Baeta Baran
Edyta Rembisz
PM 6 w Mielcu
Czynniki wpływające na rozwój potrzeb zdrowotnych dziecka
Umacnianie zdrowia wychowanków powinno być celem każdego wychowawcy, bez względu na jego specjalność, zdrowie, bowiem wiąże się ściśle z pojęciem osobowości czło-wieka, jest elementarnym warunkiem funkcjonowania osobowości wszechstronnej – takiej, do jakiej powinien zmierzać każdy wychowawca. Trudno przecenić znaczenie zdrowia dla życia i społecznego funkcjonowania człowieka. Trafnie wyraża tę myśl J. Kuczyński, pisząc o zdrowiu: „stanowi ono niezbędną podstawę działalności twórczej osoby”.
Zadajemy sobie pytania, m.in., kiedy i jak tę postawę należy budować. Wszystkie współczesne koncepcje wychowania zdrowotnego, m.in. Demela, Wiliamsa, Woynarowskiej, Mazurkiewicza, polegają na możliwie wczesnym uświadomieniu ludziom, że środowisko naturalne i społeczne oraz własne zachowanie zdrowotne i styl życia są głównymi determi-nantami zdrowia człowieka. Proces rozbudzania świadomości w tym względzie należy rozpo-cząć odpowiednio wcześnie, w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole.
Rozwój dziecka, od jego urodzenia do uzyskania pełnej dojrzałości psychofizycznej, przebiega w sposób ciągły i obejmuje kilka okresów. Każdy z nich charakteryzuje się pew-nymi znamiennymi cechami wspólnymi dla danego wieku dziecka i podobnymi prawidło-ściami w rozwoju psychicznym i fizycznym, pomimo istnienia różnic genetycznych związa-nych z płcią i środowiskiem.
W okresie przedszkolnym rozwój, zarówno fizyczny, jak i psychiczny, jest szczegól-nie intensywny. Tempo rozwoju narządów zmysłów i narządów wewnętrznych jest zdecydo-wanie szybsze w porównaniu z okresem szkolnym czy młodzieńczym. Im dziecko jest młod-sze, tym tempo rozwoju jego narządów i ośrodkowego układu nerwowego jest intensywniej-sze. U dzieci w wieku przedszkolnym intensywnie rozwijają się: serce, wątroba, płuca, układ nerwowy, narządy zmysłów – wzroku i słuchu. Tempo rozwoju tych organów warunkuje szybki rozwój procesów poznawczych, kształtowanie się sprawności ruchowej, uczuć, mowy, myślenia, spostrzegania, orientacji. Wzrasta zależność używania i rozumienia mowy. Wyraź-nie kształtują się procesy psychiczne, świadomość i sprawność ruchowa zależą od cech wro-dzonych, czynników dziedziczno-genetycznych, własnej aktywności, wpływu środowiska i sposobów wychowania.
Dominującym rodzajem działalności dziecka w okresie od 3 do 7 roku życia jest za-bawa, a główną instytucją wychowawczą jest przedszkole. Wychowanie zdrowotne w przed-szkolu realizują nauczycielki przedszkola we współdziałaniu z personelem służby zdrowia, sprawującym opiekę z zewnątrz przez instytucje służby zdrowia, władze oświatowe i organi-zacje społeczne. Systematyczne wychowanie zdrowotne sprawia, że dziecko staje się podmio-tem, przechodząc na pozycję współpracy zdrowia własnego i swoich najbliższych i realizując w dalszym etapie określone cele przez samokształcenie i samowychowanie.
Proces wychowania zdrowotnego w przedszkolu stanowi długi łańcuch systematycz-nych, planowych i zamierzonych działań wychowawczych, skorelowanych z rozwojem oso-bowości i uspołecznienia dziecka. W procesie tym zespół wychowawczy powinien uwzględ-niać potrzeby zdrowotne dziecka i uwarunkowania higieniczne środowiska przedszkolnego i domowego. Nauczycielkom przedszkola przypada rola umiejętnego sterowania długofalo-wym procesem wychowania zdrowotnego. One stwarzają określone sytuacje wychowawcze, zmieniają psychikę i nastawienie dzieci, kształtują ich postawy, poglądy i zachowania w sprawach zdrowia i higieny, wdrażają nawyki i określone sposoby postępowania.
Wychowanie zdrowotne, jako proces złożony i długotrwały, determinują różne czyn-niki – pochodzące od wychowanka i wynikające ze środowiska. Ze strony wychowanka na proces ten wywierają określony wpływ następujące czynniki: zdrowie, rozwój i stan psycho-fizyczny dziecka, zasób wiadomości i umiejętności, właściwości psychiki i cechy osobowo-ści, sprawność i doświadczenie. Hamująco na przebieg procesu oddziałują złe nawyki, mylne poglądy i przekonania, niewłaściwa postawa w sprawach zdrowia i higieny, będące odbiciem zaniedbań wychowawczych w środowisku domowym.
Ze strony środowiska proces wychowania zdrowotnego kształtują: wzorce osobowe (nauczycielka, inne dzieci), organizacja życia w przedszkolu, funkcjonowanie urządzeń, sprzęt i wyposażenie w pomoce dydaktyczne do zajęć, zdobycze techniki, środowisko przy-rodnicze.
Wszechstronne włączenie elementów wychowania zdrowotnego do planu pracy wy-chowawczej przedszkola – przekazywanie wiedzy, wyrabianie nawyków, kształtowanie wła-ściwej postawy – stosunkowo wcześnie przynosi korzystne zmiany w postępowaniu i zacho-waniu się dzieci w sprawach zdrowia i higieny.
Dobry przykład stanowią w przedszkolu dzieci starsze, mające już pewne doświad-czenie, ukształtowane nawyki i postawę. Dzieci uczęszczające do przedszkola przynoszą do środowiska domowego dobre nawyki i pozytywną postawę. Ten wpływ przedszkola na dom jest szczególnie pożądany w środowiskach o niskim poziomie kultury i zaniedbanych pod kątem higienicznym. Dzieci ze stażem przedszkolnym wyróżniają się dość wysokim pozio-mem kultury osobistej.
Zadaniem nauczyciela przedszkola jest czuwanie nad zdrowiem, prawidłowym rozwo-jem psychofizycznym i bezpieczeństwem dziecka. Wiemy, –bowiem, że tylko przez wycho-wanie uda się zmienić poglądy, postawy i zachowania przyszłego społeczeństwa w pożąda-nym kierunku. Dziecko już w wieku przedszkolnym przyzwyczaja się do utrzymania ładu, porządku i czystości w pomieszczeniach, do należytego wietrzenia, do prawidłowego oświe-tlenia, naturalnego i sztucznego, do utrzymania odpowiednich warunków mikroklimatycz-nych, do troski o higienę urządzeń sanitarnych, o estetykę i funkcjonowanie pomieszczeń, mebli, sprzętu i wyposażenia, do ostrożności, właściwego zachowania się oraz przestrzegania zasad ruchu drogowego i bezpieczeństwa na drodze.
O rezultatach wychowania zdrowotnego decydują nie tyle hasła programowe, choćby mądre i trafne, co umiejętności, metody i twórcza inicjatywa nauczyciela. Przejawem tej ostatniej jest intelektualizacja wychowania zdrowotnego poprzez analizę literatury dziecięcej.
Literaturę dziecięcą można wykorzystać w codziennej pracy wychowawczej, w trakcie naturalnych lub stworzonych sytuacji. Przedszkolaków można przygotować do bezpiecznego poruszania się po drogach i ulicach opierając się na utworze J. Porazińskiej „Hej z drogi”. Inne zagadnienia ujęte w programie wychowania zdrowotnego w przedszkolu to wyrobienie umiejętności i przyzwyczajanie dziecka do systematycznego dbania o czystość osobistą. Po-mocna w realizacji tego zagadnienia jest bajka „O wróżce z ogonem” (Miś 22/76). Wyrabia-nie nawyku posługiwania się chustką do nosa powiązać można z pokazaniem skutków kicha-nia przeziębionej Katarzyny dowcipnego wiersza J. Brzechwy „Katar”.
Nie sposób w pracy z dziećmi przedszkolnymi pominąć wielu przyjemnych doznań, gdy przedszkolak zaspokaja potrzebę ruchu. Dzieci pozbawione możliwości długiego i ak-tywnego przebywania na świeżym powietrzu nie mogą się prawidłowo rozwijać. Aby zabawa na powietrzu stała się radosnym przeżyciem, okazją do ruchowego wysiłku i czynnikiem wzmacniającym zdrowie, wino się ją urozmaicać wprowadzając stopniowo naukę jazdy na nartach i łyżwach. Wiosną można organizować różne imprezy na świeżym powietrzu.
Ruch stanowi podstawę wszystkich zajęć prowadzonych z dziećmi, występuje w za-bawach ruchowych, ćwiczeniach gimnastycznych, a także podczas spacerów i wycieczek. Najwięcej korzyści daje ruch na świeżym powietrzu. Zabawy ruchowe i ćwiczenia gimna-styczne mają duży wpływ na kształtowanie osobowości, na rozwój cech charakteru. Wyrabia-ją szybką orientację, opanowanie i zręczność, pobudzają energię, odwagę, inicjatywę, wyra-biają umiejętność radzenia sobie, pokonywania trudności, współdziałania w zespole.
W toku zabaw i ćwiczeń następuje celowa koordynacja ruchów, która wyraża się w dążeniu do precyzyjnego ich wykonania, w kulturze ruchów oraz wyeliminowania ruchów zbędnych. Ma to ogromne znaczenie w życiu codziennym, w kontaktach z innymi dziećmi i umiejętności zachowania się, siadania, wstawania i poruszania się w kręgu ludzi i w świecie przedmiotów.
Na nauczycielach wychowania przedszkolnego spoczywa ogromny ciężar. Jednak praca wychowawcza nauczyciela przedszkola nie przyniesie pożądanych rezultatów bez uzy-skania jedności wychowania rodzinnego i przedszkolnego. W tym celu nauczyciel powinien usilnie zabiegać o ścisłą współpracę z rodzicami, dla dobra dziecka – w tworzeniu zgodnego i wspólnego frontu wychowania.
Literatura:
Bartkowiak Z. – Higiena dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1974,
Demel M. – O wychowaniu zdrowotnym, Warszawa 1974,
Kuczyński J. – Kultura fizyczna, osobowość, wychowanie. Zagadnienia metodologiczne, Wy-dawnictwo AWF, Warszawa 1986
Wiliams T. – Szkoła promująca zdrowie – rzeczywistość czy mit. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 7-8/89. |
