategorii ruchu:
ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała,
ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie w poruszaniu się w otoczeniu,
ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu z partnerem i grupą,
ćwiczenia twórcze.
W pracy z dzieckiem upośledzonym należy zadbać o właściwy dobór ćwiczeń. Nie wszystkie z nich można wykorzystać ze względu na to, że niekiedy wymagają zbyt dużej, jak na możliwości dziecka upośledzonego, aktywności własnej.
Istotna jest grupa ćwiczeń służąca poznaniu własnego ciała. Ćwiczenia wykonuje się na podłodze, co daje poczucie bezpieczeństwa. Służą rozwojowi świadomości siebie, swojego ciała, co jest podstawą do wyodrębnienia siebie z otoczenia i kształtowania poczucia tożsamości. Dzieciom tym szczególnie potrzebne są ćwiczenia rozwijające świadomość tułowia, centralnej części ciała, nóg i kolan. Pomaga im to lepiej kontrolować ruchy ciała, czuć się bezpieczniej i rozumieć siebie i otoczenie.
Przykładowe formy aktywności ruchowej służące poznaniu własnego ciała:
leżenie na plecach,
leżenie na podłodze,
ślizganie się w koło na brzuchu, plecach,
czołganie się na brzuchu (plecach) do przodu z naprzemiennym zginaniem rąk i nóg,
podciąganie kolan do siadu skulonego i pchanie kolan do siadu prostego,
maszerowanie, bieganie z wysokim podnoszeniem kolan,
chodzenie na „sztywnych”, miękkich nogach,
uderzanie stopami (palcami nóg, piętami) o podłogę,
dotykanie łokciami kolan.
Drugą kategorią ruchu wyróżnioną przez W. Sherborne jest ruch rozwijający poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu fizycznym. Ćwiczenia te pozwalają poznać otoczenie i poczuć się w nim swobodniej. Polegają na przemieszczaniu się, wymagają więc pewnej sprawności ruchowej i ukierunkowanej aktywności własnej, co niekiedy może przekraczać możliwości dziecka upośledzonego. Przykładowe ćwiczenia:
przechodzenie pod „mostem” zbudowanym przez dorosłego pozostającego w klęku podpartym,
ciągnięcie dziecka leżącego na plecach po podłodze za ręce, za nogi,
turlanie się,
jeżdżenie w siadzie – poruszanie się po podłodze w różnych kierunkach,
ciągnięcie dziecka w chuście po podłodze.
Kolejną kategorię stanowią ruchy prowadzące do nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem. Szczególnie istotne i możliwe do wykorzystania w pracy z dzieckiem upośledzonym są ćwiczenia, w których jeden partner jest bierny a drugi aktywny. Prowadzą do budowania w relacji z ludźmi zaufania i poczucia bezpieczeństwa. Ważny jest sposób w jaki wykonuje się ćwiczenia, wzajemne odziaływanie między dorosłym a dzieckiem.
Ćwiczenia „z” w parach:
kołysanie dziecka obejmowanego rękami, nogami i tułowiem,
kołysanie dziecka podtrzymywanego na całej długości ciała w leżeniu na plecach,
turlanie po nogach partnera,
kołysanie się siedząc przodem do siebie.
Ćwiczenia „razem” w grupie:
huśtanie dziecka w trzymaniu za ręce, nogi lub w chuście,
skakanie z podparciem dwóch osób – partnerów,
kołysanie w grupie trzyosobowej,
podtrzymywanie dziecka – kilka osób w pozycji na czworaka tworzy powierzchnię ze swoich pleców, na których kładzie się dziecko.
Ćwiczenia z wykorzystaniem ruchu „przeciwko” mają mniejsze zastosowanie w zabawach z dzieckiem upośledzonym. Służą do wyczuwania siły, ciężaru drugiej osoby:
przepychanie się plecami,
uwalnianie się z objęć partnera,
„skała” – próba przesunięcia partnera stojącego lub siedzącego stabilnie,
„rozwiązywanie” zwiniętego w kłębek parntera.
Zajęcia prowadzone metodą ruchu rozwijającego odbywają się w atmosferze swobody i zabawy, dzięki temu wyzwalają w dziecku inwencję, twórcze działanie, inspirują do wyrażania swoich potrzeb, pomysłów. Sprzyjają również rozwojowi fizycznemu dziecka. Dzieci opanowują różne elementy ruchu, uczą się kontrolować ciało, osiągają większą sprawność ruchową w zakresie motoryki dużej i koordynacji ruchów rąk. Czują się bezpieczniej w otaczającej przestrzeni dzięki temu, że mają szansę poznawać ją wieloma zmysłami – nie tylko wzrokiem, słuchem ale też dotykiem i ruchem. Metoda W. Sherborne pomaga rozwijać niektóre funkcje poznawcze jak: koncentracja uwagi, zapamiętywanie i odtwarzanie sekwencji czynności i umiejętność naśladowania. Dzieci upośledzone mają często duże trudności z koncentracją uwagi. Ćwiczenia ruchowe stwarzają im okazję do skupienia się na określonej czynności, drugiej osobie i mobilizowania na konkretnym działaniu. Mają również ograniczone możliwości kontaktowania się z otoczeniem. W czasie sesji ruchowych otrzymują komunikaty słowne ale mogą również obserwować i naśladować innych, co ułatwia im rozumienie kierowanych do nich informacji. Dzięki zespołowemu charakterowi ćwiczeń dzieci mają możliwość zaspokajania potrzeby bycia z rówieśnikami, osobami dorosłymi i współdziałania. Ćwiczenia uczą wchodzenia w różne role, czekania na swoją kolej, kontroli emocji i ciała. Inspirują do kontaktu, przeżywania pozytywnych doświadczeń w relacji z innymi. Rozwijają umiejętności społeczne, uczą funkcjonowania w grupie i współdziałania, rozumienia i dostosowywania się do reguł grupy. Wpływają na rozwój obrazu siebie, poczucia własnej sprawczości i wartości. Dzieci stają się bardziej pewne swoich możliwości. Metoda W. Sherborne umożliwia dzieciom upośledzonym umysłowo zaspokojenie istotnych potrzeb psychicznych: potrzeby bezpieczeństwa, bliskości, potrzeb społecznych i poznawczych. Daje możliwość realizacji potrzeby ruchu, przeżycia wspólnie z innymi radości. Dużą wartością tej metody jest to, że można osiągnąć zamierzone efekty w atmosferze zabawy, z wykorzystaniem naturalnych dla dzieci form aktywności, bez odwoływania się do nakazów i przymusu.
Małgorzata Dorota Kawa
|
