Specyficzne trudności w czytaniu, jako problem badawczy pojawiły się po raz pierwszy w 1896 roku, gdy przez angielskiego okulistę został opublikowany opis przypadku czternastoletniego chłopca, który mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego oraz niezaburzonych zmysłów wzroku i słuchu, nie mógł nauczyć się czytać. Początkowo zaburzenie to nazywano "wrodzoną ślepotą słowną". Z czasem zaczęto używać terminu dysleksja rozwojowa. Dysleksja rozwojowa to termin nadrzędny obejmujący dysgrafię, dysleksję i dysortografię.
Dysleksja charakteryzuje się niemożnością opanowania przez dziecko czytania mimo przeciętnego poziomu rozwoju umysłowego, prawidłowego rozwoju fizycznego, właściwej motywacji, prawidłowej metody nauczania oraz sprzyjających warunków socjoekonomicznych.
Dysleksji często towarzyszą zaburzenia dotyczące techniki pisania zwane dysgrafią oraz trudności w opanowaniu poprawnej pisowni zwane dysortografią. Przyczyny dysleksji nie są do końca znane aczkolwiek można znaleźć na ten temat kilka koncepcji. Najstarszą koncepcją jest genetyczna, zakładająca, że skłonność do dysleksji jest dziedziczna.
Najbardziej znaną koncepcją jest organiczna, która przyczyn dysleksji upatruje w mikro uszkodzeniach centralnego układu nerwowego, powstałych w okresie płodowym, podczas porodu lub we wczesnym dzieciństwie. Powodują je między innymi konserwanty, alkohol, przedłużający się poród, zamartwica. Mogą one uszkodzić te części mózgu, które są odpowiedzialne za realizację czynności czytania i pisania.
Najnowsze badania pozwoliły na sformułowanie koncepcji hormonalnej, według której nadprodukcja testosteronu w okresie płodowym zaburza funkcjonowanie systemu immunologicznego organizmu i prowadzi do zablokowania rozwoju lewej półkuli mózgu odpowiedzialnej za czytanie. Jednocześnie obserwuje się kompensacyjny rozwój prawej półkuli, objawiający się nieprzeciętnymi uzdolnieniami plastycznymi, muzycznymi czy konstrukcyjnymi. Ta koncepcja tłumaczy, dlaczego dysleksja cztery razy częściej dotyka chłopców niż dziewczynki. Należy dodać, że u dyslektyków częściej wy stępuj ą migreny, alergie, rak, choroby układu pokarmowego i zaburzony rozwój mowy.
W nauce czytania i pisania główną rolę odgrywaj ą spostrzeżenia zmysłowe (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczno-ruchowe). Wrażenia słuchowe i wzrokowe są przesyłane drogami nerwowymi do określonych okolic mózgu, gdzie dopiero następuje ich różnicowanie. Pola mózgu złożone z wysoce wyspecjalizowanych neuronów, w których dokonuje się proces analizy i syntezy, określamy nazwą analizatorów. Podłożem dysleksji są nieprawidłowości w pracy analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego.
Dla mnie, jako nauczyciela polonisty, bardzo ważnym zadaniem jest nauczenie dziecka poprawnej pisowni zarówno pod względem ortograficznym, jak również estetycznym. Realizacja tego zadania jest procesem długotrwałym, wymagającym wielu ćwiczeń i nie zawsze przynoszącym pożądane efekty.
Eliminacji trudności z ortografią u dyslektyka należy poświęcić dużo systematycznej pracy. Bardzo ważną umiejętnością, w pracy nauczyciela polonisty, jest właściwe prowadzenie zajęć z odpowiednio dobranymi ćwiczeniami właściwymi do pracy z dziećmi mającymi trudności w uczeniu się ortografii. Aby przybliżyć trudny proces reedukacji dysortografików sięgnęłam V)o kilka przykładów ćwiczeń, wśród których na uwagę zasługują takie, jak:
PRZYKŁADY PRACY Z DYSORTOGRAFIKAMI
- Tworzenie zestawów wyrazów w postaci list, które powinny dotyczyć jednego problemu ortograficznego, np. zasady pisowni ó w zakończeniach rzeczowników -ówka (makówka, widokówka, żarówka, stalówka);
- Eksponowanie wyrazów z tła (czytelny, kolorowy zapis);
- Objaśnianie wyrazów-kojarzenie z desygnatem lub użycie w kontekście;
- Wizualizacja, czyli praktyczne wyobrażenia sobie procesu pisania trudnego wyrazu;
- Prowadzenie osobistych słowników ortograficznych, w których w odpowiednich rubrykach mogłyby się znaleźć słowa z wszelkimi tłumaczeniami, skojarzeniami i wzmocnieniami za pomocą wyrazów pokrewnych;
- Wymyślanie odpowiednich skojarzeń obrazkowych lub do treści krótkiego wierszyka w wypadku wyrazów pozbawionych reguł ortograficznych np. (pisz przez ó jaskółka, wszak w locie robi kółka)
- Metodą damy zaangażowanie jak najwięcej zmysłów dziecka np. dziecko odgrywa rolę czasownika, który mocno odpycha od siebie przeczenie "nie". Scena ta ułatwia zapamiętanie zasady, że nie z czasownikami piszemy oddzielnie.
- Dążność do wyrobienia nawyku starannego pisania, gdzie kaligraficzne pismo ma pozytywny wpływ na dysleksję.
Dyktanda słuchowe, wbrew powszechnemu przekonaniu nie są sposobem na naukę ortografii, bowiem popełnianie licznych błędów przez ucznia działa deprymująco odbiera ochotę do dalszej pracy.
Teksty z lukami również nie spełniają roli terapeutycznej, ponieważ u ucznia nie wykształca się automatyzm w pisaniu wyrazów. Mogą natomiast stanowić formę sprawdzania pod warunkiem, że są zapisane dużą czcionką na papierze formatu A4 a pomiędzy wyrazami są duże odstępy.
Do nauki poprawnego, pod względem graficznym, pisania można polecić uczniom do wykonania w domu następujące ćwiczenia:
- Kreślenie ręką w powietrzu dużych liter,
- Malowanie liter różnej wielkości na arkuszu papieru,
- Pisanie alfabetu metodą pętelkową - bez odrywania ręki (codziennie 4-5 razy)
- Kreślenie tzw. leniwych ósemek (poziomych) i wpisywanie w nie literek alfabetu.
Aby usprawnić technikę czytania należy stosować czytanie w parze gdzie uczeń dyslektyczny czyta jak najczęściej zaprzyjaźnionemu koledze, który koryguje jego błędy. Metoda ta wymaga dyscypliny, ponieważ stosuje sieją po zajęciach szkolnych, ale-można ja wzmocnić przyznawaniem punktów, także karnych, za opieszałość. Jest o tyle przyjazna, że partnerem dziecka w nauce jest inne dziecko a nie terapeuta.
W swojej wieloletniej pracy nauczycielki języka polskiego zdobyłam wiele doświadczeń i opracowałam zasady postępowania z uczniem dyslektycznym a mianowicie:
- Dziecko dyslektyczne powinno siedzieć blisko nauczyciela, aby ten mógł mu w każdej chwili pomóc i zachęcić do współpracy z innymi dziećmi, mającej na celu również pomoc.
- Nie należy go nigdy pytać głośnego czytania przy klasie chyba, że na wyraźne życzenie dziecka.
- Lektury przewidziane programem powinni dziecku czytać rodzice. '
- Rozbudzać zainteresowanie dziecka czytelnictwem poprzez komiksy lub fragmenty ciekawych książek.
- Nauczyciel, pisząc na tablicy powinien sprawdzać czy dziecko za nim nadąża, ponieważ często nie ma ono zdolności samo dyktowania.
- Pozbawione sensu jest wielokrotne przepisywanie wyrazów, w których uczeń popełnił błąd, ponieważ wystarczy, jeśli po uprzednim przyjrzeniu się wyrazowi dziecko zapisze go 5 do 7 razy.
- Na ławce dziecka zawsze powinien znajdować się słownik ortograficzny, pozwalający w każdej wątpliwej sytuacji zajrzeć do niego.
- Nie należy dziecka wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi. Trzeba dać mu czas na zastanowienie się.
- Wymagania musza być dostosowane do możliwości dziecka zaś przy ocenianiu należy uwzględnić włożony trud niż uzyskane końcowe efekty.
- Oceny dziecka należy dokonywać głównie w oparciu o odpowiedzi ustną
- Konieczna ocena prac pisemnych powinna dotyczyć przede wszystkim treści, kompozycji, stylu.
- Ocena poprawności ortograficznej powinna mieć charakter opisowy a popełnione biedy stać się materiałem do dalszych ćwiczeń.
- Zeszyty przedmiotowe mają stanowić pole do ćwiczeń a nie podlegać rygorystycznej ocenie.
- Dziecko z problemami dysleksji ma prawo do wydrążonego czasu pracy podczas pisemnych sprawdzianów.
- Dziecko dyslektyczne powinno uwierzyć we własne siły, bowiem jest to podstawa powodzenia i wymiernych efektów w pracy z nim.
LITERATURA:
- Sawa Barbara - "Jeśli dziecko źle czyta"
- Turewicz Wanda - "Jak pomóc dziecku z dysortografią"
- Zakrzewska Barbara - "Trudności w pisaniu i czytaniu. Modele ćwiczeń"
opracowała: Elżbieta Turczanik |
