Psycholodzy i socjolodzy kultury spostrzegają, że w ostatnich latach coraz większe zainteresowanie wzbudza nowy typ osobowości, określanej jako tzw. osobowość ekologiczna. Składają się na nią specyficzne cechy charakteru, jak: uczciwość, tolerancja, całościowy sposób widzenia świata, życzliwa postawa wobec wszystkich istot, wrażliwość na piękno Ziemi, a zarazem gotowość działania w obronie jej praw.
Bardzo ważny, do podejmowania działań mających wpływ na przyszły kształt osobowości jest młodszy wiek szkolny. Dzieci w tym wieku charakteryzuje szczególnie wielka podatność na wpływy nauczyciela, ogromna plastyczność psychiczna, chłonność poznawcza, duża zdolność przyswajania nowych wiadomości i umiejętności. Ponadto posiadają one duże możliwości rozwoju intelektualnego. Stwarza to możliwości wykorzystania tych faktów do rozwijania u dzieci świadomości ekologicznej.
W literaturze poświęconej edukacji ekologicznej napotykamy stwierdzenie: "Zmniejszając kształt obecnej edukacji powinniśmy dążyć między innymi do budowania i pobudzania wrażliwości uczących się". W modelu ekologicznym celem edukacji jest kształtowanie wrażliwości rozumianej jako "zdolność dostrzegania i reagowania na krzywdę czynioną przyrodzie, na jej potrzeby i walory".
W zakresie kształtowania u dzieci w młodszym wieku szkolnym wrażliwości wobec przyrody należy zwrócić uwagę na:
- wiedzę dzieci z zakresu budowy, trybu i warunków życia roślin i zwierząt, różnorodnych zjawisk przyrody nieożywionej;
- umiejętność spostrzegania i oceny przez dzieci piękna obiektów i zjawisk przyrodniczych ( kształt, ruch, kolor, faktura, kompozycja, dźwięk itp. );
- umiejętność przekazywania przez dzieci nabytych wiadomości i wyrażania uczuć w różnorodnych formach ekspresji ( językowej, graficznej, ruchowej itp. );
- zdolność oceny przez dzieci niewłaściwego zachowania się innych wobec przyrody ( okrucieństwo, animozje, przesądy itp. ) i sposoby reagowania na nie.
W rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym następuje stały rozwój uczuć estetycznych w kontaktach z przyrodą. Wyraża się on w ciągle zwiększającej się wrażliwości na jej piękno.
Wychowanie ekologiczne w młodszym wieku szkolnym powinno opierać się przede wszystkim na tym co bliskie, ponieważ tylko to jest w stanie poruszyć dziecko.
Z tych powodów zachodzi pilna potrzeba kształtowania wrażliwości ekologicznej dzieci u progu edukacji. Tylko właściwie kształtowana wyobraźnia przyrodnicza może być trwałym fundamentem dalsze go pogłębiania rozwoju. Przy czym wyobraźnia rozpatrywana w kategoriach ekologicznych jest bardziej formą wrażliwości niż wiedzy, bardziej zdolnością niż umiejętnością.
W edukacji dziecka szczególne znaczenie ma częsty, bezpośredni kontakt z obiektami i procesami przyrodniczymi. Kontakt z przyrodą wywołuje u dzieci żywe i silne uczucia, a tym samym gotowość do poznawania, ochrony i kształtowania. Różnorodność wielkości, kształtów, barw i zapachów wpływa na rozwijanie zmysłów i czynności psychofizycznych dziecka oraz kształtowanie pojęć stanowiących wiedzę ucznia.
Estetyczne uczucia dzieci, które są wywołane i kształtowane pod wpływem piękna i dynamiki przyrody motywują do podejmowania działalności praktycznej związanej z jej ochroną. Wymienione elementy będące efektem bliskiego kontaktu z przyrodą umożliwiają rozwinięcie i umocnienie partnerskiego stosunku dziecka do przyrody. W takiej relacji nie ma miejsca na agresję wobec niej.
Kształtując wrażliwość dzieci otwieramy ich serca i umysły na świat, ludzi i sprawy przyrody. Pomagamy im zbliżyć się do niej, poznać ją, zrozumieć i umiłować.
Pomocą w rozwijaniu wrażliwości ekologicznej mogą okazać się hodowle. Troska o własne zwierzątko, które chciałoby się uchronić od głodu, bezdomności, powinno zrodzić w dziecku życzliwość do innych zwierząt, wzbudzić zainteresowanie ich losem oraz chęć obrony przed przejawami brutalności i nieżyczliwości ze strony innych. Stwarza to także możliwość wyrobienia w dziecku postawy czujności, umiejętności dostrzegania sytuacji, w których można zwierzęciu pomóc.
Inne możliwości stwarzają wycieczki ponieważ tylko bezpośrednie zetknięcie z otoczeniem przyrodniczym wywołuje u dziecka zdziwienie, nasuwa wiele pytań, stwarza szerokie możliwości doświadczeń umysłowych wpływających na jego rozwój intelektualny. Kontakt z przyrodą budzi uczucia opiekuńcze. Dziecko zaczyna rozumieć, że chronić należy las, każdą roślinę i zwierzę. Przekona się także, że w kontakcie z przyrodą musi obowiązywać taka sama kultura bycia, jak w stosunku do człowieka.
Zanim jednak kontakt z przyrodą stanie się dla człowieka źródłem radosnych przeżyć konieczne jest właściwe oddziaływanie wychowawcze. W przeciwnym razie "nawet najwspanialsze dzieło architektury, sztuki czy przyrody nie potrafi wzruszyć ludzi, których wrażliwość dawno przysypał kurz lub która w ogóle nie została rozbudzona".
Dziecko w młodszym wieku szkolnym przejawia naturalną wrażliwość na otaczające je środowisko, ciekawość będącą początkiem rozwoju zainteresowań poznawczych, warunkujących zrozumienie środowiska przyrodniczego, a także emocjonalną chęć działania na rzecz ochrony przyrody.
Od tego w jakim stopniu u młodego pokolenia będą ukształtowane wrażliwość, estetyczna umiejętność oceny, poczucie piękna oraz właściwe postawy w obcowaniu z przyrodą, zależeć będzie późniejsze wywiązanie się z obowiązku jej ochrony.
Autor: Arletta Malikowska |
