www.szkolnictwo.pl

     Rozwój społeczno – moralny to zdobywanie przez dziecko dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Jest to proces uczenia się dostosowania do wzorów grup społecznych, obyczajów i tradycji oraz poznawania istoty wspólnoty. Polega na przyswojeniu sposobów zachowania się, włączeniu się do życia grupy i uczestnictwie w jej działaniach na równorzędnych prawach i obowiązkach.
     Żadne dziecko nie rodzi się społecznie ukształtowane, musi dopiero wyuczyć się odpowiednich zachowań: dostosowania się do innych. Umiejętność tę osiągnie poprzez przebywanie z ludźmi różnego typu, w różnych sytuacjach. Uspołecznienie i uczenie się współżycia w środowisku jest procesem trudnym. Głównym środowiskiem kontaktów społecznych w okresie dzieciństwa jest rodzina oraz szkoła jako dopełnienie.
     W gronie rodzinnym dziecko nawiązuje kontakty przede wszystkim z rodzicami, rodzeństwem, dalszą rodziną: dziadkami, kuzynostwem. Najsilniejszy związek łączy dziecko z matką, jednak z czasem kontakty te zmieniają się i chociaż nadal bardzo ją kocha, lubi się sprzeczać, niegrzecznie odpowiada, złości się i upiera.
     Stosunki między dzieckiem, a rodzicami zależą od wielu czynników. Głównym z nich są postawy rodzicielskie. Akceptacja dziecka poprzez rodziców, ciepły stosunek do niego, dodawanie otuchy i zachęty wpływa dodatnio na wszechstronny rozwój dziecka. Natomiast nadmierne ograniczanie, postawa rygorystyczna oraz tendencja do stosowania kar, przy równoczesnym braku akceptacji i okazywania ciepła uczuciowego, na ogół wywierają ujemny wpływ na kształtowanie się u dziecka obrazu samego siebie, na jego rozwój emocjonalny i społeczny.
     Bardzo ważne są dla dziecka jego kontakty z rodzeństwem. Duży wpływ mają różnice wieku, płeć rodzeństwa oraz kolejność urodzenia. W codziennych sytuacjach rodzinnych kontakty pozytywne przeplatają się z negatywnymi. Coraz rzadsze są kłótnie, robienie "na złość", zabieranie zabawek i przedmiotów będących własnością brata lub siostry, czy ich niszczenie. W tym wieku widoczny jest pozytywny wpływ starszego rodzeństwa. Dziecko młodsze uczy się współdziałania w zabawie, podporządkowania się regułom i kierownictwu starszego brata lub siostry.
     Inaczej natomiast układają się kontakty społeczne dziecka z rówieśnikami, towarzyszami zabaw, zajęć szkolnych, czy zabaw na podwórku. Pod opieką nauczycielki i w jej obecności, dzieci zgodnie się bawią, przestrzegając zasad współżycia w grupie, gdyż czuwa ona i zachęca do współdziałania i przestrzegania norm zachowania się. Dlatego też nawiązują wiele pozytywnych kontaktów społecznych. Chociaż nie raz mają miejsce kontakty negatywne kończące się konfliktem. Dzieci potrafią nawiązywać kontakty koleżeńskie i przyjacielskie, chociaż związki te bywają jeszcze dość powierzchowne i nietrwałe. Coraz częściej i chętniej darzą się wzajemną sympatią, tworzą się pary przyjacielskie.
     Ze sferą kontaktów społecznych łączy się proces kształtowania postaw moralnych u dzieci. Postępowaniem moralnym uznać możemy takie postępowanie, które jest zgodne z zasadami zachowania się przyjętymi przez grupę społeczną lub religijną, do której jednostka należy, częściowo na wzorach ustalonych metodami wychowawczymi, stosowanymi przez rodziców. Od żadnego dziecka nie można oczekiwać, że samo stworzy swój kodeks moralny. W czasie rozwoju uczy się ono odróżniania zasad postępowania dobrego i złego. Stopniowo poznaje pojęcia moralne, które grupa społeczna, w której żyje uznaje za pożyteczne, gdyż postępowania zgodnego ze społecznym uznaniem nie można nauczyć się od razu, proces ten trwa przez okres dzieciństwa aż po dojrzałość.
     Dla małego dziecka zasady dobra i zła przyjęte przez starszych i grupę społeczną nie mają żadnego znaczenia. Zachowuje się ono impulsywnie, a swoje postępowanie ocenia nie w kryteriach dobra czy zła wyrządzonego innym, ale miarą przyjemności czy przykrości jakie czyn ten spowodował jemu samemu. Nie ma ono też "świadomości winy", ponieważ nie wie co dobre, a co złe. Jednakże fakt znajomości pojęć nie jest równoznaczny z postępowaniem moralnym. Dziecko przyłapane na złym czynie jest zmieszane, tłumaczy swe zachowanie bojąc się kary. Jeżeli jednak nie zostanie przyłapane, nie przejmuje się wykroczeniem, nie czuje się winne, że nie postąpiło niezgodnie ze znanymi sobie zasadami. W tym czasie uczy się zachowywać tak, jak oczekuje tego od niego grupa i ściśle stosować się do społecznych zasad dobra i zła.
     Uczucia odgrywają ważną rolę w życiu dziecka. Zabarwiają każde jego doświadczenie, stanowią motywy działania, a nieraz mogą wywoływać negatywny wpływ na rozwój dziecka. Zdarza się tak w sytuacjach, gdy dziecko doświadcza częstych i silnych przeżyć.
     Do uczuć przyjemnych dla dziecka możemy zaliczyć uczucie miłości, radości, szczęścia, ciekawości. Natomiast uczucie strachu, złości czy zazdrości określa się jako uczucia przykre, hamujące rozwój dziecka. Dziecko odczuwa i rozróżnia już jako jasne i jednoznaczne uczucia gniewu, strachu, radości, wstydu, niechęci czy zazdrości. Nie potrafi jeszcze stłumić i opanować swoich emocji, co dynamicznie uzewnętrznia. Nie umie się maskować, więc wszystkie jego przeżycia mają charakter ekspresyjny. Jest to powodem wielu konfliktów dziecka z najbliższym otoczeniem.
     Rozwijają się u niego uczucia wyższe – intelektualne, społeczne, moralne i estetyczne. Potrafi skupić uwagę słuchając z zaciekawieniem opowiadania, lubi słuchać piosenek, tańczyć w rytm melodii czy sam śpiewać. Troszczy się i opiekuje się dzieckiem słabszym, potrzebującym pomocy, okazując mu troskliwość i serdeczność. W tym czasie też zmienia się rola przeżyć emocjonalnych w działaniu. Dziecku sprawia zadowolenie efekt czynności, to do czego doszło w rezultacie jego działania, planowania i wykonywania zaplanowanych przedsięwzięć.
     U każdego dziecka stan emocjonalności zmienia się i zależy od wielu czynników. Do najważniejszych można zaliczyć zmęczenie, zły stan zdrowia, porę dnia, środowisko społeczne, stosunki rodzinne oraz poziom aspiracji czyli wygórowane ambicje rodziców w stosunku do dziecka. Tak więc zależnie od czynników zewnętrznych jak i właściwości układu nerwowego, dziecko zmienia swoje zachowanie i bogaci sferę emocjonalną. Staje się istotą zdolną do przeżywania uczuć wyższych, coraz bardziej świadomych i głębokich.

Opracowała Joanna Gonera