Dokonując przeglądu współczesnej literatury socjo-pedagogicznej dochodzę do przekonania, że wśród intelektualistów zajmujących się tą dziedziną wiedzy nie ma zgodności w kwestii celowości wychowania. Pierwsza grupa uczonych wyraża wiarę w skuteczność postępowania pedagogicznego, a za adekwatne doprowadzenia procesu wychowania uznaje instytucje edukacyjne. Opowiada się za prowadzeniem analiz dotyczących stanu oświaty, przygotowaniem raportów i poszukiwaniem skuteczniejszych rozwiązań systemowych w zakresie szkolnego wychowania. Druga stanowi swoiste zaprzeczenie skuteczności jakichkolwiek działań edukacyjnych. Uznaje, że wszelkiego rodzaju próby przystosowania wychowanka do istniejących i obowiązujących wzorów społeczno - kulturowych, są pozbawieniem go prawa do życia w wolności i autonomicznego, niczym nie skrępowanego rozwoju. Wobec tak jaskrawych antynomii występujących we współczesnej pedagogice jawi się pytanie o sposób rozumienia wychowania. Przedstawiciele socjologicznego rozumienia wychowania, najbardziej utrwalonego w polskiej tradycji wychowawczej, uznają je za świadomy proces urobienia osobowości wychowanka, w celu przygotowania go do roli pełnoprawnego członka społeczeństwa. Progresywizm pedagogiczny przyjmuje, że wychowanie winno tworzyć warunki do pełnego tj. wszechstronnego rozwoju jednostki. Etnometodologiczny sposób rozumienia wychowania zrodzony na gruncie interakcjonizmu symbolicznego, polega na traktowaniu go jako „grę partnerów na scenie życia”; partnerów, którzy we wzajemnych kontaktach kształtują swe zachowania i nadają im określoną wymowę. Pedagogika personalistyczna wychowanie ujmuje jako spotkanie. Polega ono przede wszystkim na spotkaniu osób, wychowanka i wychowawcy. Spotkanie, które jest autentyczne i ma charakter podmiotowy. Polega nie tylko na spotkaniu osób, ale na spotkaniu z samym sobą, tradycją wartościami, światem symboli i znaczeń.
Przedstawiane tendencje i różne sposoby rozumienia wychowania implikują odmienne rozstrzygnięcia kluczowego problemu współczesnej pedagogiki. Jawi się pytanie „jak pogodzić społeczno – kulturowe cele i wartości, ku którym zmierza wychowanie z pełną wolnością i nieskrępowanym rozwojem wychowanka.
Koncepcja wychowawcza św. Jana Bosko uwzględniała współistnienie wielu wartości zarówno z dziedziny kultury i religii. Ich wzajemne przyporządkowanie i przenikanie się było możliwe dzięki szerokiej wizji wychowanka, który postrzegany był jako podmiot otwarty na świat wartości.
Próbując usytuować dorobek teoretyczny św. Jana Bosko w ramach większego nurtu filozoficzno-teologicznego dochodzę do przekonania, że jego system nosi znamiona opcji personalistycznej. W centralnym punkcie systemu stoi osoba wychowanka, mocno osadzona w świecie biologicznym i kulturowym, a jednocześnie połączona licznymi więzami z siłami nadprzyrodzonymi. Ks. Bosko rozpatruje zawsze konkretnego człowieka – wychowanka, który może stać się istotą doskonalszą „dobrym chrześcijaninem i uczciwym obywatelem”. Sport w tym znaczeniu, jakie nadajemy mu dzisiaj, a szczególnie w formie wyczynowej, nie był obecny w praktyce wychowawczej ks. Bosko. Nie znaczy to jednak, że nie była obecna idea sportu rozumiana jako zabawa, gra, rekreacja i wysiłek fizyczny. Znaczenie, jakie ks. Bosko nadawał zabawie i wszelkiej aktywności ruchowej wynikało z podstawowych prawd psychologicznych o młodym człowieku, jak i z ogólnych założeń jego koncepcji wychowania, która zakładała postulat harmonijnego rozwoju wychowanka. Praktyczna znajomość psychologiczna doprowadziła Świętego do odkrycia, że jedną z wartości rozwojowych jest sport i zabawa. Naturalna potrzeba ruchu i pewna żywiołowość, jaka wyróżnia młodego człowieka, znajdującego się w dynamicznym okresie dorastania, musi zostać zaspokojona, bo inaczej staje się zagrożeniem dla całego procesu wzrostu i dojrzewania. W tym znaczeniu należy rozumieć dość intrygujące powiedzenie ks. Bosko, że „boisko przyciąga bardziej niż kościół”. Z punktu widzenia wychowawcy „ boisko” jest miejscem wyrażania się sztuki wychowawczej poprzez naturalnie stworzone możliwości nawiązywania z dziećmi bezpośrednich relacji osobowych. Boisko w systemie prewencyjnym było zaproszeniem do uczestnictwa w radości i rodzącym się dzięki niej optymiźmie, jako sposobie troski o stan zdrowia fizycznego oraz duchowego. Boisko było termometrem, testem dobrego samopoczucia i dobrej duchowej kondycji duchowej wychowanka. Wśród wielu polecanych wartości: obowiązkowość, odpowiedzialność, pobożność, pilne przykładanie się do nauki ks. Bosko sugeruje rozwój w sobie ducha radości, szczerego, autentycznego, spontanicznego, takiego jaki jest możliwy do zaistnienia w młodym człowieku. Skarżącemu się chłopcu, który nie wiedział w jaki sposób osiągnąć wewnętrzną doskonałość, Święty odpowiedział: „idź razem z twoimi kolegami na rekreację”, dodając, że tym co pomaga w procesie wewnętrznego dojrzewania jest radość, nauka, pobożność. Charakterystyczne, że radość wysunięta została na pierwsze miejsce, umieszczona przed pobożnością i nauką. Zdrowa radość dzielona z kolegami okazuje się w systemie prewencyjnym wartością szczególną, pomagającą i warunkująca wewnętrzne dojrzewanie młodego człowieka do świętości. A miejscem, które jest w stanie ją podtrzymać i rozwinąć okazuje się tak prosty środek, a zarazem metoda jak boisko sport i zabawa. Wydaje się, że nie było to tylko właściwe odczytanie psychologicznej prawdy o młodym człowieku, którego dynamizm rozwojowy czasami zdaje się „eksploadować” radością, żywiołowością i spontanicznością. Jest to celowe łączenie warunku „bycia radosnym” z ewangelicznym posłannictwem Chrystusa. Wypływa ono z głębokiego przekonania, że życie ludzkie otrzymuje w Bożej opatrzności potwierdzenie i gwarancję trwania. Jest to zarazem przeżycie egzystencjalnego bezpieczeństwa tak ważnego dla każdego człowieka. Ewangelia chrześcijańska jest przesłaniem o nadziei życia nieskończoności, co jest wystarczającym powodem do wzbudzenia optymizmu i radości. W systemie prewencyjnym radość rozumiana była jako warunek ułatwiający życie religijne, dodający zapału do nauki i wykonywania codziennych obowiązków. Nic tak nie pomaga w trudzie podejmowania obowiązku jak radosne usposobienie. A nic tak nie przeszkadza jak melancholia, smutek i apatia. Wychowanie chrześcijańskie ma wyszukiwać i dobierać takie metody i środki, które podtrzymywałyby w młodym człowieku optymizm i radość. Jako forma wyrażania czy ekspresji siebie, swojej osobowości, sport i zabawa należą do tych obszarów ludzkiej aktywności, które posiadają możliwość wyzwalania się nieuświadomionych zdolności kreatywnych. Wyzwalając i rozwijając młody człowiek jest zdolny doświadczyć sensu i znaczenia wolności, twórczości, pomysłowości, a także dyscypliny, współpracy, solidarności i klimatu święta. Boisko w wychowaniu ks. Bosko jest szansą nawiązywania związków personalnych z innymi. Wzajemne przebywanie ze sobą prowadzi do powstania przyjaźni. Ks. Bosko wychodził z założenia, że młodzież nie może pozostawać bezczynna, gdyż grozi to negatywnymi konsekwencjami. Był też świadomy, jaki może przynieść skutek całkowite oddanie się zabawie, które może doprowadzić do kłótni, bójek, wypowiadania przekleństw i zaniedbywania codziennych obowiązków.
Cechą charakterystyczną systemu wychowania wg.Jana Bosko jest złagodzenie przemocy wychowawczej i zastąpienie jej pomocą w samodzielnym budowaniu wartości, partnerską współpracą w odkrywaniu zdolności i możliwości rozwojowych. Ważnym elementem jest dialog wychowawczy. Wychowawca i wychowanek mają współdziałać ze sobą w poszukiwaniu prawdy i urzeczywistnianiu dobra, zdobywaniu wzajemnego zaufania. Wychowawca nie podporządkowuje sobie wychowanka, ale prowadzi go ku wartością chrześcijańskim. Wychowanie winno zawierać w sobie jak najmniej z ingerencji, a jak najwięcej z czynu i świadectwa. Najpoważniejszym zagrożeniem dialogu wychowawczego jest to, że wychowawca widzi w wychowanku przyszły obraz, do którego ma doprowadzić, a nie odrębną pełną i aktualną osobę wychowanka. Ów obraz może doprowadzić do tego, że wychowanek stanie się przedmiotem zabiegów wychowawczych, zamiast stanowić podmiot procesu pedagogicznego.
Mądrość ks. Bosko polegała na stawianiu wysokich celów moralno-wychowawczych, które prowadziły do radosnego i pogodnego klimatu wśród wychowanków.
Opracowała:
Elżbieta Mikołajczyk |
