Maria Grzyb
Szkoła Filialna w Sochach
Czytanie ze zrozumieniem
w nauczaniu zintegrowanym
Czytanie ze zrozumieniem miało i ma szczególne znaczenie. Jego istotą jest kojarzenie obrazów graficznych z odpowiadającymi im znaczeniami. Jest ono przygotowaniem do dalszej nauki w szkole , a przede wszystkim do samokształcenia.
Badania umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem rozpoczęto już na przełomie XIX i XX wieku. Wyniki tych badań pozwoliły na stwierdzenie, że w procesie cichego czytania oko przebiega poszczególne wiersze skokami, a czytanie odbywa się podczas przerw spoczynkowych. Każdy czytający dąży do ustalenia rytmu poruszeń oka.
Istotą cichego czytania jest zrozumienie ogarniętego wzrokiem tekstu , a technika cichego czytania, to czytanie tekstu wzrokiem. Takie czytanie angażuje osobowość ucznia , ponieważ rozumiany tekst jest wynikiem reakcji intelektu i stosunku emocjonalnego do treści.
Umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem jest umiejętnością niezwykle ważną. Często pada pytanie, kiedy najlepiej rozpocząć pracę nad wdrażaniem uczniów do tej umiejętności? Odpowiedź nie jest co prawda jednoznaczna , ale równolegle ze zdobywaniem umiejętności czytania rozpoczyna się powoli wdrażanie do czytania ze zrozumieniem.
Jeżeli dziecko przyswoiło sobie technikę czytania, lepiej rozumie tekst, z kolei dziecko , które ma trudności w czytaniu , ma również trudności w zrozumieniu tego co czyta.
Profesor Ryszard Więckowski wyróżnia trzy poziomy rozumienia tekstów:
Poziom I - uczniowie wyodrębniają konkretne fakty i zdarzenia, zapamiętują je i odtwarzają na polecenie nauczyciela.
Poziom II- w przeczytanym tekście uczniowie wyodrębniają związki przyczynowo – skutkowe miedzy faktami i zdarzeniami.
Poziom III- uczniowie potrafią wyodrębnić ideę utworu (myśl przewodnią).
Nieco inne etapy rozwoju umiejętności ze zrozumieniem sugeruje J. Błachowicz :
I. Rozumienie sensu wyrażeń i zdarzeń.
II. Rozumienie – wyjaśnianie związków rzeczowych i logicznych.
III. Rozumienie komunikatu przekazanego.
Aby to osiągnąć , należy w procesie dydaktycznym stosować różnego rodzaju ćwiczenia w tym zakresie. Niezależnie od tego ile etapów będziemy uwzględniać w procesie wdrażania do umiejętności czytania ze zrozumieniem, celem podstawowym powinno być opanowanie techniki czytania , aby umiejętność tę wykorzystać jako narzędzie w uczeniu się i rozrywce. Niektórzy autorzy tą umiejętność nazywają „czytaniem dla życia”
W literaturze psychologicznej są dowody na to , że tylko te informacje , które uczeń dobrze rozumie , korzystnie wpływają na jego postępowanie i przystosowanie się do sytuacji. Informacje , których uczeń nie rozumie są bezużyteczne. Rozumienie jest szczególnie ważne w procesie uczenia się. Jeżeli uczeń nie rozumie czytanego tekstu najczęściej rezygnuje z dalszej lektury lub uczy się na pamięć. Taka metoda nie gwarantuje jednak prawidłowego odbioru informacji. Efektem takiego postępowania może być utrwalenie treści, które nigdy nie zostały przyswojone.
W każdej klasie szkolnej łatwo zauważyć ucznia , który nie rozumie czytanego tekstu. Uczeń taki ma ogromne trudności w przyswajaniu i zapamiętywaniu określonych informacji. Najczęściej jest to uczeń słaby i być może główną przyczyną jego sytuacji jest słaba umiejętność czytania ze zrozumieniem.
Należy zwrócić uwagę na fakt , że poczucie zrozumienia nie jest dowodem, że uczeń naprawdę rozumie treść czytanego tekstu. Konieczne jest więc nie tylko wdrażanie do cichego czytania ze zrozumieniem , ale kontrola i samokontrola w tym zakresie.
Powodem szczególnego zainteresowania procesem wdrażania uczniów do umiejętności czytania ze zrozumieniem są wyniki badań opublikowane w raporcie Ośrodka Badań Edukacyjnych i Informacji.
W raporcie tym wyróżniono pięć poziomów czytania ze zrozumieniem:
Poziom I –zdolność odszukania przynajmniej pojedynczej prostej części informacji w materiałach pisanych prostym językiem.
Poziom II – zdolność odszukania części informacji na podstawie prostego kojarzenia wymagającego niskiego poziomu wnioskowania.
Poziom III - zdolność wykorzystania materiałów pisemnych przy niskim poziomie wnioskowania , biorąc pod uwagę liczne części informacji
Poziom IV – zdolność wykonania zadań o wielu właściwościach lub mniej prostych przy użyciu złożonej informacji.
Poziom V - zdolność wykonania złożonych zadań łączących kilka części informacji , które należy wyszukać w materiale pisanym.
Jeżeli nauczyciele nauczania początkowego będą istotnie organizowali różne sytuacje dydaktyczne również w systemie integralnej realizacji programu, to pierwsze dwa, a nawet trzy poziomy są możliwe do osiągnięcia w nauczaniu początkowym. Należy jednak pamiętać, że wdrażanie do czytania ze zrozumieniem powinno się odbywać każdego dnia , przy każdej nadążającej się okazji, niezależnie od rodzaju kształcenia.
Aby umiejętność czytania ze zrozumieniem w klasach I – III doskonalić należy tworzyć sprzyjające sytuacje dydaktyczne. Należy wdrażać uczniów do samodzielnego i twórczego myślenia , uczyć czytania ze zrozumieniem i komunikatywnego wypowiadania myśli.
Dla uczniów klasy I można przygotowywać następujące ćwiczenia:
1) Odszukanie w poznanym tekście wyrazów oznaczających imiona, wyrazów z nowo poznaną literą oraz innych nazw poznanych w tekście. Tego typu ćwiczenia kształcą spostrzegawczość i zapamiętywanie. Mają również wpływ na rozszerzenie pola czytania.
2) Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej.
3) Dobieranie odpowiednich podpisów do obrazków.
4) Przygotowanie odpowiedzi na pytania odczytane po cichu.
5) Układanie opowiadania z rozsypanki zdaniowej.
Warto pamiętać, że ćwiczenia dla klasy I , które wdrażają do czytania ze zrozumieniem powinny być jak najbardziej różnorodne. Trzeba pamiętać jednak, aby dostosować je do intelektualnych możliwości uczniów.
W klasie II można wykorzystywać ćwiczenia proponowane w klasie I, oczywiście powinno się je odpowiednio zmodyfikować.
W klasie drugiej uczeń swoją wypowiedź może wspierać tekstem czytanki. Jest to wdrażanie do umiejętności korzystania z czasopisma lub literatury dziecięcej.
Uczniowie po cichym przeczytaniu tekstu, powinni również uczyć się układać pytania do treści .
Ważną rolę odgrywają również ćwiczenia polegające na porządkowaniu podpisów pod obrazkami, samodzielnym ilustrowaniu odczytanego tekstu, czy przygotowaniu historyjek obrazkowych.
Klasa III kończy pierwszy etap edukacji , ale przecież nie kończy procesu doskonalenia techniki czytania i czytania ze zrozumieniem.
Dalej należy organizować różne ćwiczenia doskonalące umiejętność czytania ze zrozumieniem przy każdej nadarzającej się okazji.
W klasie III bardzo dobrze sprawdzają się następujące ćwiczenia:
1) Wyodrębnianie w przeczytanym tekście fragmentów dotyczących postaci , zdarzeń i obrazów. Ćwiczenie to może być wykorzystywane do omawiania miejsca akcji i kolejności zdarzeń.
2) Wyszukiwanie najładniejszych i najciekawszych fragmentów prozy .
3) Wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie , zachowaniu, o podobnych cechach charakteru
4) Wyróżnianie w przeczytanym tekście opisów i dialogów.
5) Po cichym przeczytaniu tekstu może nastąpić ćwiczenie w mówieniu, które przygotowuje uczniów do wydzielania obrazów oraz nadawania im tytułów jako przygotowanie do planu.
Wszystkie tego typu ćwiczenia mogą być odpowiednio modyfikowane. Należy je tak stosować, by były jak najbardziej skuteczne , by dawały jak najlepsze efekty w zakresie umiejętności czytania i czytania ze zrozumieniem.
Bibliografia:
1. „Życie Szkoły” , 1997, nr 8, str. 482.
2. „Życie Szkoły”, 2000, nr 5, str. 264.
|
