Ewa Niemiec:
EDUKACJA RODZICÓW
PRZEZ NAUCZYCIELA KLAS I – III
Rodzina – oprócz środowiska lokalnego i grup rówieśniczych – jest jednym z naturalnych środowisk wychowawczych. Jest też pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka. Spełnia ważne funkcje zarówno dla utrzymania ciągłości biologicznej, jak i również normalnego rozwoju psychospołecznego jednostki i społeczeństwa.
Szkoła – instytucja nie tylko kształcąca młode pokolenie, ale również instytucja umożliwiająca bezpośrednie interakcje społeczne i emocjonalne. Szkoła została powołana po to, by przygotować dzieci i młodzież do czynnego uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym, gospodarczym, politycznym kraju, do tego by zapewnić kontynuację pomyślnego rozwoju kraju i jego mieszkańców. Podstawowymi zadaniami szkoły są nauczanie i wychowanie. O skuteczności wychowania decyduje spójność między zasadami wpajanymi dziecku w szkole, a zasadami, które kształtują rodzice. Niezbędnym warunkiem ku temu jest godne postępowanie zarówno rodziców, jak i nauczycieli oraz wzajemne zaufanie.
Naczelnymi celami kształcenia jakie szkoła powinna osiągnąć są stwarzanie możliwości do zdobycia podstaw naukowego poglądu na świat i podstaw służących do zdobycia przez uczniów kwalifikacji zawodowych. Składa się na nie naukowa wiedza przyrodnicza, społeczna i wiedza techniczna. Celem wychowawczym jest wszechstronnie rozwinięty człowiek. Według Jerzego Materne „po to, aby zapewnić efektywność swoich działań dydaktyczno – wychowawczych i chronić osobowość uczniów przed deformacjami, musi ona spełniać jeszcze jedną funkcję – socjalną – opiekować się uczniami. Jest to funkcja wspierająca dwie poprzednie.”
Funkcja opiekuńcza – według Z. Dąbrowskiego – to „opiekuńcze następstwa istnienia i działania określonych układów społecznych, takich jak rodzina czy szkoła.” Najogólniej tę funkcję szkoły określić można jako zespół obowiązków z zakresu opieki, związany z zaspokajaniem potrzeb dziecka, a także tworzeniem warunków umożliwiających mu wszechstronny rozwój.
Aby zaspokajać współczesne potrzeby opiekuńcze oraz działać zgodnie ze społecznymi założeniami opiekuńczymi, szkoła powinna realizować następujące funkcje: kompensacyjną opieki szkolnej, stymulowania rozwoju uczniów, doradczą, selekcyjną, konsultacyjna, kulturotwórczą czy środowiskową. Szkole przypisuje się wiele innych funkcji zarówno założonych jak i rzeczywistych.
Szkoła pełni trzy główne funkcje: dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą. Ta ostatnia jest funkcją wspierającą, warunkującą prawidłowy rozwój ucznia, jak też prawidłową realizację nauczania i wychowania. Główne funkcje szkoły muszą nawzajem łączyć się i przenikać, powinny być jednakowo ważne. Szkoła powinna współdziałać z rodziną, nie tylko w zakresie wspierania uczniów w uzyskiwaniu pozytywnych wyników w nauce i wychowaniu, ale także w zakresie rozwiązywania problemów opiekuńczych, kompensując między innymi braki w rodzinie. Uczniowie przebywają w szkole większą część dnia. Nie tylko uczą się w niej, ale i bawią, odpoczywają. Szkoła zatem w tej części wspiera a często nawet zastępuje dom rodzinny.
W spełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej szkoły powinni być zaangażowani wszyscy jej pracownicy. Funkcje szkoły wyznaczone są przede wszystkim przez poziom zaspokojonych potrzeb jej uczniów, ich samodzielność życiową, zsocjalizowanie i środowisko ich życia, zwłaszcza rodzinne i koleżeńskie.
Współpraca szkoły z rodziną ma na celu wzajemne wspieranie się w wychowaniu dzieci do dojrzałej postawy wobec siebie i życia. Współpraca ta powinna wspierać się na trzech podstawowych założeniach:
1. Obowiązek wychowania dzieci ciąży przede wszystkim na rodzicach i do obowiązków rodziców należy kształtowanie systemu wartości, postaw społeczno-moralnych i religijnych, uczenie rzetelnej pracy, uczciwości, odpowiedzialności, właściwego stosunku do innych ludzi i do samego siebie, a szkoła winna wszechstronnie wspomagać rodziców w wypełnianiu tych obowiązków.
2. Przebieg i rezultaty kształcenia zależą nie tylko od procesu dydaktyczno-wychowawczego szkoły, od zdolności i pracowitości ucznia, ale również od atmosfery życia rodzinnego. Dziecko musi czuć się bezpiecznie w najbliższym otoczeniu, musi odczuwać ze strony rodziców zainteresowanie, wyrozumiałość, aprobatę i pomoc, i to nie tylko w momentach odnoszenia sukcesów, ale również, a może przede wszystkim, w chwilach trudności i porażek.
3. Dom rodzinny i szkoła muszą stale i odpowiedzialnie współpracować ze sobą w zakresie wspomagania rozwoju dzieci i młodzieży.
Dobra współpraca szkoły i domu obejmuje wiele różnorodnych kontaktów pomiędzy rodzicami, nauczycielami i uczniami. Ważnym elementem tej współpracy jest prawidłowo prowadzona pedagogizacja rodziców, począwszy od klasy I szkoły podstawowej.
Kontakty zbiorowe, to znaczy spotkania klasowe rodziców obejmują:
- zapoznawanie rodziców z treściami programów nauczania i wychowania, metodami ich realizacji, sposobami oceniania wiedzy, umiejętności i postaw uczniowskich,
- informowanie rodziców o osiągnięciach szkolnych uczniów, o rozwoju różnorakich zainteresowań i zamiłowań uczniowskich: poznawczych, kulturowych czy sportowych,
- organizowanie spotkań merytoryczno-szkoleniowych poświęconych omawianiu określonych problemów wychowawczych, zdrowotnych, psychologicznych zaistniałych w klasie czy też w szkole.
Edukacja rodziców, jest to działalność zmierzająca do stałego wzbogacania posiadanej przez rodziców potocznej wiedzy pedagogicznej o elementy naukowej wiedzy o wychowaniu dzieci i młodzieży.
Tak pojmowana pedagogizacja powinna dotyczyć przede wszystkim problematyki wychowawczej, ale także innych aspektów funkcjonowania rodziny, jak np. zagadnień prawnych, zdrowotnych czy społecznych. Dzięki szeroko zakrojonej pedagogizacji wiedza rodziców może się także wzbogacić o wiadomości dotyczące higieny, genetyki, psychologii rozwojowej i wychowawczej, socjologii, ekonomii oraz medycyny.
Stanisław Kawula uważa, że celem pedagogizacji jest bezpośrednia i pośrednia pomoc rodzicom w ich oddziaływaniach wychowawczych dzięki podniesieniu stopnia ich refleksyjności, wzbogaceniu świadomości pedagogicznej i przez to poprawnie funkcjonowania rodziny. Ważnym zadaniem pedagogizacji jest też kształcenie kultury pedagogicznej rodziców i innych osób zaangażowanych w proces wychowania.
Irena Jundziłł, analizując model kultury pedagogicznej rodziców, dostrzega w niej wyraźną przewagę elementów emocjonalnych nad intelektualnymi i behawioralnymi. Taka sytuacja sprzyja popełnianiu przez rodziców wielu typowych błędów wychowawczych wynikających z nieznajomości potrzeb dziecka, praw rządzących jego rozwojem psychofizycznym i braku świadomości własnej roli w procesie wychowawczym. Autorka podkreśla, że podstawy wiedzy psychopedagogicznej są niezbędnym elementem intelektualnym kultury pedagogicznej rodziców i przyczyniają się zasadniczo do budowania właściwej atmosfery wychowawczej w rodzinie.
Źródłem wiedzy dla rodziców w tym zakresie są: literatura popularnonaukowa, specjalistyczne czasopisma, poradniki, programy telewizyjne i audycje radiowe. Fachowych porad udzielają poradnie psychologiczno-pedagogiczne, pedagodzy szkolni i wychowawcy klasowi. To właśnie szkoła na skutek bezpośredniej formy kontaktów z rodzicami może wpływać na podniesienie jakości wychowania w rodzinie i poprawę sytuacji dziecka zarówno w domu, jak i w szkole.
Nauczyciel nauczania początkowego powinien już na początku w klasie I określić obszar kompetencji rodziców, wytyczyć obszar współpracy i ustalić zasady współpracy.
Bardzo ważną rzeczą jest udział i zaangażowanie rodziców w różnego rodzaju uroczystości klasowe, otwarte zajęcia dla rodziców, wycieczki, chwile wspólnego relaksu, zabawy i sportu. Wszystko to integruje uczniów, nauczycieli, a także rodziców, wyzwala trwałe więzi emocjonalne i jest istotnym czynnikiem edukacji i wychowania.
Człowiek uczy się rodzicielstwa we własnej rodzinie, lecz często brakuje w nich dobrych doświadczeń. Rodzice czują się niekiedy niepewni, zagubieni w obliczu trudności, jakie niesie życie. W obliczu trudności z dziećmi popełniają pomyłki wychowawcze. Albo pobłażają, albo zrozpaczeni, bezsilni skreślają dziecko. Rodzice, którzy nie mieli adekwatnych wzorów z dzieciństwa, dotyczących zachowania w sytuacjach problemowych, mają problemy z określeniem swojej odpowiedzialności. Oczekują, że dziecko samo z siebie powinno postępować zgodnie z ich oczekiwaniami. Nie rozumieją, że uczenie dziecka właściwych zachowań, motywowanie do współpracy, wyciąganie konsekwencji z jego złych zachowań – należy do rodzicielskich zadań. Czasami rodzice są przekonani, że oddając dziecko w ręce nauczyciela są uwolnieni z odpowiedzialności za wychowanie dziecka. To właśnie nauczyciel i szkoła według nich ma ich zastąpić. Ma uczyć, wychowywać i zastępować dom rodzinny.
Rola nauczyciela w edukacji rodziców jest więc ogromna, szczególnie na samym starcie szkolnym. Warto inwestować w rodziców, aby potem mogli oni oddać to swoim dzieciom. Nauczyciel klas I – III powinien pracować z rodzicami według ustalonego planu. Powinien znać obszary pomocy jakiej potrzebują rodzice. Efektem oddziaływań nauczyciela wychowawcy powinny być zmiany w relacjach rodzic-nauczyciel, rodzic-dziecko, dziecko-nauczyciel. Rodzice poczują się pewniejsi w swojej roli wobec dziecka, będą mieć poczucie wpływu na dziecko, świadomi celów jakie sobie stawiają w wychowaniu. Nauczą korzystać się ze wsparcia, proponowanej literatury czy profesjonalistów.
Ważnym zadaniem stojącym przed nauczycielem-wychowawcą klas I - III jest oprócz poznania wychowanków, poznanie ich środowiska rodzinnego. Wiedza ta pozwala na łatwiejsze wyłapanie nieprawidłowości i przyjęcie właściwego sposobu oddziaływań pedagogicznych zarówno na dzieci jak i ich rodziców. Ważnym czynnikiem korygowania negatywnych zachowań czy uświadamiania rodzicom pewnych spraw związanych z wychowaniem jest ich pedagogizacja. Powinna ona wskazywać na pojawiające się zagrożenia i związane z nimi skutki oraz wskazywać sposoby postępowania w celu ich wyeliminowania. Być może, część nauczycieli nie widzi potrzeby „zawracania głowy” rodzicom sprawami, które na pozór nie są bezpośrednio związane z wynikami nauczania czy też zachowaniem uczniów.
W dzisiejszych czasach, gdy znaczna większość rodziców posiada wykształcenie, wydawać by się mogło, że jest przygotowana do znajdowania interesujących ich tematów w książkach, gazetach, telewizji itp. Na pewno wielu z nich korzysta z uzyskanych informacji stosując je do korygowania wychowania własnych dzieci oraz rozwijania własnych zainteresowań i poszerzania horyzontów swojej wiedzy. Część rodziców jednak uważa, że wie już dostatecznie dużo i nie potrzebuje się dokształcać. Część z nich na lekturę nie znajduje czasu, z powodu nadmiaru obowiązków.
Edukacja rodziców powinna doprowadzić by nie tylko dzieci, ale właśnie rodzice polubili szkołę. By żyli jej problemami, a przez dziecko byli z nią „na bieżąco” .Aby edukacja przyniosła oczekiwane rezultaty, oddziaływania na dzieci i ich rodziców muszą być stałe i systematyczne. Muszą być jednocześnie przepełnione autentyczną życzliwością i szacunkiem, ale również cechować się konsekwencją i stawianiem wymagań.
Wszyscy, którzy mają świadomość, że przyszłość rodziny, narodu i społeczeństw zależy od wychowania młodzieży, powinni dołożyć wszelkich starań, aby ten proces zakończył się sukcesem. Uważam, że pedagogizacja rodziców to bardzo ważny element osiągnięcia założonych celów. W tym coraz bardziej zabieganym świecie, gdzie coraz więcej jest rodzin niepełnych, wzrasta poziom ubóstwa oraz przybywa rodzin niewydolnych wychowawczo, jak również biorąc pod uwagę oczekiwania rodziców wobec szkoły, PEDAGOGIZACJA staje się koniecznością i potrzebą.
Bibliografia:
· Zbigniew Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, Olsztyn 2000
· Ola Karasowska, Kierunki pracy z rodzicami, „Remedium”, Warszawa, nr 5/1999
· Stanisław Kawula, „Pedagogizacja rodziców” [w:] Encyklopedia pedagogiczna pod red. W. Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993.
· Marian Łakomski, Dlaczego integralny program profilaktyczny w szkole, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004
· Jerzy Materne, Opiekuńcze funkcje szkoły, PWN, Warszawa 1988
· Maria Mendel, Rodzice i szkoła, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2000
· Danuta Nakoneczna, Klasy autorskie w szkołach twórczych, Warszawa 1993
· Joanna Wilkońska, Nie bój się wywiadówki, „Wychowawca”, Kraków, nr 1/1999
Opracowanie: Ewa Niemiec |
