ROZWÓJ REAKCJI AGRESYWNYCH CZYLI O AGRESJI
SŁÓW KILKA ...
Pracując z dziećmi czy to młodszymi, czy starszymi wielokrotnie zauważamy, że dane dziecko jest agresywne wobec swoich bliskich bądź rówieśników . Niekiedy zdarza nam się powiedzieć, że np. Krzyś kieruje agresję sam na siebie, bo ciągnie się za włosy, szczypie, a niekiedy nawet uderza głową o ścianę. Pewne zachowania dzieci przerażają nas wychowawców. Próbujemy im pomóc, ale nie zawsze nasze działania są słuszne. Staramy się leczyć objawy nie znając do końca przyczyn formowania się u dzieci reakcji agresywnych. Nie zdajemy sobie sprawy, że rozwój reakcji agresywnych pojawia się już w pierwszych tygodniach życia dziecka kiedy to jest ono zdolne do przeżywania i manifestowania emocji: gniewu i złości np. gdy unieruchomi mu się głowę, skrępuje kończyny lub całe ciało. W 5 – 6 miesiącu życia dziecko, które nauczyło się chwytać przedmioty złości się, gdy nie może zdobyć zabawki znajdującej się w zasięgu wzroku lub gdy wypadnie mu przedmiot trzymany w ręku. Jest to jednak jakby wyładowanie emocjonalne, reakcja gniewu (krzyk, płacz, kopanie) nie ukierunkowana, nie wymierzona przeciw nikomu, nie mająca na celu sprawienia bólu. Wyraża raczej rozpacz dziecka z powodu jego własnej bezradności. Pod koniec wieku niemowlęcego, dziecko złości się, gdy jego pragnienia są sprzeczne z czynnościami osób, które się nim zajmują np. chciałoby się bawić, a rodzic zaczyna je ubierać lub karmić. Gniewa się, bo nie potrafi zakomunikować swoich pragnień; wymachuje rączkami, wyrzuca w górę nóżki, krzyczy. Reakcje złości i gniewu są u niemowlęcia krótkotrwałe. Nie stanowią zachowań agresywnych, choć złość i gniew są emocjami składowymi agresji.
Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko dokonuje dwóch odkryć:
- wybuch złości rozładowuje nagromadzone napięcie emocjonalne
- reakcje gniewu, złości powodują usunięcie przeszkody jaka stanęła na drodze do osiągnięcia celu
Począwszy od 2 roku życia, wybuchy złości stają się coraz bardziej świadome, a z czasem także skierowane przeciw osobom trzecim i przedmiotom, które stwarzają przeszkody lub ich nie usuwają. Skoro rodzice zaspokajają potrzebę dziecka, aby uciszyć jego złość, dziecko zaczyna stosować instrumentalną formę agresji ( Jest to takie zachowanie, które służy do osiągnięcia wcześniej wyznaczonych celów).
Zarówno w wieku poniemowlęcym jak i przedszkolnym ma miejsce sporo agresywnych zachowań dzieci.
Powodują je:
- niezaspokojenie potrzeb
- postępowanie otoczenia niezgodne z pragnieniami i oczekiwaniami dziecka
- zakaz wykonywania niektórych czynności
- ograniczenie samodzielności
- wymagania dorosłych
- nie zwracanie na dziecko uwagi
- podejrzewanie o czyn, którego nie popełniło
Licznych okazji do agresywnych zachowań dostarczają kontakty z rówieśnikami, własna niewiedza, zbyt mała sprawność, nieumiejętność poradzenia sobie, rozbieżność między aspiracjami, a możliwościami ich realizacji.
Dziecko w wieku przedszkolnym stawia sobie już liczne cele i pragnie je osiągnąć, ale nie zawsze potrafi. Złości się wówczas na siebie, gniew jego łatwo ulega przemieszczeniu na inne osoby lub przedmioty, które nie chcą poddać się jego woli.
Polski psycholog E. Franus, który badał emocje gniewu i złości u dzieci najmłodszych, wyróżnił 3 formy wyrażania ich przez dzieci przedszkolne:
- forma łagodna – gniewne krzywienie się, dąsanie, boczenie się, bierny opór, sprzeciw,
- forma demonstracji i prowokacji – głośny krzyk, wymachiwanie rękami, kopanie nogami, rzucanie się na ziemię, przezywanie,
- forma ostra i burzliwa – atakowanie, wymierzanie ciosów, niszczenie przedmiotów.
Bardzo ważną rolę w formowaniu się u dzieci zachowań agresywnych zajmują rodzice – najbliższe dziecku osoby. Ich niewłaściwe postawy rodzicielskie jakie prezentują wobec własnych dzieci, mogą stanowić jedno ze źródeł agresji. Należy pamiętać, że każde zachowanie dorosłych wobec dziecka jest wzorem jaki ono naśladuje. W związku z tym rodzice i wychowawcy muszą mieć tego świadomość i bardziej kontrolować swoje reakcje.
Jeśli chcemy wzmocnić określone zachowanie, powinniśmy je zauważać i mówić o nim. Jeśli pragniemy dane zachowanie wykluczyć nie należy koncentrować się na nim. Lepiej udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się dziecka, odwrócić się, gdy dziecko robi coś co nam się nie podoba. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe, ale wówczas lepiej jest powiedzieć po prostu ,, nie podoba mi się twoje zachowanie” i odebrać dziecku uwagę niż własnym zachowaniem agresywnym wzmocnić reakcję dziecka.
Prawidłowość ta jednak tylko wtedy funkcjonuje, gdy dziecko częściej słyszy od nas pochwały niż nagany.
Trzeba więc bardzo uważnie przyglądać się dziecku i wychwytywać sytuacje, w których jest grzeczne ( także te najdrobniejsze, gdy podało komuś kredkę, pomogło koledze układać klocki, ładnie sprzątnęło zabawki ... ) i od razu głośno wyrazić pochwałę, aprobatę i zadowolenie.
Należy pamiętać, iż każde dziecko chce być pozytywnie oceniane i jeśli zobaczy, że jego próby dobrego zachowania są dostrzeżone i znajdują uznanie, będzie je powtarzać, aby zasłużyć na pozytywną ocenę dorosłych.
mgr Katarzyna Kobińska
Literatura:
H. Filipczuk ,, Rodzice i dzieci najmłodsze ”
J . Grochulska ,, Reedukacja dzieci agresywnych ”
L. Kirwil ,, Formowanie się agresywności u dzieci ” w : Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze nr 10/1992
J. Ranschburg ,, Lęk, gniew, agresja’’
M. Żebrowska ( red. ) ,, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży ”
|
