W klasach początkowych szczególnie kształcące są takie sytuacje dydaktyczne, które skłaniają uczniów do analizowania zjawisk i procesów, odkrywania różnic i podobieństw między nimi, wyodrębnianiu cech istotnych, uchwyceniu związków i zależności. Szczególnie dużo okazji ku temu stwarza edukacja przyrodniczo - społeczna.
Wzbogacenie wiedzy przyrodniczej i społecznej powinno być oparte na samodzielnym jej zdobywaniu poprzez rozwiązywanie problemów. Chodzi o to, aby zajęcia z tej edukacji były dla uczniów przygodą intelektualną, ciągłym poszukiwaniem, aby dawały wiedzę, ale równocześnie, aby przynosiły nowe przeżycia, wzbogacały doświadczenia i rozwijały zainteresowania. Metody problemowe są raczej rzadko stosowane na zajęciach w klasach I - III, a przecież w niej dydaktycy widzą jedną z możliwości upodmiotowienia wychowanków w procesie kształcenia, aktywizowania ich myślenia, działania i przeżycia, kształtowanie ich wrażliwości na otaczające zjawiska przyrodnicze i społeczne.
Człowiek już od najmłodszych lat „atakowany” jest przez problemy, które musi samodzielnie lub z pomocą innych rozwiązywać. Małe dziecko jest ciekawe otaczającego świata i przejawia naturalną potrzebę badania wszystkiego co go otacza. Z tego wynika ważne zadanie dla szkoły - aktywizowanie postawy badawczej, a nie jej tłumienie. Duże możliwości rozwijania postawy badawczej daje edukacja przyrodniczo społeczna, dlatego też na zajęciach w klasach I - III staram się tak formułować zadania dydaktyczne, aby uczeń możliwie często mógł postępować tak jak postępuje uczony przy badaniu przyrody. Dążę aby uczniowie przy mojej pomocy odkrywali nowe fakty, zjawiska.
Główny akcent kładę na:
kształtowanie umiejętności obserwacji rzeczy i zjawisk
kształtowanie umiejętności eksperymentowania
rozwijanie postawy badawczej i aktywności myślowej ucznia poprzez różnorodne formy działania
Kształcąc umiejętność obserwacji staram się, żeby uczniowie wyodrębniali cechy istotne, ważne dla określonego obiektu i zjawiska, a następnie usystematyzowali poznany materiał i wysunęli wnioski. Już od klasy pierwszej wdrażam uczniów do celowego i samodzielnego obserwowania, do analizowania i uogólniania spostrzeżeń, do dostrzegania związków między warunkami i zjawiskami oraz wyjaśniania przyczyn obserwowanych zjawisk i przemian. Uczniowie moi prowadzą zarówno obserwacje doraźne jak i długotrwałe.
Do kształtowania postawy badawczej uczniów w klasach I - III służą między innymi następujące zagadnienia programowe.
Klasa I
Potrzeby życiowe roślin ( woda, światło, powietrze, temperatura ).
Oświetlenie mieszkań dawniej i dziś.
Rozwój, budowa pąków drzew wczesną wiosną oraz przyrost drzew i krzewów.
Klasa II
Wiatr jako ruch powietrza, kierunki wiatru.
Obserwacje pogody.
Gleba i jej znaczenie w życiu roślin. Uprawa gleby.
Klasa III
Rozwój i budowa roślin zbożowych od nasienia do nasienia.
Trzy stany skupienia wody.
Krążenie wody w przyrodzie.
Warunki życia w lesie: gleba, woda, światło, temperatura.
Warunki życia w wodzie.
Program nauczania edukacji przyrodniczo - społecznej pozwala już od klasy pierwszej kształcić umiejętność obserwacji np.
ruchu na drogach,
rozwoju roślin w ogrodzie szkolnym w zależności od różnych warunków,
drzew, krzewów, roślin zielonych rozpoznawanie ich po cechach charakterystycznych,
zmian zachodzących w przyrodzie w różnych porach roku,
zwierząt żyjących w parku i ogrodzie
budynków i dróg, wód i szaty roślinnej,
W drugiej klasie uczniowie obserwują np.
pogodę - prowadząc kalendarz obrazkowy, zmiany długości i kierunku cienia różnych obiektów w ciągu dnia,
życie wybranych roślin i zwierząt,
rozwój roślin od nasienia do nasienia,
w klasie trzeciej obserwują np.
pole i prace polowe w różnych porach roku,
rośliny uprawiane i zwierzęta żyjące w polu,
funkcjonowanie dworca PKP, urządzeń kolejowych.
Treści zawarte w programie edukacji przyrodniczo społecznej pozwalają uczniom przeprowadzić różne eksperymenty np.
badanie warunków pływania ciał,
badanie szybkości parowania wody,
badanie właściwości niektórych produktów spożywczych za pomocą zmysłów.
Realizując treści społeczne na zajęciach edukacji przyrodniczo - społecznej nauczyciel może stworzyć sytuacje problemową, aktywizującą uczniów. Jednym ze sposobów tworzenia sytuacji problemowej mogą być relacje z przeprowadzonych wycieczek do różnych instytucji oraz spotkań w klasie z przedstawicielami różnych zawodów.
Na zajęciach edukacji przyrodniczo - społecznej mogą wystąpić następujące rodzaje problemów:
problemy myślowe, np. Co robić, aby woda na płytce szybko wyparowała ?
problemy społeczno - moralne, np. Dlaczego człowiek powinień chronić przyrodę ?
problemy związane z pracą, np. Dlaczego każdą pracę należy cenić i szanować ?
problemy związane z państwem i symbolami narodowymi, np. Kogo nazywamy dobrym Polakiem ?
Cała ta edukacja przyrodniczo - społeczna ma duże znaczenie dla wszechstronnego rozwoju uczniów klas I - III, ( rozwoju myślenia, aktywności, zaangażowania, samodzielności, inicjatywy itd. ) pod warunkiem, że będzie ona realizowana przy zastosowaniu odpowiednich metod pracy, form organizacyjnych i wykorzystaniu dostępnych środków dydaktycznych.
Moje dotychczasowe doświadczenie oraz analiza literatury zadecydowały o wyborze badań nad wpływem nauczania problemowego na skuteczność wiedzy uczniów na zajęciach przyrodniczo - społecznych w klasie drugiej.
Przed przystąpieniem do eksperymentu przeprowadziłam badania wstępne, które pozwoliły na wyodrębnienie klasy eksperymentalnej i kontrolnej.
Obie klasy realizowały te same zagadnienia programowe, w tej samej kolejności. Różnica polegała tylko na tym, że w klasie eksperymentalnej wprowadziłam czynnik eksperymentalny nauczanie problemowe.
Po zakończeniu eksperymentu przeprowadziłam badania końcowe, które miały na celu sprawdzenie, w jakim stopniu uczniowie opanowali wiadomości i umiejętności przyrodnicze ujęte w programie edukacji przyrodniczo - społecznej w klasie II.
Zajęcia z zastosowaniem metod problemowych były realizowane w warunkach pracy indywidualnej, zespołowej i zbiorowej. Dzięki temu uczniowie mogli czynnie uczestniczyć w stworzeniu sytuacji problemowych, wysunięciu i formułowaniu problemu, rozwiązywaniu problemów i proponowaniu ich zadań. Na zajęciach tych wykorzystano gamę różnorodnych środków dydaktycznych jak: naturalne środowisko, żywe okazy roślin, różne nasiona, próbki różnych gleb, krzyżówki, zagadki, ilustracje i wiele innych.
Podczas realizacji treści społecznych wykorzystano cenną metodę jak: zabawa tematyczna, naśladowanie. Zabawa taka wyzwalała aktywność uczniów, pomagała w skupieniu uwagi. Natomiast przy realizacji treści przyrodniczych dotyczących poznawania wybranych gatunków roślin, warunków potrzebnych do życia roślin wykorzystano obserwacje jako element pobudzający do samodzielnego myślenia i rozumowania, formułowania sądów i wyciągania wniosków.
Przy tworzeniu sytuacji problemowych na zajęciach edukacji przyrodniczo - społecznej w klasie II opierano się na takich czynnościach uczniów jak:
obserwacja otoczenia, głównie podczas wycieczek,
organizowanie gier dydaktycznych,
rozwiązywanie krzyżówek, zagadek
przygotowanie wystawek, gazetek,
relacje z przeprowadzonych wywiadów.
Osiągnięcia szkolne uczniów klasy II z edukacji przyrodniczo - społecznej po eksperymencie
Klasa Wiadomości Umiejętności
Zapamiętanie Zrozumienie Zastosowanie wiedzy w sytuacjach typowych Zastosowanie wiedzy w sytuacjach problemowych
II ( K ) 54,53 48,47 43,60 32,67
II ( E ) 80,00 70,27 53,93 42,40
Uzyskane wyniki potwierdziły słuszność przypuszczenia, że nauczanie problemowe stosowane na zajęciach społeczno - przyrodniczych wpływa na lepszy i skuteczniejszy rozwój wiedzy.
mgr Grażyna Chowańska
|
