www.szkolnictwo.pl

Referat na posiedzenie szkoleniowe RP Szkoły Podstawowej w Siedlisku
AKTYWNE METODY NAUCZANIA –

opracowanie M. Orłowska

     Wymienię i krótko scharakteryzuję stosowane metody nauczania. Z definicji metody nauczania wynika, że jest to "celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych .
     Większość z omawianych metod aktywizuje uczniów. Aktywizujące metody nauczania mają decydujący wpływ na nabywanie i rozwijanie przez uczniów umiejętności uniwersalnych oraz powodują wzrost czynnego udziału uczniów w procesie nauczania.
    Należy również podkreślić, że większość ludzi pamięta:
10% tego, co słyszymy WYKŁAD
20% tego, co widzimy DEMONSTRACJA
40% tego, o czym rozmawiamy DYSKUSJA
90% tego, co robimy INSCENIZACJA

     W literaturze przedmiotu najczęściej wykorzystywany i uwzględniony w rozkładach materiału jest następujący podział metod :
METODY AKTYWIZUJĄCE:

Analiza SWOT,
Burza mózgów,
Debata za i przeciw,
Drama,
Drzewo decyzyjne,
Dyskusja,
Dyskusja punktowana,
Metaplan,
Metoda biograficzna,
Metoda symulacji,
Poker kryterialny,
Praca w grupach,
"Sześć myślących kapeluszy".

METODY PODAJĄCE:

Opis,
Opowiadanie,
Rozmowa nauczająca.

METODY PRAKTYCZNE:

Metoda projektu,
Portfolio,
Wycieczka historyczna.

METODY PROGRAMOWE:

Praca z mapą,
Praca z podręcznikiem.

     W celu dokładniejszego zapoznania się z omawianymi metodami, poniżej przedstawię ich charakterystykę.

METODY AKTYWIZUJĄCE

ANALIZA SWOT:
(strenghts – mocne strony, weaknesses – słabe strony, opportunities – szanse, możliwości, threats – zagrożenia)
     Metoda zespołowej analizy i oceny określonego problemu lub wydarzenia. Pomaga w podejmowaniu decyzji.

Etapy postępowania:
Etap wstępny:

określenie problemu przez nauczyciela. Etap zasadniczy:

praca nad problemem (wypełnianie karty). Etap końcowy:

ustalenie wspólnego stanowiska. Uwagi dotyczące realizacji:

problem może analizować cała klasa.

Klasę można również podzielić na zespoły, które będą analizować problem, po dyskusji następuje ustalenie wspólnego stanowiska oraz porównanie wyników pracy zespołów na forum klasy. BURZA MÓZGÓW ("fabryka pomysłów") – polega na zebraniu jak największej ilości pomysłów celem rozwiązania jakiegoś problemu. Etapy postępowania:

podanie problemu przez nauczyciela,

sesja (10-15 min), podczas której uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązania problemu,

omawianie pomysłów,

wybór rozwiązania problemu. Przed przystąpieniem do lekcji realizowanej tą metodą, należy ustalić z klasą zasady zachowania się w czasie "burzy mózgów":

głosu udziela nauczyciel,

pomysłów się nie krytykuje,

pomysły zapisywane są na tablicy (lub planszy).

DEBATA ZA I PRZECIW
Umożliwia i ułatwia podjęcie decyzji.

Etapy prowadzenia dyskusji:

określenie tematu debaty,

podział klasy na dwie grupy

klasy można nie dzielić na grupy, wtedy uczniowie podają wspólne argumenty "za" i argumenty "przeciw",

określenie czasu na dyskusję,

dyskusja,

podsumowanie wyników dyskusji.

Podsumowanie dyskusji będzie polegać na ustaleniu, które argumenty otrzymały więcej głosów. Nauczyciel powinien dokonać oceny " jakości" argumentów.

DRAMA

Polega na przyswajaniu treści kształcenia poprzez przeżycie, doświadczenie i zabawę; jest zatem metodą i nauczania i wychowania, zakładającą holistyczny rozwój osobowości ucznia. Zadanie nauczyciela polega na wprowadzeniu i przygotowaniu uczniów do wejścia w określone role. Techniki dramy:

ROZMOWA

ROLA

WYWIAD

PANTOMIMA

RZEŹBA

"ŻYWY OBRAZ" (STOP-KLATKA, FOTOGRAFIA)

IMPROWIZACJA

INSCENIZACJA

TECHNIKI MANUALNO-PLASTYCZNE

Na zakończenie nauczyciel omawia pracę uczniów.

"DRZEWO DECYZYJNE"
     Metoda pozwalająca na graficzny zapis procesu podejmowania decyzji. Stosując tą metodę znajduje się różne rozwiązania danego problemu i zauważa się różne związki między tymi rozwiązaniami. Pozwala to również dostrzec skutki przyjętego rozwiązania. Bardzo istotne jest określenie wartości, które uznaje osoba podejmująca decyzję.

Etapy postępowania:

określenie problemu (w taki sposób, aby uczniowie mieli możliwość wyboru),

określenie celów i wartości,

podanie kilku rozwiązań (lub jednego rozwiązania),

określenie pozytywnych skutków każdego rozwiązania,

określenie negatywnych skutków każdego rozwiązania,

podjęcie decyzji.

DYSKUSJA PUNKTOWANA
Metoda, która polega na sprawdzeniu wiedzy uczniów.
Etapy postępowania:

opracowanie systemu punktowania – określenie za co przyznawane są punkty dodatnie, a za co punkty ujemne,

ustalenie punktacji wymaganej do uzyskania poszczególnych ocen,

podanie tematu dyskusji,

ustalenie planu dyskusji,

określenie czasu dyskusji,

dyskusja,

podsumowanie dyskusji,

przyznanie punktów

ocena uczniów.
Nauczyciel wybiera kilku uczniów do udziału w dyskusji. Zajmują oni widoczne dla wszystkich miejsce. Karta oceny dyskusji (np. plansza) powinna być dla wszystkich widoczna. Nauczyciel tylko obserwuje dyskusję.

METAPLAN

Jest to metoda polegająca na graficznym zapisie przebiegu dyskusji. Metoda ta umożliwia postawienie diagnozy (oceny) określonej sytuacji, wskazuje możliwości rozwiązania określonego problemu. Graficznym obrazem dyskusji jest plakat.

Etapy postępowania:

przygotowanie plakatu (szary papier, kolorowe kartki – mogą mieć różny kształt, pisaki, klej),

określenie czasu dyskusji,

podział klasy na grupy,

przedstawienie problemu,

tworzenie plakatu – uczniowie zapisują na kartkach: Jak było? Jak być powinno? Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Wnioski.

zapisane kartki są umieszczane w wyznaczonych miejscach plakatu,

prezentacja plakatów przez poszczególne grupy,

zebranie wniosków ze wszystkich plakatów i wypracowanie wspólnych rozwiązań, których realizacja doprowadzi do poprawy sytuacji.

POKER KRYTERIALNY

Gra dydaktyczna polegająca na rywalizacji uczniów w ramach ustalonych wcześniej reguł gry. Może stanowić wprowadzenie do lekcji lub jej podsumowanie.

Etapy gry:

ustalenie tematu gry,

przygotowanie planszy,

przygotowanie zestawu kart, na których umieszczone są hasła dotyczące tematu gry,

ustalenie reguł,

podział klasy na grupy,

rozdanie graczom kart (każda grupa otrzymuje wszystkie karty),

uczeń rozpoczynający grę wybiera ze swojego zestawu kartę z hasłem, które według niego jest najważniejsze i kładzie ją na planszy z kryteriami pierwszorzędnymi,

kolejni uczniowie postępują tak samo,

podobna procedura obowiązuje przy ustalaniu kryteriów drugorzędnych i trzeciorzędnych,

podczas gry może nastąpić uzasadniona wymiana kart na poszczególnych polach planszy,

grupa musi zatwierdzić argumenty gracza, dokonującego wymiany karty,

grę wygrywa ten uczeń, którego wszystkie karty, jako pierwsze, znajdą się na planszy,

przedstawiciele grup podają kryteria, które grupa uznała za pierwszorzędne (z uzasadnieniami),

zapis kryteriów pierwszorzędnych na tablicy.

METODA BIOGRAFICZNA

     Polega na wykorzystaniu biografii postaci historycznej. Biografia pełni rolę opisu sytuacyjnego, natomiast wnioski wykorzystuje się w rozwiązywaniu fikcyjnych problemów. Metodę tę stosuje się w celu opanowania określonego materiału nauczania. Istotne są jej aspekty wychowawcze, analizowana jest bowiem postać będąca wzorem osobowym.

Etapy postępowania:

wybór postaci (na podstawie jej życiorysu poznaje się określony problem),

zbieranie i opracowywanie materiałów dotyczących wybranej postaci; materiały powinny zawierać biografię postaci i dodatkowe informacje dotyczące tych spraw z życia postaci, które są istotne ze względu na cel gry,

określenie tematu (problemu) gry,

przygotowanie zestawu pytań, na które gra ma przynieść odpowiedzi,

opracowanie scenariusza gry,

przygotowanie zadań dla uczniów na podstawie scenariusza,

"wejście w rolę" przez uczniów – odegranie roli postaci,

omówienie gry,

zebranie najistotniejszych wiadomości,

ocena uczniów.

METODA SYMULACJI

Metoda polegająca na inscenizacji wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości, mogą się dziać w teraźniejszości, mogą mieć miejsce w przyszłości. Uczniowie uczestniczą w symulowanym wydarzeniu, ale odgrywają role autentycznych postaci historycznych. Punktem wyjścia jest ustalenie celów gry, czyli faktów i umiejętności, które podczas gry mają opanować uczniowie.

Etapy postępowania:

wybór tematu,

ustalenie podstawowego konfliktu, zawartego w symulowanym wydarzeniu; wokół niego rozwijać się będzie akcja,

opracowanie scenariusza (nie ma reżysera, w ramach scenariusza następuje improwizacja),

przygotowanie rekwizytów, miejsca gry i ról,

lekcja

zakończenie gry,

podsumowanie (utrwalenie wiadomości, samoocena uczestników, ocena uczestników, analiza symulowanego wydarzenia – wyciągnięcie wniosków),

podczas trwania gry nauczyciel pełni rolę obserwatora.

"SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY"

     Metoda pozwalająca na twórcze rozwiązywanie problemów. Jest to spojrzenie na analizowane zagadnienie z różnych punktów. Niżej wymienione kolory określają różny sposób myślenia:

NIEBIESKI – szef grupy, jest zdystansowany, kieruje dyskusją,

BIAŁY – Co mogę powiedzieć na podstawie konkretnych danych? - nie poddaje się emocjom, opinie wydaje na podstawie faktów i liczb,

CZERWONY – Co czuję w związku z określoną sprawą? - kieruje się emocjami i intuicją,

ŻÓŁTY – Jakie wynikają z tego korzyści i jakie sukcesy można osiągnąć? - optymista, nastawiony pozytywnie, myśli konstrukytwnie,

ZIELONY – Jak można wykorzystać dany pomysł? - podchodzi twórczo do problemu, podaje oryginalne rozwiązania, CZARNY – Jakie występują niebezpieczeństwa? - pesymista, nastawiony negatywnie, zauważa tylko trudności, krytykuje wszystkie rozwiązania,

Etapy postępowania:

• wstępny:
  • przygotowanie na kartkach opisu kolorów,
  • wykonanie 6 kapeluszy ww kolorach,
  • przygotowanie karteczek w takich ilościach, które umożliwiają podział klasy na różne zespoły (w kolorze niebieskim tylko dwie kartki),
• właściwy:
  • podanie problemu,
  • podział klasy na zespoły (dobór następuje wg kolorów),
  • osoby, które wylosowały kapelusze "reprezentują" kolory,
  • dyskusja w zespołach: ustalenie wspólnego stanowiska,
  • dyskusja "reprezentantów" (kapeluszy) na forum,
  • uczniowie, którzy wylosowali niebieskie kartki, zapisują na tablicy argumenty "za i przeciw",
• końcowy:
  • podsumowanie dyskusji przez niebieski kapelusz.

W czasie dyskusji uczniowie reprezentują emocje "przypisywane" określonym kolorom.

METODA PROJEKTU

Polega na samodzielnej i aktywnej pracy uczniów przy wykonaniu zadania obejmującego określoną część materiału. Projekt ma charakter interdyscyplinarny.
Etapy postępowania:

wybór materiału realizowanego metodą projektu,

określenie tematu projektu,

ustalenie celów projektu,

podział tematu projektu na zadania,

podział uczniów na grupy zadaniowe,

przygotowanie instrukcji dla każdej grupy zadaniowej (zadanie do wykonania, materiały i źródła, z których mogą skorzystać uczniowie, terminy konsultacji z nauczycielem),

określenie czasu, miejsca i sposobu (formy) realizacji projektu,

zbieranie i opracowywanie materiałów przez uczniów,

prezentacja projektu,

ocena projektu; przy ocenie bierzemy następujące kryteria:

• wykorzystanie dodatkowych źródeł informacji,
• pomysłowość (wizualizację),
• wkład pracy poszczególnych członków grupy.

Formy prezentacji mogą być następujące:

wystawa prac (albumów, plakatów, rysunków),

wystawa książeczek, broszur, gazet,

pokaz filmu video,

inscenizacja,

prezentacja planu (np. miasta średniowiecznego),

prezentacja modelu (np. zamku).
Typy projektów:

1. Projekt badawczy:
   1. porządkuje informacje na temat określonych zagadnień,
   2. rezultatem projektu badawczego są np. albumy, rysunki, wywiady.
2. Projekt działania lokalnego:
   1. zajmuje się działaniem w środowisku lokalnym,
   2. rezultatem projektu działania lokalnego jest np. lokalna lista zabytków.

Rodzaje projektów:

indywidualny, zbiorowy,

klasowy, międzyklasowy, szkolny.

PORTFOLIO (teczka)
     Metoda polegająca na gromadzeniu przez ucznia (uczniów) materiałów w teczce, które dokumentują pracę nad określonym tematem.
Etapy postępowania:

zapoznanie uczniów z zasadami tej metody,

podanie uczniom tematu, na który będą gromadzić materiały,

określenie przez nauczyciela rodzaju materiałów, które mogą być gromadzone, np. drzewa genealogiczne dynastii, ilustracje zabytków, teksty źródłowe,

określenie przez nauczyciela czasu, w jakim uczniowie będą gromadzić i kompletować materiały do teczki,

ustalenie kryteriów oceniania (można je ustalić wspólnie z uczniami),

gromadzenie, kompletowanie i porządkowanie materiałów,

ocena portfolio,

wykorzystanie materiałów zawartych w teczce na lekcji (lub kilku lekcjach).

MYŚLENIE OBRAZAMI
     Ponieważ edukacja historyczna i obywatelska powinny kształtować u uczniów zainteresowania czasem, przestrzenią, źródłami historycznymi i ich interpretacją, wydaje się istotne popularyzowanie metody, która rozwija umiejętności krytycznego wykorzystywania i przetwarzania informacji zawartych w środkach obrazowych.
Zadania stawiane uczniom powinny mobilizować ich do zadawania pytań i szukania na nie odpowiedzi na podstawie wnikliwej obserwacji oglądanego obrazu.

Sposób przeprowadzenia:

nauczyciel przygotowuje na lekcję potrzebny materiał w postaci reprodukcji obrazów związanych z tematem lekcji; może również wykorzystać film video, ale w czasie pracy z uczniami skupić się powinien jedynie na obrazie, pomijając warstwę muzyczną czy komentarz,

nauczyciel przygotowuje również planszę z pytaniami, na które uczniowie w trakcie ćwiczenia będą szukać odpowiedzi:

• jeżeli źródłem informacji był film, uczniowie odpowiadają na pytania: Co widziałem? Co słyszałem? Co czułem?
• jeżeli źródłem informacji był obraz, uczniowie odpowiadają na pytania: Co wiesz na pewno? Czego się domyślasz? Czego jeszcze chciałbyś się dowiedzieć?

nauczyciel dzieli klasę na grupy i daje im instrukcje:

• uczniowie powinni starać się zauważyć na obrazie coś, czego inni nie zauważyli,
• uczniowie starają się znaleźć na obrazie przedmiot o cechach podanych wcześniej przez nauczyciela,
• uczniowie skupiają się na wyznaczonym, małym fragmencie obrazu i za pomocą szkła powiększającego starają się odnaleźć interesujące szczegóły i detale,
• uczniowie robią wykaz detali namalowanych na obrazie według przyjętych kategorii (np. wyposażenie sali, stroje, kolory, ozdoby, zabawki z epoki),
• uczniowie określają zajęcia ludzi przedstawionych na obrazie; porównują je z zajęciami ludzi współczesnych,

ostatnim etapem pracy tą metodą jest omówienie efektów wysiłku uczniów i podkreślenie roli uważnej obserwacji obrazu w celu uzyskania jak najbogatszej informacji,

Zalety metody:

rozwija zmysł obserwacji,

budzi zainteresowanie informacją przekazywaną przez autora obrazu,

zmusza do refleksji nad motywami, którymi kierowali się ludzie dokumentujący historię pędzlem malarskim,

uczy krytycznej analizy tego rodzaju źródła,

wyostrza uwagę,

pobudza dociekliwość intelektualną,

stwarza okazję do wymiany informacji w zespole. Wady metody:

wymaga specjalnego przygotowania nauczyciela,

pracochłonna i czasochłonna.

MAPY MENTALNE

     Zwane mapami myślowymi, mapami pamięci, obrazami, obrazami mentalnymi. Jest to metoda wizualnego opracowania problemu z wykorzystaniem rysunków, obrazów symboli, zwrotów, haseł. Pomaga w uporządkowaniu zagadnień, rozumienia związków i zależności. Metoda może być stosowana przy wprowadzaniu nowego tematu i stopniowo uzupełniana w miarę zagłębiania zagadnienia lub utrwalenie czy powtórzenie materiału już znanego uczniom. Przykład: Sahara – największa pustynia świata; Utrwalenie wiadomości o poznanych częściach mowy.

Sposób przeprowadzenia.

Nauczyciel przygotowuje duże plansze papieru, na których uczniowie (podzieleni na grupy) wykonują mapę. Wykorzystują do tego wycinki z gazet (hasła, napisy, obrazki). Mapę mogą uzupełnić flamastrami. Po zakończonej pracy wybierają przewodnika – sprawozdawcę, który objaśnia mapę posługując się wiadomościami wypracowanymi przez grupę.