|
Aktywne (aktywizujące) metody nauczania są technikami pracy grupowej, które szczególnie pobudzają aktywność uczniów. Ułatwiają one proces uczenia się, czyniąc naukę bardziej urozmaiconą, a przez to przyjemniejszą i łatwiejszą; ożywiają atmosferę w klasie, często dając niespodziewane efekty w pracy z uczniami słabszymi. Uczniowie przyzwyczajeni do zdobywania wiedzy i umiejętności metodami aktywnymi są bardziej samodzielni, bardziej krytyczni, łatwiej formułują sądy i opinie, chętniej i odważniej biorą udział w publicznych wystąpieniach. Niektóre z tych technik wymagają od nauczyciela specjalnego przygotowania, ale z pewnością rezultaty są tego warte.
Najczęściej stosowane aktywne metody nauczania to:
- Analiza procesu podejmowania decyzji przy pomocy drzewa decyzyjnego
- Burza mózgów
- Dyskusja punktowana
- Debata (analiza argumentów “za i przeciw”)
- Gry dydaktyczne
- Elementy dramy (wchodzenie w role);
- Metaplan,
- Praca w małych grupach;
- Symulacje;
- Studium przypadku
- Przyjmowanie i ocena różnych punktów widzenia
- Uczenie innych uczniów, uczenie się od nich
- Tenis słowny
ANALIZA ARGUMENTÓW ..ZA I PRZECIW" (DEBATA)
Jest to metoda, która może ułatwić podjęcie decyzji, ale przy jej pomocy można także rozważyć określoną sytuację bez dokonywania wyboru. W klasie często wykorzystujemy ją dla spojrzenia na ten sam problem, często kontrowersyjny, z dwu różnych stron.
Zadaniem uczniów jest zaprezentowanie w mądry i przyjazny sposób argumentów “za" i “przeciw" oraz przy ich pomocy przekonanie do swoich poglądów. Chodzi o to, aby uczniowie nauczyli się dyskutować o spornych kwestiach; zdobyli umiejętność aktywnego słuchania, umieli oddzielić problemy od ludzi, potrafili wyrażać swoje poglądy bez prowokowania i atakowania, zwłaszcza personalnego. Z pewnością dobrze jest wcześniej ustalić z uczniami pewne reguły, jakimi powinna się rządzić dobra, budująca dyskusja.
Każda grupa musi mieć taki sam łączny czas wypowiedzi. Wprowadzając tę metodę nie należy narzucać uczniom swojego punktu widzenia, nie należy też poddawać krytyce ich subiektywnych poglądów.
Sposób przeprowadzenia:
1. Nauczyciel dzieli klasę na 2 grupy (jeżeli w danej sprawie może być więcej stanowisk, to grup będzie odpowiednio więcej). Można pozwolić, aby uczniowie sami się podzielili, można podzielić ich losowo. Czasami dobrze jest poprosić o zajęcie stanowiska w danej kwestii i powiedzieć, aby reprezentowali w dyskusji postawy przeciwne do tych, do jakich skłaniają się rzeczywiście.
2. Uściślamy temat debaty oraz ustalamy czas na przygotowanie argumentów (ok. 15 min.). Uczniowie mogą zapisywać argumenty na dużych arkuszach papieru i później przykleić je taśmą do ściany lub tablicy, aby łatwiej im było je przedstawić.
Nauczyciel informuje klasę, że grupy otrzymają glos na przemian trzykrotnie (po 5 min.). Można zwrócić uwagę uczniom na to, że każda przygotowana przez nich teza, może zostać zakwestionowana przez drugą grupę kontr tezą. Dobrze jest więc, aby przewidzieli argumenty strony przeciwnej, a także uważnie słuchali, by umieć w swoich wypowiedziach odwołać się do tego, co powiedzieli koledzy.
3. Nauczyciel daje sygnał do rozpoczęcia debaty, udziela głosu oraz mierzy czas. W tej roli może go zastąpić wylosowany uczeń.
4. Jeżeli debata ma na celu tylko zaprezentowanie przeciwstawnych argumentów, po dyskusji należy ocenić ich jakość i siłę przekonywania.
Dobrze jest jednak kończąc lekcję spróbować pogodzić obie grupy i pomóc im znaleźć płaszczyznę porozumienia. Można poprosić, aby każda z grup spróbowała znaleźć wśród argumentów strony przeciwnej chociaż jeden, który jest w stanie bez zastrzeżeń zaakceptować.
I. METAPLAN
Metaplan jest plastycznym zapisem dyskusji prowadzonej przez uczestników zajęć, którzy dyskutują na określony temat. Podczas dyskusji prowadzonej w grupach powstaje jednocześnie plakat, który jest skróconym, graficznym zapisem. Metoda metaplanu jest stosowana przy omawianiu kontrowersyjnych, trudnych spraw oraz przy rozwiązywaniu konfliktów. Polega ona jednak nie na wskazaniu, kto ma rację, a na przedstawieniu wielu aspektów danego problemu.
“Prawda często leży pośrodku" i celem użycia metaplanu jest spokojne rozważenie zagadnienia i skoncentrowanie się przede wszystkim na poszukiwaniu (bez konieczności znalezienia!) wspólnego rozwiązania. Uczestnicy zajęć zastanawiają się, analizują problem, próbują go ocenić, formułują opinie i sądy, proponują różne rozwiązania.
Sposób przeprowadzenia (praca w grupach):
1. Nauczyciel przedstawia problem, który będzie przedmiotem dyskusji;
2. Dzieli klasę na 4-6 osobowe grupy;
3. Każda grupa otrzymuje przygotowane wcześniej przez nauczyciela materiały:
• jeden arkusz szarego papieru
• jedną CHMURKĘ (kartka kserograficznego papieru kolorowego) - do zapisania tematu dyskusji,
• około 10 kółek, 10 trójkątów i 20 owali (wyciętych z papieru innego koloru) - do zapisywania odpowiedzi,
• około 10 prostokątów - do zapisywania wniosków (inny kolor papieru),
• taśmę do przylepiania (najlepiej tzw. malarska), kolorowe flamastry.
4. Nauczyciel ustala limit czasu na wykonanie zadania (ok. 30 min.),
5. Uczniowie dyskutując tworzą plakat wg wzoru. Wszystkie elementy tj. temat, odpowiedzi, wnioski mają określone miejsce na plakacie. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, wnioski można podzielić na “zależne" i “niezależne od nas". Zapisywane treści powinny być zaakceptowane przez całą grupę.
6. Reprezentanci grup przedstawiają plakaty; odpowiadają na pytania pozostałych uczniów, udzielają wyjaśnień. W trakcie omawiania mogą nastąpić zmiany, niektóre kartki mogą zostać inaczej zapisane, wymienione, wycofane, bądź przesunięte do innego obszaru.
W trakcie prezentacji nauczyciel pełni jedynie rolę obserwatora.
Podsumowanie
Nauczyciel wspólnie z całą klasą zbiera wnioski ze wszystkich plakatów, omawia efekty pracy grup. O ile jest to konieczne można wypracować wspólne wyniki dyskusji.
Sposób przeprowadzenia (praca z cała klasą):
Przymocowujemy na tablicy l arkusz dużego szarego papieru;
W CHMURCE (wyciętej z białej kartki) zapisujemy temat, problem do rozważenia przyklejamy ją na środku arkusza;
W odpowiednich miejscach wg wzoru zapisujemy na plakacie pytania:
• JAK JEST?
• JAK POWINNO BYĆ?
• DLACZEGO NIE JEST TAK, JAK POWINNO BYĆ?
W prawym dolnym rogu plakatu umieszczamy napis WNIOSKI;
Do dyspozycji uczniów dajemy kolorowe karteczki (w czterech kolorach, ok. 10 z każdego koloru),
Uczniowie zapisują na karteczkach odpowiedzi na 3 postawione pytania i kolejno umieszczają je na plakacie. Następnie formułują wnioski, które znajdą się na plakacie.
Można poprosić uczniów, aby w ramach pracy domowej przeanalizowali wnioski i zapisali je w formie własnych przemyśleń.
BURZA MÓZGÓW
Burza mózgów jest techniką twórczego myślenia pomocną w poszukiwaniu nowych oryginalnych rozwiązań poprzez wyzwolenie indywidualnych możliwości umysłowych.
Zasady burzy mózgów są proste. Zaprasza się grupę ludzi, przedstawia problem i każdy z nich prezentuje pomysły na to, jak go rozwiązać. Sesja nie powinna być długa - maksimum 45 minut. W czasie sesji nikt nie komentuje prezentowanych pomysłów oraz nie ocenia ich wartości, mogą być jak najbardziej szalone. Technika powinna angażować wszystkich, dając każdemu możliwość nieskrępowanej wypowiedzi.
Sposób przeprowadzenia:
1. Przed rozpoczęciem zajęć prowadzący wybiera temat oraz dobiera uczestników, wyjaśnia grupie znaczenie burzy mózgów i następujące zasady:
• celem jest ilość; im więcej pomysłów - tym większa szansa, że znajdą się wśród nich dobre, które można będzie poddać dalszej “obróbce";
• pozwól szaleć wyobraźni; nie odrzucaj pomysłów tylko dlatego, że nie pasują do ogólnie przyjętych schematów, każdy pomysł może prowadzić do rozwiązania;
• buduj w oparciu o pomysły innych; niech będą dla Ciebie inspiracją, warto łączyć i ulepszać pomysły innych, bo to rozwija współpracę w grupie i daje lepsze efekty;
• krytyka jest niepożądana, wstrzymaj się z oceną - na to przyjdzie czas
• pomysłów się nie ocenia w pierwszej fazie;
2. Prowadzący wyznacza sekretarza, który spisuje pomysły. Daje sygnał rozpoczęcia. W czasie sesji twórczego myślenia utrzymuje luźny porządek, zachęca wszystkich do czynnego uczestnictwa, zapobiega zdominowaniu grupy przez jedną osobę. Reaguje natychmiast, gdy łamane są zasady. Sesja trwa tak długo, dopóki uczniowie mają pomysły.
3. Po krótkiej przerwie - niezbędnej, by uczestnicy mogli przestawić się z myślenia twórczego na myślenie krytyczne - następuje faza porządkowania i rozwijania pomysłów (listę pomysłów można skopiować i rozdać uczestnikom). Po wstępnym pogrupowaniu pomysłów uczestnicy kolejno je analizują, wybierając i dopracowując w szczegółach te, które wydają się prowadzić do rozwiązania problemu. Pomysły nierealne, zbyt trudne do zastosowania, zbyt kosztowne zostaję odrzucone.
4. Podsumowując pracę grupy prowadzący może zapytać uczestników, czy w czasie poszukiwania rozwiązań współdziałali ze sobą. Jeśli sesja nie przyniosła rozwiązania problemu, należy przedyskutować z grupą, dlaczego tak się stało.
DRZEWO DECYZYJNE
“Drzewo decyzyjne" - pomysł Rogera La Raus'a i Richarda Remy'ego, jest graficznym zapisem analizy problemu decyzyjnego. Ma służyć umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji, z pełną świadomością jej skutków. Graficzna forma drzewa decyzyjnego zawiera podstawowe elementy procesu podejmowania decyzji. W prosty sposób unaocznia, jak ważne jest przed powzięciem określonej decyzji jest dokładne zebranie informacji, odróżnienie tego, co istotne, od tego co błahe i wyszukanie braków w sytuacji problemowej.
Sposób przeprowadzenia:
• Formułujemy problem decyzyjny
• Zastanawiamy się i wpisujemy te cele i wartości, które są najbardziej istotne z punktu widzenia podejmującego decyzję. To ważne, by przed podjęciem decyzji uświadomić sobie wartości, interesy i priorytety. Te ostatnie mogą być czasami utożsamiane z interesami czy wartościami, a czasem mogą stanowić cele cząstkowe, które chcemy zrealizować “po drodze".
• Znajdujemy jak najwięcej możliwych rozwiązań (trochę twórczego wysiłku jest wskazane - starajmy się zachęcić uczniów do wymyślenia nie tylko tego, co jest oczywiste) - ilość gałęzi w naszym drzewie zależeć będzie właśnie od ilości znalezionych alternatyw
• Określamy pozytywne i negatywne skutki każdej z możliwych do podjęcia decyzji (czyli plusy i minusy każdego z wyborów)
• Podejmujemy ostateczną decyzję mając na uwadze określone wcześniej cele i wartości.
GRY DYDAKTYCZNE – SYMULACJE
Dzięki tej metodzie uczniowie uczestniczą w symulowanym wydarzeniu odgrywając role autentycznych postaci. Przedstawiane wydarzenia mają związek z rzeczywistością, naśladują bądź odtwarzają realia. Uczeń nie ma napisanego tekstu, który miałby wygłosić. Dostaje jedynie krótką charakterystykę postaci do odegrania i dość dokładny opis okoliczności, w jakich postać tą należy umiejscowić. Na podstawie tych materiałów oraz własnej wiedzy dotyczącej wycinka rzeczywistości, który symulacja ma odtwarzać, uczniowie swobodnie interpretują zdarzenia, dając upust swej wyobraźni. Nauczyciel bądź wskazany przez niego uczeń pełni rolę obserwatora i notuje uwagi dotyczące zachowań poszczególnych uczestników symulacji. Bardzo dobre efekty daje powtórzenie tej samej symulacji, ze zmianą przy podziale ról. Podsumowaniem całej gry będzie omówienie i próba wyjaśnienia poszczególnych motywacji zachowań postaci biorących w niej udział.
Należy pamiętać o wyprowadzeniu Uczniów z ról przed zakończeniem lekcji
ELEMENTY DRAMY – WCHODZENIE W ROLE
Drama jest formą w pełni świadomie przygotowanej improwizacji, którą opiera się na określonym temacie zawierającym konflikt. Zjawisko konfliktu wydobywa istnienie nastroju i atmosfery, co w naturalny sposób stwarza możliwości przeżywania. W dramie wykorzystuje się zmysły, wyobraźnię, ruch, mowę. Najbardziej istotne jest w niej autentyczne przeżycie emocji odgrywanej postaci. Drama nie jest inscenizacją, ani teatrem, ale jest działaniem w fikcyjnej sytuacji, budowaniem doświadczeń w zaaranżowanym przez nauczyciela wycinku rzeczywistości. W dramie nie ma publiczności, wszyscy biorą w niej udział. Ważne jest, aby nauczyciel był także uczestnikiem dramy. Całą uwagę kierujemy w dramie na cel, którym jest zrozumienie cudzych przeżyć i emocji, nieważne są zaś uzdolnienia aktorskie uczniów.
Drama przyczynia się do bogatego rozwoju wewnętrznego uczniów, uczy koncentracji na sobie i innych, wykorzystuje zmysły, rozwija kreatywność, dodaje pewności siebie i pobudza inwencję.
Sposób przeprowadzenia:
Nauczyciel proponuje temat, który niesie jakiś konflikt czy problem. Razem z uczniami aranżuje wnętrze klasy - może to być kilka rekwizytów, jakieś elementy skromnej dekoracji. Krótko przedyskutowują wspólnie temat, dzieląc się doświadczeniami. Następnie rozpoczyna się gra, którą można na każdym etapie przerwać i przeanalizować. Ważne, by uczniowie poznali motywy, jakimi kierują się ludzie w swoim postępowaniu, w jaki sposób reagują na określone zachowania innych. W edukacji obywatelskiej najszersze zastosowanie ma drama społeczna, która odwołuje się do bezpośrednich doświadczeń uczniów. Dzięki niej uczniowie mogą poznać różne aspekty życia codziennego i rozwijać świadomość społeczną.
Violetta Kiełbasa
|
