Kontrola i ocena wyników pracy dydaktyczno-wychowawczej
1.Ocenianie uczniów jako proces pedagogiczny
2.Ocenianie osiągnięć szkolnych względem wymagań programu szkolnego
3.Badanie wyników nauczania
4.Egzamin (łac., examen – badanie), jako forma sprawdzania osiągnięć uczniów
5.Ewaluacja jako proces pedagogiczny
6.Pomiar dydaktyczny i jego konstruowanie
7.Pomiar dydaktyczny
8.Sprawdzanie (kontrola i jej zadania w procesie dydaktycznym)
9.Funkcje oceny w procesie kształcenia
10.Sprawdzanie efektywności w kształceniu
11.Reforma oceniania postępów ucznia
12.Ważniejsze pojęcia
13.Jakie cele stawia przed sobą nowoczesne ocenianie?
14.Jak tworzyć PSO (Przedmiotowy System Oceniania)?
15.Zakończenie.
WSTĘP
Ocena towarzyszy człowiekowi na przestrzeni całego życia. Wynika ona z konieczności i potrzeby wartościowania jego postaw, efektów wszelkiej działalności. Oceniany odbiera opinie o skutkach swego postępowania w aspekcie ich trafności, sprawiedliwości i zgodności z samooceną.
Aby ta zgodność zaistniała, oceniany i oceniający muszą znać kryteria i reguły, według których wartościowanie jest dokonywane.
Znajomość, rozumienie i akceptacja ustalonych reguł postępowania w procesie oceniania dotyczy obu stron i musi być przez nie konsekwentnie przestrzegana. Kryteria muszą być sformułowane w sposób jednoznaczny, wykluczający jakąkolwiek manipulację i naginanie ich do potrzeb w konkretnych sytuacjach.
Jednocześnie nie mogą być „bezduszne”, sformułowane w sposób uniemożliwiający uwzględnienie oczywistego faktu, że każdy człowiek to niepowtarzalna indywidualność, osobowość powstała w wyniku doświadczeń, przeżyć doznanych w rodzinie i środowisku; rozwijanych i wspomaganych w instytucjach edukacji szkolnej oraz pozaszkolnej.
Kolejne źródła czerpania doświadczeń to środowisko zakładu pracy ze wszystkimi konsekwencjami oceny i „wyceny” (zapłaty) za pracę.
Zagadnienie oceny ucznia za jego pracę (uczenie się) jest szczególnie ważne, gdyż przy niewłaściwym przeprowadzeniu ocenienia możemy zniweczyć wszystkie efekty dotychczasowego dorobku ucznia, albo zdopingować, umotywować do jeszcze większego wysiłku i pogłębiania swojej wiedzy, zdobywania nowych umiejętności, doskonalenia umiejętności posiadanych aż do mistrzostwa w ich realizowaniu. Ocena i ocenianie zawsze pociąga za sobą ryzyko stresu dla ucznia i dlatego działanie oceniającego musi to uwzględniać.
Ocena ucznia to przecież swoista zapłata za jego trud poniesiony przy zdobywaniu nowych wiadomości, umiejętności, potwierdzenie słuszności wybranej przez niego drogi.
W przypadku, gdy nie zrozumiemy tego faktu, możemy jednym nierozważnym posunięciem zniweczyć cały dorobek ucznia i efekty pracy innych nauczycieli.
Ocena ucznia jest podsumowaniem pracy nauczyciela z tym uczniem. Ocena niedostateczna wystawiona za semestr nie świadczy, bowiem o tym, że uczeń nie nauczył się nic z danego przedmiotu, ale świadczyć może, że uczący nauczyciel niewiele zrobił, aby znaleźć wśród tego, co uczeń wie, postęp w stosunku do tego, co wiedział w momencie, gdy znalazł się w zasięgu jego oddziaływania.
Należy koniecznie zauważać postępy ucznia w stosunku do tego, co umiał w momencie, gdy zaczęliśmy z nim swą pracę, ocenić to i uświadomić ten fakt uczniowi, a także ukierunkować go w takim zakresie, aby czynił dalsze postępy, uzupełniał ewentualne braki w miarę swoich możliwości.
Wskazanie właściwej drogi, dzięki której uczenie się będzie skuteczniejsze i łatwiejsze, a także odkrycie przed uczniem źródeł wiedzy powinno być podstawowym celem pracy nauczyciela oceniającego postępy edukacyjne ucznia.
Uczniowie przy ocenianiu swojej pracy muszą znać motywy i kryteria oceny mające wpływ na ich końcowy wynik, bo jest to czynnikiem motywującym ich do dalszej pracy.
Potrzebne jest także wzajemne zaufanie oraz życzliwość nauczycieli i uczniów idące w tym kierunku, by oceniający nie bali się oceniać, a oceniani nie obawiali się tego, czy otrzymają sprawiedliwą ocenę za wykonaną pracę, adekwatną do ich nakładów pracy i zaangażowania.
Rola oceny w życiu człowieka
Ocena jest wypowiedzią o charakterze wartościującym, będąca wyrazem opinii – pozytywnej lub negatywnej – o przedmiocie, o stanie rzeczy, o osobie, zaistniałym zdarzeniu.
Sprawa prawdziwości lub fałszywości zdań oceniających wywołuje spory wśród filozofów. W zdaniach oceniających czyny ludzkie (dobro – zło), czy wygląd przedmiotów (piękno – brzydota) są zawarte pierwiastki subiektywne, charakteru intersubiektywnego nabierają one zwykle dzięki funkcjonowaniu więzi społecznych i wpływowi wychowania.
Rozróżnia się:
· ocenianie emocjonalne (szczególnie moralne i estetyczne), w którym pierwiastki subiektywne odgrywają większą rolę,
· ocenianie utylitarne (o charakterze praktycznym), np. prakseologiczne i techniczne, przy którym możliwe jest odwoływanie się do praw nauki. (Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo „Żak” Warszawa 1997 s. 195)
Ocena szkolna, to ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony stopień szkolny, opinia wyrażona w formie pisemnej czy ustnej, a także zewnętrzne objawy zachowania się nauczyciela (mimika, gest). (Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo „Żak” Warszawa 1997 s. 195)
Ocena szkolna daje nauczycielowi szerokie możliwości wyrażania swojego stosunku do osiągnięć lub niepowodzeń ucznia; sprowadzanie oceny szkolnej do samego wystawienia stopni szkolnych jest uproszczeniem. (Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo „Żak” Warszawa 1997 s. 195)
Ocenianie uczniów jako proces pedagogiczny
Ocenianie uczniów, to proces wyrażania opinii o uczniach za pomocą stopni, ocen opisowych, zarówno sporadycznie, jak i co kwartał (okres) lub przy końcu roku szkolnego.
Swoiste rodzaje, zakresy oceniania uczniów to:
· ocenianie osiągnięć szkolnych,
· badanie wyników nauczania,
· egzaminy.
W przypadku, gdy za główne zadanie nauczyciela uznamy sterowani procesem uczenia się uczniów, rozdźwięk między nauczaniem, sprawdzanie i ocenianiem zanika. Obserwowanie i rejestrowanie postępów uczniów w toku procesu dydaktycznego musi przebiegać sukcesywnie, od wstępnej diagnozy stanu osiągnięć niezbędnych do uczenia się w danej dziedzinie treści programowej.
Od diagnozy osiągnięć zależy indywidualizacja nauczania, będąca sposobem udzielania skutecznej pomocy uczniom mającym trudności z uczeniem się i wczesnego usamodzielnienia uczniów zdolnych, najlepszych.
Ocenianie osiągnięć szkolnych względem wymagań programu szkolnego
Rozróżnia się:
· wąsko rozumiane ocenianie osiągnięć szkolnych, które opiera się na pomiarze dydaktycznym przy zastosowaniu testów sprawdzających,
· szeroko rozumiane ocenianie osiągnięć szkolnych, gdy bierze się pod uwagę nie tylko wyniki testu, lecz także sytuację życiową ucznia, jego pochodzenie społeczne, motywację do nauki szkolnej i pracowitość oraz politykę oświatową.
Badanie wyników nauczania
Celem badań wyników nauczania realizowanych przez nauczycieli, administrację szkolną lub instytucje naukowe jest dokonywanie pomiaru osiągnięć uczniów w wybranych przedmiotach nauczania lub ustalenie wyników w stosunku do wymagań programowych, jak również poznanie przyczyn stwierdzonych na podstawie wyników przeprowadzonych testów dydaktycznych.
Egzaminy mogą być przeprowadzane w obrębie jednego lub więcej przedmiotów nauczania (studiów). Ze względu na przeznaczenie egzaminy dzielą się na:
1. egzaminy wstępne, tj. selekcjonujące kandydatów do szkoły danego typu,
2. egzaminy promocyjne, czyli warunkujące przejście z klasy do klasy,
3. egzaminy końcowe, stwierdzające ukończenie szkoły danego typu.
Przykłady egzaminu końcowego to: egzamin dojrzałości, egzamin dyplomowy. Najczęściej spotykane postacie egzaminów to egzamin ustny oraz pisemny, obecnie coraz częściej spotykamy nowe postacie takie jak: egzaminy testowe i praktyczne.
Ewaluacja jako proces pedagogiczny
Ewaluacja osiągnięć uczniów, to sprawdzenie i ocena tych osiągnięć jako proces łączny. Etapy sprawdzania (upewniania się o wynikach kształcenia) oraz oceniania (wartościowania tych wyników) przeplatają się w procesie ewaluacji osiągnięć uczniów, pod warunkiem, że ewaluację przygotujemy planowo.
W pomiarze sprawdzającym układem odniesienia wyniku każdego ucznia są wymagania programowe. Narzędzia pomiarowe (testy) buduje się według tych wymagań, tak by je możliwie dokładnie reprezentowały i by można było orzec, że są spełnione. Ewaluacja to proces diagnostyczno – oceniający zawierający w sobie trzy komponenty:
1. pomiar – (odpowiadamy na pytania):
· co mierzyć?
· czym mierzyć?
· kiedy mierzyć?
2. osąd, czyli:
· analiza wyników pomiaru,
· weryfikacja procesu dydaktycznego,
3. decyzja dotycząca zmiany procesu dydaktycznego w zakresie:
strukturyzacji treści kształcenia,
· doboru metod kształcenia,
· doboru form organizacyjnych pracy uczniów,
wykorzystania środków dydaktycznych lub konstrukcji narzędzi pomiaru dydaktycznego.
Pomiar dydaktyczny i jego konstruowanie
Pomiar dydaktyczny
Pod pojęciem tym należy rozumieć przyporządkowanie symboli (ocen) uczniom w taki sposób, aby relacje między symbolami odpowiadały relacjom między uczniami ze względu na określone osiągnięcia. Zasady przyporządkowania powinny być ustalone i możliwie dokładnie przestrzegane, a proces pomiarowy podlegać powinien obiektywnej kontroli.
Nauczyciel przedstawiając wyniki sprawdzania osiągnięć uczniów w stopniach szkolnych porównuje te osiągnięcia z wymaganiami przewidzianymi na poszczególne stopnie szkolne. Jeżeli, np. uczeń, który spełnia wymagania na ocenę dostateczną, a nie spełnia wymagań na ocenę dobrą, to otrzymuje ocenę dostateczną.
Uporządkowany zbiór wybranych punktów skali, z którymi porównuje się wyniki pomiaru nazywamy układem odniesienia wyników pomiaru.
Według układu odniesienia wyników pomiar dydaktyczny dzielimy na pomiar różnicujący i pomiar sprawdzający.
Pomiar różnicujący – w pomiarze różnicującym układem odniesienia wyniku każdego ucznia są wyniki innych uczniów. Ci uczniowie tworzą z danym uczniem określoną populację, to jest grupę o istotnych cechach wspólnych, np. oddział szkolny, grupę kandydatów do danej szkoły.
W pierwszym przypadku normą jest zestawienie średnich wyników testowania kolejnych populacji wiekowych w danej szkole, a w drugim przypadku o punkcie odniesienia decyduje liczba kandydatów, jaką może przyjąć szkoła do klasy pierwszej. Tę operację nazywamy pomiarem dydaktycznym, jeżeli wymagania poszczególnych stopni są dostatecznie ściśle określone, a procedura porównywania wyniku z wymaganiami jest ujęta w odpowiedni algorytm decyzyjny, według którego możemy go kontrolować.
Pomiar sprawdzający – w pomiarze tym układem odniesienia wyniku każdego ucznia są wymagania programowe. Narzędzia pomiaru (testy) buduje się według tych wymagań, tak by je możliwie dokładnie reprezentowały i by można było orzec, czy są spełnione.
Pomiar sprawdzający może być:
· jednostopniowy – ojczyzną pomiaru tego typu są Stany Zjednoczone. Wszystkie zadania reprezentujące wybrany zakres treści kształcenia traktuje się równorzędnie, a problemem pozostaje tylko norma ilościowa, to jest liczba zadań, które trzeba rozwiązać, aby można było uznać ten zakres za zaliczony (opanowany) lub niezaliczony (nieopanowany).
· wielostopniowy – ten rodzaj pomiaru sprawdzającego zaproponowano
w latach 70 - tych. Oparty on jest na wymaganiach wielostopniowych, w szczególnym zaś przypadku – na skali stopni szkolnych.
Model pomiaru sprawdzającego wielostopniowego zakłada wyodrębnienie warstw treści kształcenia odpowiadających ustopniowanym wymaganiom.
Ustopniowanie (hierarchia) wymagań wyraża się w tym, że treść każdej warstwy niższej stanowi część każdej warstwy wyższej Przy sześciostopniowej skali ocen model taki obejmuje następujące warstwy treści kształcenia:
1) treść konieczna K – ocena dopuszczająca,
2) treść podstawowa P – dodatkowo wymagana na ocenę dostateczną,
3) treść rozszerzająca R – dodatkowo wymagana na ocenę dobrą,
4) treść dopełniająca D – dodatkowo wymagana na ocenę bardzo dobrą,
5) treść wyróżniająca W – dodatkowo wymagana na ocenę celującą.
Sprawdzanie (kontrola i jej zadania w procesie dydaktycznym)
Sprawdzanie efektywności kształcenia polega na sukcesywnym porównywaniu uzyskanych przez uczniów wiadomości oraz umiejętności z zamierzonymi celami kształcenia.
Może ono być realizowane bezpośrednio, za pomocą prac pisemnych uczniów lub poprzez rozmowę z nimi i pośrednio głównie za pomocą zadań teoretycznych lub praktycznych, gdzie uczeń ma zastosować materiał będący przedmiotem sprawdzania.
Ocena jest ustosunkowaniem nauczyciela (egzaminatora) do osiągnięć uczniów, czego wyrazem może być uwaga słowna, komentarz, symbol lub stopień szkolny.
O efektywnym nauczaniu możemy powiedzieć wtedy, gdy uczniowie wykazują wzrost lub utrzymują na wysokim poziomie chęci (motywację) do nauki, zarówno pod kierunkiem nauczyciela jak i samodzielnej oraz zauważamy wzrost kompetencji uczniów.
Biorąc pod uwagę podmiotowość uczniów w procesie edukacji należy bezwzględnie pamiętać, że nie ma trudnych uczniów, są tylko tacy, których trzeba motywować inaczej i / lub poświęcać im więcej czasu.
Funkcje oceny w procesie kształcenia
W procesie kształcenia zawodowego ocena i kontrola powinna spełniać następujące funkcje:
· funkcję selekcyjną; służy ona w pierwszej kolejności do wyłonienia w klasie uczniów wybitnych i szczególnie uzdolnionych,
· funkcję wychowawczą; związana ona jest ze wspomaganiem rozwoju postaw uczniów wobec uczenia się, wobec swoich obowiązków, ukierunkowania ku osiąganiu satysfakcji z osiągniętych sukcesów,
· funkcja dydaktyczna; polegająca na porządkowaniu wiedzy uczniów
i wskazywaniu sposobów usuwania ewentualnych błędów,
· funkcja diagnostyczna; pozwala ona na przewidywanie dalszego rozwoju intelektualnego ucznia, na podstawie przeprowadzonej analizy efektów kształcenia,
· funkcja motywacyjna; powinna zapewnić właściwy stosunek do pracy, uczenia się, jako podstawowych źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych,
· funkcja kontrolna; ta z kolei powinna umożliwić ustalenie faktycznego stanu świadomości i umiejętności uczniów w stosunku do wymagań programowych,
· funkcja metodyczna; dzięki niej możliwe staje się usprawnianie procesu edukacyjnego poprzez analizę i krytyczną samoocenę własnej działalności dydaktyczno – wychowawczej. Umożliwia ona również wdrażanie odpowiednich środków zaradczych, korygujących proces edukacyjny.
Jednym z zasadniczych problemów, które nurtują nauczyciela jest sprawa związana z pytaniem: Jak można sprawdzić skuteczność uczenia się uczniów, a równocześnie ocenić własne nauczanie?
Generalnie można przyjąć, że nauczyciel wystawiając oceny (w przyjętej skali) w pewnym sensie dokonuje weryfikacji własnej pracy.
W przypadku wielu ocen dopuszczających i niedostatecznych, mamy potwierdzenie stanu faktycznego wiedzy u swoich uczniów, ale jednocześnie potwierdza to niewykonanie w stosunku do tej grupy uczniów podstawowych zadań w zakresie wspomagania: rozwoju umiejętności, zdobywania wiadomości, dojrzewania postaw.))
Sprawdzanie efektywności w kształceniu
Warunki, które musi spełniać ocena i procedury ich osiągania:
· obiektywność należy oprzeć na takim ustaleniu wymagań, które doprowadzą do uzyskania zbliżonych wyników w stosunku do innych osób i pomiarów prowadzonych w różnym czasie,
· niezawodność zapewnia przyjęcie sprawdzalnych i mierzalnych narzędzi kontrolnych, pytań, testów, itp.,
· symptomatyczność oceny polega na takim ustaleniu zakresu kontroli, by dotyczyła obszaru objętego tą kontrolą (i tylko tego obszaru),
· prognostyczność oceny umożliwia przewidywanie, jakie postępy będzie uzyskiwał uczeń z przedmiotu w dalszym okresie nauki w szkole,
· uzasadnienie oceny oraz jawność zapewnić należy przez udostępnienie uczniowi informacji o pozytywnych elementach w jego pracy, o brakach i usterkach wraz ze wskazaniem sposobów ich usunięcia oraz przez podanie w formie pisemnej lub w formie ustnej stopnia szkolnego.
Reforma oceniania postępów ucznia
Reforma edukacji to także reforma oceniania postępów ucznia. Układanie w logiczny system takich elementów, jak: wymagania programowe, egzaminacyjne, sposoby oceniania, eksponowanie informacyjnej funkcji oceny powoduje, że upowszechnia się wśród nauczycieli nowy język oceniania. Pojawiła się w nim nowe, czasem obco brzmiące słowa, terminy, skróty: ewaluacja, portfolio, standard edukacyjny, standard wymagań egzaminacyjnych, WSO, PSO itp. Czy przyjmie się ten nowy język szkolny? Czy przyjmą się idee wyrażane tym językiem?
Ważniejsze pojęcia
Reforma edukacji dokonuje istotnych zmian w ocenianiu, wprowadzając ocenianie wewnątrzszkolne i ocenianie zewnętrzne. Tworzy się wewnątrzszkolne systemy oceniania i system egzaminów zewnętrznych. Nowe zasady oceniania określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999 roku w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Zgodnie z wymogami wyżej wymienionego rozporządzenia, nauczyciele zostali zobligowani do przygotowania Wewnątrzszkolnych Systemów Oceniania, które stanowić powinny podstawę (punkt wyjścia) do opracowania Przedmiotowych Systemów Oceniania. Są to nowe terminy w praktyce szkolnej, a trzeba jeszcze do nich dodać inne: ocenianie wspierające ucznia, ocenianie sumujące, ocenianie zewnętrzne i ocenianie kryterialne. Niektórym nauczycielom sprawia trudność odnalezienie się w tym gąszczu nowych pojęć, zwłaszcza, że znaczenia wielu z nich zostały bądź wypaczone, bądź spłycone.
Rozważania nad ocenianiem, w świetle rozporządzenia, doprowadziły do sformułowania - po raz pierwszy w masowej skali i blisko praktyki pedagogicznej - strategii oceniania. Strategia ta dotyczy zarówno oceniania postępów w nauce, jak i zachowania uczniów.
Wyjściem do rozważań nad ocenianiem jest pojęcie: osiągnięcia uczniów, czyli to, co uczniowie potrafią spośród czynności przewidzianych do opanowania w szkole. Czym innym są wyniki nauczania, czyli efekt pracy nauczyciela? A osiągnięcia uczniów są i wynikiem nauczania, i uczenia się (często niezależnego od szkoły), i zależą w dużym stopniu od środowiska rodzinnego, ale także od zdolności, aspiracji itd. Czym innym wreszcie są postępy uczniów, czyli przyrost wiedzy i umiejętności w jakimś czasie. Możemy je zbadać tylko wtedy, kiedy znamy stan wyjściowy. O rzetelnym poznaniu tego stanu dopiero teraz zaczyna się mówić.
Ocenianie wspierające (O.w.) - w szkole to głównie oceny śródroczne oraz końcoworoczne, które powinny stymulować rozwój ucznia, O.w. polega na ustaleniu oceny możliwie adekwatnej do wiedzy i umiejętności ucznia, niosącej prawdziwą informację, ale zakomunikowana, uczniowi w ten sposób, aby wspierać jego rozwój szkolny- Zasady oceniania wspierającego muszą być zawarte w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania oraz w Przedmiotowych Systemach Oceniania.
Ocenianie sumujące - wystawiane na progach edukacyjnych. Ma za zadanie poinformowanie, czy uczeń spełnił stawiane mu wymagania. Zawiera diagnozę wiedzy i umiejętności, ale jego głównym celem nie jest wspieranie ucznia w rozwoju. Prowadzi do oceniania zewnętrznego. Ocenianie zewnętrzne - pytania i zadania są ustalane przez organizację, która nie naucza ocenianego później materiału/umiejętności, w której ocenianie jest zorganizowane w taki sposób, że wyniki uczniów mogą być porównywalne między szkołami
Ocenianie kryterialne - polega na obligatoryjnym stosowaniu przyjętych kryteriów jakościowych w sprawdzaniu i ocenianiu pracy ucznia, w celu wytworzenia obrazu osiągnięć ucznia jako całości. Wymaga starannego doboru stosownych kryteriów, wraz z określeniem ich znaczenia. Kryteriami dydaktycznymi oceniania są wymagania programowe na poszczególne oceny lub poziomy przedmiotu nauczania, kryteriami społeczno-wychowawczymi natomiast wkład pracy ucznia, jego zdolności, motywacja do uczenia się, systematyczność, aktywność, warunki nauczania i inne.
Z przytoczonych definicji wynika, że ocenianie wewnątrzszkolne to ocenianie wspierające rozwój szkolny ucznia, a ocenianie zewnętrzne to ocenianie głównie do celów diagnozy i monitorowania systemu szkolnego. Zarówno ocenianie wewnątrzszkolne, jak i zewnętrzne powinno być oparte na starannie dobranych kryteriach.
Ocena szkolna jest informacją o wyniku kształcenia, wraz z komentarzem dotyczącym tego wyniku. Komentarz ten dotyczy zarówno warunków uczenia się. Sposobu uzyskiwania informacji o wyniku oraz poprawnej jego interpretacji, jak i sposobu wykorzystania tej informacji w toku dalszego uczenia się. Ocena skupia się więc na gromadzeniu i scalaniu informacji. a ocenianie osiągnięć uczniów to proces dochodzenia do opinii tub przypisywania wartości. Jest, więc procesem ustalania i komunikowania ocen szkolnych na podstawie wyników sprawdzania.
Jakie cele stawia przed sobą nowoczesne ocenianie?
Do najważniejszych należą z pewnością następujące:
· Diagnozowanie osiągnięć dydaktycznych ucznia.
· Obserwowanie rozwoju ucznia-
· Dostarczanie informacji zwrotnej głównym podmiotom.
· Wspieranie rozwoju,
· Rozbudzanie motywacji uczenia się.
· Uczenie systematyczności, organizowanie uczenia się.
· Kształtowanie obrazu samego siebie.
· Uświadamianie oceny jako elementu rzeczywistości
· Uczenie umiejętności oceny, korzystania z niej.
· Wdrażanie do samooceny.
· Sprawdzanie wiadomości i umiejętności.
· Przygotowanie do „zdrowej rywalizacji".
· Wdrażanie do przestrzegania norm, zasad funkcjonujących w różnych organizacjach
· Rozpoznawanie uzdolnień, zainteresowań, predyspozycji.
· Gromadzenie informacji -30 oceny końcowej (pełny obraz).
· Psychiczne wzmacnianie ucznia (wskazywanie „mocnych" stron).
· Niwelowanie stresu, lęku, agresywnych zachowań.
Ocenianie osiągnięć powinno zawierać trzy elementy:
· Ustalenie wymagań programowych.
· Budowa skali ocen.
· Ustalenie oceny osiągnięć.
Oceny powinny być powiązane z wymaganiami programowymi. Każdy stopień musi oznaczać spełnienie określonych wymagań. Obecnie ustala się dwu- i trzystopniowe wymagania programowe:
a) dwustopniowe: poziom podstawowy i ponadpodstawowy,
b) trzystopniowe: poziom podstawowy, rozszerzający i dopełniający.
Wartość oceniania zależy od wymagań programowych, ich precyzji, klarowności, jasności, a przede wszystkim od ich jawności: Najogólniej biorąc, jakość oceniania szkolnego zależy od poziomu racjonalności i konsekwencji wymagań programowych (Niemierko).
Jak tworzyć PSO (Przedmiotowy System Oceniania)?
Przedmiotowy System Oceniania powinien być dokumentem klarownym i czytelnym. Mógłby on przyjąć następującą formę:
Zasady PSO
W rozdziale tym zapisujemy zasady pracy na lekcjach - umowę między nauczycielem a klasą.
Na przykład:
· PSO ma na celu wspieranie rozwoju intelektualnego i osobowościowego ucznia.
· W PSO zakłada się, iż każdy uczeń, na miarę swoich możliwości intelektualnych oraz charakterologicznych, robi wszystko, by osiągnąć sukces szkolny.
· Na początku każdego roku szkolnego dokonuje się diagnozy wstępnej poziomu wiedzy i umiejętności uczniów.
· Ocena ma dostarczyć uczniom, rodzicom i nauczycielowi rzetelnej informacji
o specjalnych uzdolnieniach, postępach i trudnościach ucznia.
· Każda ocena jest opatrzona komentarzem nauczyciela, ustnym lub pisemnym.
· Zawartością komentarza są wskazówki dla ucznia, w jaki sposób może on podnieść swoje osiągnięcia edukacyjne.
· Wymagania edukacyjne formułowane są na podstawie podstawy programowej oraz programu.
· Stosuje się dwa poziomy wymagań: podstawowy i ponad-podstawowy.
· Wymagania ponadpodstawowe zawierają w sobie wymagania podstawowe. Aby zaliczyć poziom ponadpodstawowy, należy najpierw zaliczyć poziom podstawowy.
· Stosuje się sześciostopniową skalę ocen.
· Prace klasowe są obowiązkowe. Jeżeli z przyczyn losowych uczeń nie może jej napisać z całą klasą, powinien to uczynić w terminie dwutygodniowym od powrotu do szkoły, po uprzednim zapoznaniu się z wymaganiami.
· Prace klasowe są zapowiadane z tygodniowym wyprzedzeniem, Wszystkie prace klasowe uczeń musi poprawić, czyli dokonać analizy i korekty popełnionych błędów,
· Ustala się, iż pisemne prace domowe („referat, sprawozdanie") uczniowie wykonują na oddzielnych kartkach opatrzonych podpisem i tematem pracy. Prace muszą być napisane w czytelny i estetyczny sposób,
· Zeszyt przedmiotowy jest własnością ucznia i jemu służy, nie podlega ocenie sposób jego prowadzenia.
· Uczeń jest zobowiązany do noszenia podręczników na każdą lekcję. Ich brak równoznaczny jest z nieprzygotowaniem się do lekcji i skutkuje oceną niedostateczną.
· Dwa razy w semestrze uczeń może zgłosić nieprzygotowanie bez żadnych sankcji.
· Pisemne prace domowe uczeń jest zobowiązany oddawać w ustalonym terminie, jeśli praca nie zostanie oddana, nauczyciel wyznacza nowy termin, nieoddanie pracy skutkuje otrzymaniem oceny niedostatecznej.
· Prace uczniów gromadzone są w teczkach uczniowskich, do których ma wgląd uczeń i jego rodzice.
Zasady te uczniowie muszą znać i akceptować, dlatego tak ważne jest, by powstały w drodze wspólnych ustaleń i uzgodnień. Wtedy będą to zasady nie tylko nauczyciela, ale i uczniów, będą się z nimi w jakiś sposób identyfikować.
Standard edukacyjny
Standard, czyli wzorzec, powinien zawierać zwięzły opis osiągnięć ucznia, uznanych za najważniejsze, niezbędne, fundamentalne po danym etapie kształcenia. Jego cechą jest duży stopień ogólności.
Wymagania programowe
Wymagania programowe to oczekiwane osiągnięcia uczniów. W odróżnieniu od standardu edukacyjnego muszą być bardzo precyzyjne, albowiem z nich wynikają kryteria bieżącej oceny osiągnięć ucznia oraz wszelkie normy - testowe czy egzaminacyjne.
Wymagania programowe można rozbić na obszary (kategorie) obrazujące poszczególne kompetencje. W obrębie każdej kategorii należy opisać wymagania na poszczególne oceny szkolne i przedstawić to uczniom, ważne jest, by je rozumieli.
Obszary aktywności podlegające ocenianiu
Tutaj wymieniamy to, co tak naprawdę będziemy oceniać - A są to:
Wypowiedzi ustne, np.:
· kilkuzdaniowa wypowiedź z bieżących lekcji,
· pełna wypowiedź z poznanego zakresu materiału,
· dłuższa wypowiedź powtórzeniowa,
· prezentacja.
· referat.
Wypowiedzi pisemne, np.:
· odpowiedź na pytania.
· rozwiązanie wskazanych zadań, wykonanie ćwiczeń.
Zadania praktyczne:
· niewerbalne wytwory pracy,
· wszelka działalność praktyczna ucznia, -
Metody sprawdzania osiągnięć
Metody te, oczywiście, uzależnione są od etapu kształcenia i potrzeb danego zespołu klasowego. Oto przykład:
Przewiduje się w każdej klasie następujące prace klasowe:
· test (sprawdzian) umiejętności z danego działu,
· test rozszerzonej odpowiedzi, np. sprawozdanie, referat. opis (dłuższa wypowiedź pisemna).
· próba pracy,
Oceniane będą pisemne prace domowe. Ocenie podlegać będą wypowiedzi ustne ucznia - przygotowane i spontaniczne. Oceniane będą również zadania praktyczne: proces działania lub jego produkt, w zależności od uwarunkowań procesu oceniania.
Kryteria oceny wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz zadań praktycznych
To najtrudniejszy i najważniejszy element oceniania przedmiotowego. Nauczyciel przedmiotu powinien określić zarówno kryteria dydaktyczne, jak i społeczno-wychowawcze, Owe kryteria, tak jak wcześniej zasady ogólne PSO muszą być znane uczniom.
Sposoby dokumentowania i analizy osiągnięć uczniów.
Osiągnięcia ucznia odnotowuje się w:
· dzienniku lekcyjnym; oceny śródroczne i końcoworoczne,
· kartach obserwacji ucznia, klasy: wypełniane na koniec semestru.
Formy przekazywania informacji zwrotnej dla ucznia i rodziców
Ocenianie powinno stwarzać warunki dobrego obiegu informacji, Uczeń musi znać swoje możliwości, umiejętności i braki, powinien umieć samodzielnie ocenić swoją pracę, brać odpowiedzialność za swoje uczenie się.
Informacja zwrotna powinna skupić się na obserwowaniu i opisywaniu tego, co się dzieje, a nie na wartościowaniu i ocenianiu („Już drugi raz nie odrobiłaś pracy domowej w tym tygodniu", zamiast: „Widzę, że nie lubisz mnie”). Należy podawać ją jak najwcześniej po zaistniałym wydarzeniu by miała wartość wychowawczą (np. „dwa tygodnie temu zrobiłeś...”). Informacja powinna zawierać zarówno pozytywne aspekty zagadnienia, jak i negatywne. Ważne jest, aby zacząć od pozytywów, wzmocnić to, co jest dobre.
Zakończenie.
Odkąd istnieje szkoła, uczniowie są oceniani. Czy chcą tego czy nie, zostają sklasyfikowani w kategorii gorszy - lepszy. Zmieniają się jedynie kryteria i skale ocen.
Sama idea oceniania natomiast wydaje się odporna na zmiany i nadal bywa traktowana jako warunek egzystencji instytucji szkoły. Ocena zawsze jest subiektywna, bowiem dokonuje jej człowiek, który z natury bywa omylny.
Problem obiektywizmu oceny miały rozwiązać testy, skonstruowane w ten sposób, aby uniemożliwić identyfikację osoby zdającej, a rolę nauczyciela ograniczyć do pilnowania grupy uczniów mozolnie zakreślających rubryczki. Taki system egzaminowania miał wykluczyć wszelkie subiektywne odczucia w relacji człowiek-człowiek. Problem, czy na podstawie testu można wystawić obiektywną ocenę, pozostaje jednak wciąż otwarty.
Po pierwsze, nie wszędzie można stosować testy. Trudno na ich podstawie ocenić na przykład sprawność posługiwania się ojczystym językiem. Po drugie, test wymusza dość ograniczony sposób zadawania pytań i zapewne dlatego nie przez wszystkich jest lubiany i akceptowany.
Wielu uczniów, zwłaszcza posiadających sporą wiedzę, nie radzi sobie z testami, zastanawiając się nad wyborem jednego z arbitralnie ustalonych wariantów odpowiedzi. Pytania testowe nie przewidują, bowiem możliwości interpretacji, podobnie jak krzyżówki w gazetach czy teleturnieje. Można więc powiedzieć, że wymuszają wybór mniejszego zła.
Pozostaje, zatem ocena tradycyjnych, ustnych i pisemnych, form egzekwowania wiedzy, wystawiana przez nauczyciela z usankcjonowanej prawem skali ocen. Tutaj nauczyciel ma szczęśliwie większe pole do popisu, bowiem żaden system oceniania
w cywilizowanym świecie nie jest na tyle chory, żeby szczegółowo precyzować, co i za co można postawić.
Wnikliwy pedagog może zatem przyjrzeć się bliżej uczniowi, ocenić we własnym sumieniu jego możliwości, a także inne, nazwijmy to społeczne, uwarunkowania jego nauki. Oczywiście, może się okazać, że uczeń nie wykaże żadnej chęci pogłębiania wiedzy i wówczas otrzyma sprawiedliwą ocenę niedostateczną. Może się również zdarzyć, że prowadzący lekcję posłuży się oceną jako straszakiem i parawanem dla własnych nieumiejętności. Możliwość otrzymania złej oceny skutecznie także zniechęca do zadawania kłopotliwych pytań czy podważania uznanych twierdzeń.
W polskim systemie edukacyjnym nauczyciel ma ustawowy obowiązek oceniania i nie ma żadnego wyboru typu "szkoła bez ocen". Teoretycznie nie musi się martwić o skalę ocen ani o kryteria ich wystawiania. Codzienna praktyka szkolna pokazuje jednak coś zupełnie innego. Trudno wymagać, by wszystkie przedmioty oceniane byłyby jednakową miarą. Matematyka czy, przykładowo, język polski, to przedmioty, z których ocena jest obowiązkowa i można z jej powodu nie otrzymać promocji. Religia czy etyka natomiast są przedmiotami nadobowiązkowymi, z których ocena jest wyłącznie świadomym wyborem ucznia. Jeszcze trudniejszą kwestią pozostaje ocena ze sprawowania, bowiem istniejące orzecznictwo na jej temat opiera się nadal na "przefarbowanych" wytycznych z minionego okresu.
I jak tu oceniać genialnego 18-latka, który jest chamem i za grosz nie chce okazać szacunku czcigodnemu gronu? A może zamiast niej wprowadzić ocenę z opanowania dobrych manier i kulturalnego wyrażania myśli? W ostatnich latach coraz częściej mówi się o konieczności wprowadzenia ocen opisowych. Ekwiwalentem uczniowskiej wiedzy byłaby więc nie cyfra, ale jedno lub dwa określenia odpowiadające, zdaniem nauczyciela, opanowaniu przez niego materiału. Sprawa nie jest jednak taka prosta, gdyż w istniejącej skali ocen ich odpowiedniki słowne typu "dobry", "bardzo dobry" czy też inne budzą zrozumiałe kontrowersje. Rzadko, bowiem oznaczają to samo dla dwóch nauczycieli, a cóż dopiero mówić o uczniach.
Skoro zatem oceny są konieczne, nie ma większego znaczenia ani ich skala, ani zasady korzystania z jej dobrodziejstwa. Tradycyjny przedział ocen 2-5 był dobry o tyle, że wszyscy byli do niego przyzwyczajeni. Może więc zamiast poszukiwać nowych, modelowych rozwiązań lepiej zaufać intuicji nauczyciela, który najlepiej będzie wiedział, jak posługiwać się narzędziem tak niedoskonałym, jak skala ocen, a egzamin do szkoły wyższego szczebla zweryfikuje czy miał rację.
Opracowanie: Tomasz Rokosz, nauczyciel ZPSM w Przemyślu
|
