WSTĘP
Sprawność i wydolność fizyczna u zarania dziejów ludzkości miała niepomiernie większe znaczenie niż w dzisiejszym świecie. Wtedy bowiem chód lub bieg stanowił jedyny dostępny pierwotnemu człowiekowi środek pokonywania przestrzeni i przenoszenia się z miejsca na miejsce. Szybkość biegu i zręczność skoku ratowały mu życie w ucieczce przed drapieżnymi zwierzętami, a celność i siła rzutu decydowały o tym, czy nasz prarodzic kładł się spać z pełnym czy pustym żołądkiem. W warunkach więc ciężkiej walki o byt z otaczającą go przyrodą człowiek prehistorii znajdował się nieustannie w ostrym treningu w podstawowych dyscyplinach lekkoatletycznych. Tak więc duża sprawność fizyczna była dla niego po prostu warunkiem zachowania istnienia.
Obecnie u progu XXI wieku obserwuje się na całym świecie dysharmonię między postępem cywilizacji i rosnącym tempem życia, a zdrowiem psychicznym człowieka. Dochodzi do tego w wyniku ograniczenia jego codziennej aktywności ruchowej. Człowiek prowadzi siedzący tryb życia w domu, w pracy, młodzież w szkole lub przed komputerem. Szybkość zmian jakie zachodzą w naszym środowisku przewyższa biologiczne zdolności przystosowawcze człowieka. Nieustająca degradacja środowiska naturalnego, spowodowała rozwój wielu chorób cywilizacyjnych, do których zaliczyć możemy: choroby aparatu ruchu, choroby układu oddechowego, krwionośnego, pokarmowego a także otyłość czy pracocholizm.
Badania dowodzą Czaplicki Z. (1996), że wystąpił wyraźny regres w rozwoju wytrzymałości, która to cecha jest istotna w profilaktyce zdrowotnej, a w szczególności w prewencji chorób układu krążeniowe -oddechowego.
Wychodząc na przeciw takiemu stanu rzeczy w Polsce jak i w innych krajach wspólnoty europejskiej sport i aktywność ruchowa młodzieży stała się trwałym elementem polityki państwa.
W ramach priorytetów tej polityki władze Urzędu Kultury Fizycznej i
Turystyki podjęły realizację wielu rozwiązań w zakresie sportu dzieci i młodzieży, której w przedziale wiekowym 6-15 lat jest ponad 5 min. Podstawową działalnością UKFiT jest skoncentrowanie wszystkich sił i środków na młodzieży szkół podstawowych.
Jest on propagatorem i nadał formy organizacyjne do powstania uczniowskich klubów sportowych. Sportowanie się młodzieży w Szkolnych Klubach Sportowych czy też Uczniowskich Klubach Sportowych ma ją pobudzić do działalności społecznej, inspirować w rozwijaniu nowych form aktywności fizycznej i bawić. Zajęcia sportowe mają wpływ na rozwój fizyczny i wzrost wydolności fizycznej.
Nauczyciel jako animator ruchu programując a następnie realizując system kształcenia wytrzymałości winien ustalić diagnozę i prognozę, wybrać środki i metodą postępowania, ustalić kryteria ocen.
Z badań Cieślińskiego R. (1990) wynika, że wymagania /oczekiwania/ rodziców i młodzieży w stosunku do nauczyciela kultury fizycznej są bardzo wysokie i dotyczą sfery wydolności i sprawności fizycznej oraz powinien posiadać takie cechy jak: rzetelność, racjonalność, systematyczność kontroli i obiektywizm w ocenianiu.
Kontrola i ocena osiągnięć ucznia w realizacji programu wychowania fizycznego odgrywa rolę nie tylko jako zobiektywizowany sposób określenia osiągnięć szkolnych, ale również jako czynnik motywujący i aktywizujący pracę nauczyciela i ucznia. Nauczyciel wychowania fizycznego powinien umieć ocenić wyniki swojej pracy na podstawie wybranych testów. Jednym z testów propagowanych do oceny wytrzymałości i wydolności fizycznej jest test Coopera. Oparty jest on na formie biegowej trwającej 12 minut. Celem pracy jest ukazanie poziomu wydolności fizycznej dzieci i młodzieży w wieku 12-15 lat SKS-u i ich rówieśników przy wykorzystaniu przez nauczyciela wyników badań częstotliwości skurczów serca i przebiegniętego dystansu.
1. WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA
Definiując pojęcie wydolności fizycznej S. Kozłowski (1984) podaje, że jest to zdolność do wykonywania długotrwałej pracy fizycznej bez głębokich zmian w środowisku wewnętrznym ustroju powodujących szybkie narastanie zmęczenia.
Pojęcie wydolności fizycznej obejmuje ponadto tolerancję zmian w środowisku wewnętrznym, jeśli dochodzi do nich podczas wysiłku o dużej intensywności, a po jego zakończeniu zdolność do szybkiej likwidacji ewentualnych zaburzeń homeostazy. J. Malarecki (1973) uważa, że wydolność jest to zdolność do wykonywania dużych wysiłków fizycznych wywołujących najbardziej efektywne i ekonomiczne reakcje adaptacyjne podczas pracy i wypoczynku. Jest to pojęcie biologiczne określające całokształt mechanizmów fizjologicznych zapewniających możliwość efektywnego wykonywania dużych wysiłków fizycznych, bez głębszych zaburzeń ustrojowych podczas i po pracy. Z. Jethon (1971) wydolnością fizyczną nazywa fizjologiczne podłoże pracy fizycznej niezależnie od czasu trwania i intensywności pracy.
Z. Jethon (1971) proponuje zastąpienie określenia "wydolność fizyczna" pojęciem "zdolność wysiłkowa" za determinanty której należy uznać: metaboliczne zabezpieczenie pracy fizycznej, zdolność transportowania tlenu i substancji energetycznych, zdolność usuwania produktów przemiany materii, termoregulacyjną wydolność organizmu, sensoryczno-motoryczną funkcję koordynacyjną i neurohormonalną funkcję integracyjną. Ponadto na zdolność wysiłkową będą wpływać różne czynniki pozafizjologiczne, z których jako najważniejsze Jethon wymienia czynniki konstytucjonalne i psychologiczne, zwłaszcza motywacyjne. Oto ich charakterystyka:
A. Metaboliczne zabezpieczenie pracy fizycznej
Bezpośrednim źródłem energii do pracy jest rozpad ATP pod wpływem ATP - azy miofibrylarnej. W wyniku tych procesów następuje zwiększenie zawartości ADP (Kozłowski, Nazar 1984r). Resynteza ta zachodzi, w zależności od intensywności i czasu trwania wysiłku, na drodze przemian tlenowych i / lub beztlenowych.
W czasie wykonywania próby o narastającym obciążeniu energia do poziomu progu przemian beztlenowych czerpana jest głównie z przemian tlenowych. Jednak po przekroczeniu określonego poziomu intensywności, który wynosi w zależności od wydolności fizycznej badanych od 40 - 90% Vo2max narasta odtwarzanie energii również na drodze przemian beztlenowych, czego oznaką jest wzrastający poziom kwasu mlekowego w mięśniach i krwi.
Źródła energii do resyntezy ATP:
a/ rozkład fosfokreatyny,
b/ rozkład wysoko energetycznych związków stanowiących produkty pośrednie glikozy,
c/ fosforylacja oksydacyjna, czyli przyłączenie do ADP fosforanu nieorganicznego, sprzężone z utlenianiem w mitochondriach pirogronianu i takich związków jak:
- wolne kwasy tłuszczowe,
- ketokwasy,
- aminokwasy.
Zawartość fosfokreatyny w mięśniach wynosi około 7,5 M/lOOg suchej tkanki. Podczas intensywnego wysiłku zasoby te szybko się zużywają. Aktywacja rozkładów fosfokreatyny zachodzi bezpośrednio pod wpływem wzrostu stężenia ADP, powstającego w wyniku rozkładu ATP. Podczas dłuższych wysiłków resynteza fosfokreatyny odbywa się częściowo kosztem ATP, częściowo zaś przez defosforylację kwasu dwufosfoglicerynowego, który jest produktem glikolizy. Gliokoliza jest to rozkład glikogenu lub glukozy do kwasu pirogronowego, który w warunkach niedoboru tlenu ulega redukcji do kwasu mlekowego. W toku glikolizy następuje wiązanie nieorganicznych fosforanów z pośrednimi produktami tego procesu w postaci połączeń wysokoenergetycznych, które następnie przenoszone są na ADP. Wysokie stężenie ADP zapoczątkowuje "wybuchowy" przebieg glikolizy, zwiększając aktywność enzymów decydujących o tempie przebiegu tego procesu. Przemiany tlenowe wytwarzają duże ilości ATP w przeliczeniu na mol substratu i dlatego mogą utrzymywać syntezę ATP przez długi okres.
B. Zdolność usuwania produktów przemiany materii
Produkty przemiany materii, gromadzą się w nadmiarze w tkankach, wpływają ujemnie na zdolność wysiłkową organizmu. W skład tego zespołu funkcji wchodzi sprawność układów enzymatycznych, które katalizują przemiany jej pośrednich produktów, zdolność dyfuzji produktów przemiany do łożyska naczyniowego, wydolność układu krążenia, pojemność dyfuzyjna płuc dla gazowych produktów przemiany (Co2), wydolność narządów "odtruwających i wydalających".
C. Zdolność transportowa tlenu i substancji energetycznych
Spośród funkcji pełnionych przez układ krążenia podczas wysiłków fizycznych szczególną rolę odgrywają (Kozłowski i Nazar 1984):
a/ transport tlenu z płuc do tkanek obwodowych (głównie do mięśni) oraz dwutlenku węgla w przeciwnym kierunku,
b/ transport substratów energetycznych z ich źródeł pozamięśniowych (tkanka tłuszczowa, wątroba) do mózgu i mięśni.
Czynniki decydujące o sprawności funkcji zaopatrzenia tlenowego:
a/ pobierania tlenu z otoczenia:
- wentylacja płuc,
- pojemność dyfuzyjna płuc,
- przepływ krwi przez płuca,
b/ transport tlenu z płuc do tkanek:
- pojemność minutowa serca,
- ilość krwi krążącej,
- pojemność tlenowa krwi c/ c/ zaopatrzenie tkanek w tlen:
- ilość "tlenu oferowanego" (ilość tlenu w 100 ml krwi x odżywczy tkankowy przepływ krwi),
- utylizacja tkankowa tlenu.
D. Termoregulacyjna wydolność organizmu
Procesy ustrojowej regulacji cieplnej maja za zadanie utrzymanie temperatury ciała na stałym poziomie niezależnie od temperatury otoczenia (Dobrzański 1984). Wysiłek fizyczny utrudnia to zadanie, ponieważ 80% całej ilości energii uwalnianej w czasie pracy mięśniowej przekształca się w energię cieplną w warunkach obciążenia nie zawsze bilans cieplny może być wyrównany, a ciepłota ciała może wyrastać do zagrażającej wartości. Praca na poziomie około 140 kcal (= 586 KJ), w ciągu 5 minut (tj. w przybliżeniu średnie obciążenie) w przypadku upośledzenia oddawania ciepła u sportowca wagi 70 kg może spowodować wzrost ciepłoty ciała o 2°C. Wzrost temperatury powyżej 3° wywołuje zaburzenia czynności ośrodkowego układu krążenia, nerwowej kontroli czynności układu krążenia, zagrażającą niewydolnością krążenia. Podwyższenie temperatury ciała powoduje aktywację mechanizmu termoregulacji prowadzącą do zwiększonego usuwania ciepła do otoczenia. Jeden z mechanizmów polega na tym, że rozszerzają się naczynia krwionośne skóry, zwiększa się przepływ krwi, co podwyższa temperaturę skóry. W wyniku tego wzrasta usuwanie ciepła z organizmu na drodze przewodzenia, konwekcji i promieniowania. Utrata ciepła odbywa się również poprzez parowanie wydzielone potu.
E. Gospodarka wodno - elektrolitowa
Około 60% ustroju człowieka stanowi woda, z czego około 2/3 znajduje się w obrębie komórek, a 1/3 - zlokalizowana pozakomórkowo -tworzy pozakomórkową przestrzeń płynową. Woda jest środkiem roztwarzającym i transportowym, nieodzownym dla ustroju ( Dobrzański T. 1984). Całkowite pozbawienie dowozu wody prowadzi już po dwóch -trzech dniach do znacznych zaburzeń metabolicznych. Utrata wody w ilości odpowiadającej 15% masy ciała prowadzi do zejścia śmiertelnego. Ustrój stara się o utrzymanie swych zasobów wody na odpowiednim poziomie. Istotne znaczenie dla ustroju ma regulacja objętości krwi krążącej; i tak np.: w ciągu jednej minuty ponad 2/3 wody, zawartej we krwi, ulega wymianie z płynem komórkowym. W warunkach spoczynku dziennie ok. 2,5 l wody ulega wydaleniu za pośrednictwem nerek (1,5 1), płuc (0,5 1) i skóry (0,5 1). Konieczny jest więc dowóz 2,5 l wody. Połowę otrzymuje ustrój wraz ze stałym pożywieniem pozostałą część musi przyjąć w stanie ciekłym. Podczas wysiłku fizycznego zostają zwiększone wymagania metaboliczne prowadzące do znacznego nasilenia zapotrzebowania, które jest wynikiem utraty potu (do 6,0 1). Zwiększonego oddawania wody w skutek nasilenia czynności oddechowych.
Niedobór wody i elektrolitów może ograniczać zdolność do wysiłków fizycznych, prowadzi do zagęszczenia krwi, a przez to do zwiększenia obciążenia serca, jak też do upośledzenia koordynacji i termoregulacji. Ustrój wyrównuje nadmierny lub niedostateczny dowóz wody poprzez czynność nerek.
F. Funkcja nerwowo - hormonalna
Organizmy wyższe charakteryzuje wielka różnorodność morfologiczna i czynnościowa tworzących je układów, które wykazują przy tym wzajemne zależności. Nieodzownym warunkiem życia tych ustrojów jest sprawne koordynowanie procesów przemiany materii i to zarówno w odniesieniu do procesów toczących się w poszczególnych komórkach i narządach, jak i w różnych częściach ustroju. W tych procesach regulujących istotny udział biorą hormony, przy czym regulacja hormonalna jest bardzo ściśle powiązana z innymi mechanizmami regulującymi. Właściwe wykorzystanie i odpowiedni przebieg wewnątrzkomórkowych procesów energetycznych, umożliwiając komórce mięśniowej wypełnienie jej funkcji, zależy od regulacyjnych wpływów czynników nerwowych i hormonalnych. Pod pojęciem hormonów rozumiemy związki chemiczne, syntetyzowane w określonych miejscach ustroju (zwykle w gruczołach dokrewnych) i przenoszone przez krew do innych części ustroju, gdzie po działaniu na swoiste tkanki i narządy wywołują reakcję układową, pełniąc wewnątrz organizmu funkcje integracyjne.
Trzeba także pamiętać, iż w układzie nerwowym występują komórki nerwowe o zdolnościach sekrecyjnych, które wydzielają mediatory chemiczne, zwane neurohormonami. Jest to ich główna funkcja, chociaż są one również zdolne do przewodzenia impulsów. Nie ma wątpliwości, iż pod kontrolą ośrodkowego układu nerwowego na zachowanie człowieka wywierają wpływ hormony. Z drugiej strony ośrodkowy układ nerwowy w znacznej mierze odpowiada za skorelowanie aktywności wewnątrzwydzielniczej z czynnością układów ustrojowych.
Jednym z głównych czynników współdecydujących o wydolności fizycznej człowieka jest sprawność funkcji współdziałających w pokrywaniu zapotrzebowania tlenowego mięśni, tzn. im większa jest sprawność tych funkcji, tym większa stabilizuje się równowaga między zapotrzebowaniem na tlen, a dotarcie tlenu do tkanek.
2. WPŁYW PŁCI I WIEKU NA WYDOLNOŚĆ FIZYCZNĄ
Wpływ płci na zmiany fizjologiczne towarzyszące pracy mięśni jest widoczny na długo przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. Już u dzieci -8 letnich czas biegu na dystansie 1,2 i 1,6 km był istotnie dłuższy u dziewczynek w porównaniu z chłopcami. Stwierdzono również, że wartość Vo2max wyrażona w l/min czy ml/kg/min u dziewcząt jest niższa w porównaniu z chłopcami, gdy uwzględniono stopień dojrzałości płciowej, a nie wiek chronologiczny badanych. Natomiast badania porównawcze u dziewcząt i chłopców w wieku 10-14 lat wykazały, że różnica w wartości Vo2max (w ml/kg/min) staje się szczególnie wyraźna w wieku dojrzewania ok. 20-25%. Dzieje się tak dlatego, że w badanym przedziale wieku Vo2max u chłopców pozostaje na niezmiennym poziomie, maleje natomiast istotnie w grupie dziewcząt. Lutosławska G. (1998).
Przyczyną mniejszego maksymalnego pochłaniania tlenu przez organizm u dziewcząt w tym samym wieku są przypuszczalnie zarówno cechy morfologiczne, jak i fizyczne. Z jednej strony znaczenie mają tu mniejsze rozmiary serca (mniejsza pojemność wyrzutowa serca), związane z budową ciała (mniejsza ogólna masa mięśniowa) i mniejsza objętość krwi krążącej, z drugiej strony dużą rolę może odgrywać na ogół mniejsza aktywność ruchowa dziewcząt ? Kozłowski, Nazar (1984).
W obu przypadkach ostateczną przyczyną różnic w Vo2max u chłopców i dziewcząt jest mniejsza u dziewcząt pojemność minutowa serca w związku z mniejszą pojemnością wyrzutową. Niższe u dziewczynek w porównaniu z chłopcami, stężenie hemoglobiny we krwi wydaje się nie mieć istotnego znaczenia, ponieważ u dzieci obu płci przed okresem pokwitania nie różni się ono istotnie, a wartości Vo2max są niższe u dziewcząt w porównaniu z chłopcami. Jest oczywiste, że globalne wielkości poszczególnych parametrów fizjologicznych u dzieci, ze względu na mniejsze rozmiary ich ciała i masę narządów, są także odpowiednio zminiaturyzowane.
Nie zawsze jednak stopień tej miniaturyzacji jest zgodny z proporcjami danego narządu w stosunku do osobników dorosłych. Świadczy to zatem o różnych w ontogenezie tempie rozwoju morfologicznego i funkcjonalnego. Sprawność funkcji zaopatrzenie tlenowego wzrasta u dzieci i młodzieży do około 20 roku życia, następnie utrzymuje się przez kilka lat na mniej więcej stałym poziomie, po czym zaczyna stopniowo zmniejszać się. Przyczyną zmniejszania się maksymalnej zdolności pochłaniania przez ustrój tlenu wraz z wiekiem jest pogarszanie się adaptacji wysiłkowej układu krążenia i układu oddechowego.
Czynność układu krążenia w trakcie rozwoju osobniczego jest czynnikiem integrującym funkcje oddechowe, właściwości transportowe krwi oraz metabolizm tkankowy. Adaptacyjna rola układu krążenia do wymagań przemiany materii wynikać musi także z pewnych właściwości anatomicznych, które różnią w wyraźny sposób serce i układ naczyniowy dziecka od osobnika dorosłego. Rozwój tych części składowych systemu krążeniowego zachodzi u dzieci nierównomiernie. Ciężar mięśnia sercowego np. najintensywniej zwiększa się w pierwszych dwóch latach życia oraz w okresie dojrzewania płciowego. Między 12-14 rokiem życia, szczególnie mięsień lewej komory serca intensywnie się powiększa, a rozwija nadal aż do 18-20 roku życia. Wraz z proporcjonalnym do masy przyrostem ciężaru serca w okresie przedszkolnym i młodszym szkolnym postępuje także dojrzewanie elementów nerwowych wchodzących w skład układu bodźcoprzewodzącego i nerwów sercowych. Przyjmuje się, że kończą one rozwój między 7-10 rokiem życia. Fakt ten jest szczególnie interesujący w odniesieniu do regulacji pracy serca podczas intensywnej pracy fizycznej, bowiem wcześniejsza jego interwencja w porównaniu do rozwoju myocardium, dając przewagę elementom pobudzającym nad funkcjonalnymi możliwościami może stworzyć sprzyjające warunki do przemęczenia mięśnia sercowego. Czynność serca w okresie rozwoju charakteryzuje się dużą częścią skurczów, przy niewielkiej objętości wyrzutowej. Wynika to z niewykształconego jeszcze wagotonusu oraz słabych komór. Częste, dziecięce tętna, uznać zatem należy za przejaw kompensujący niewielkie możliwości systoliczne. Głównym bowiem zadaniem serca jest zabezpieczenie tkanek w odpowiednią do potrzeb metabolicznych ilości krwi, wyrażoną pojemnością minutową. Ze względu na stwierdzoną przez licznych autorów zwiększoną u dzieci przemianę materii oraz mniejszą zawartość hemoglobiny we krwi, a co za tym idzie pojemność tlenową, pojemność minutowa serca odniesiona do jednostki ciężaru ciała musi być większa u dzieci niż u dorosłych. Mimo zatem powiększenia się z rozwojem bezwzględnych wielkości pojemności minutowej serca, wartości relatywne z wiekiem ulegają pewnej obniżce.
W spoczynku około 100 skurczom serca w minucie u 6-letnich dzieci odpowiada około 20 ml wyrzutu sercowego tj. 2 litry pojemności minutowej. U dorosłych natomiast, jak wiadomo, przy tętnie 72/min stwierdza się 60-80 ml objętości wyrzutowej, co daje około 5 litrów krwi wyrzutowej w ciągu minuty w krwiobiegu.
Maksymalne częstości pulsu podczas skrajnych wysiłków wynoszą według badań własnych, średnio 208/min u 8-letnich chłopców a 19l/min u 15 letnich. W wieku szkolnym, dochodzi zatem do obniżki tego parametru o 17 ud/min.
Podczas wysiłku fizycznego, czym młodsze dziecko, tym mniejszą dysponuje rezerwą czynnościową serca. Z badań wynika, że parametr ten z poziomu około 95 ud/min u 8-latków osiąga w 10 roku życia 103 a w wieku 14 lat 105 ud/min/ Stwierdzono ponadto, że u dzieci SV może się zwiększyć maksymalnie poniżej dwu razy, podczas gdy u dorosłego nawet trzykrotnie.
Z wiekiem zwiększają się zatem funkcjonalne możliwości układu sercowo - naczyniowego. Jeśli np. u dziecka 8-11 letniego pojemność minutowa może się zwiększyć 4-5 krotnic a u 14-15 letniego 5-6 krotnic to u dorosłego już 6-7 krotnic w porównaniu do spoczynku. Intensywność przepływu krwi mierzona stosunkiem pojemności minutowej serca do masy ciała, maleje natomiast z wiekiem z 540 ml/kg w 12 roku życia, do około 500 ml/kg, w 13-14 roku życia i do 429 ml/kg u dorosłego. W odniesieniu do powierzchni ciała jednak, pojemność minutowa, wyrażona tzw. indeksem serca, nie ulega z rozwojem żadnym zmianom. W ciągu jednego cyklu serca, zużycie (O2 u dziecka jest natomiast prawie 2-3 razy mniejsze niż u dorosłego /Vo2max /HR=4,7 ml u dzieci i 12,1 u dorosłych/.
Do ważnych czynników kształtujących zachowanie się układu krążenia w trakcie rozwoju wymienić należy stan naczyń krwionośnych. Wiadomo bowiem, że o szybkości liniowej krążenia decyduje różnica ciśnień tętniczo - żylnych, natomiast wysokość ciśnienia systolicznego jest iloczynem objętości wyrzutowej serca oraz oporów obwodowych. Te ostatnie zależą m.in. od elastyczności tętnic i tętniczek i stanu zwieraczy prekanilarnych.
Znane są powszechnie fakty wielkiej elastyczności tętnic dziecka oraz stosunkowo dużego światła naczyniowego. Te czynniki odciążają w pracy słaby mięsień sercowy, a szczególnie jego komorę lewą. Niezwykła podatność tętnic na rozciąganie ma być powodem niskiego u dzieci ciśnienia tętniczego, którego nawet przy dużych wysiłkach nie da się podwyższyć do poziomu ludzi dorosłych. Mała różnica ciśnień tętniczo - żylnych sprawia, że szybkość przepływu krwi jest także mniejsza, i to dwukrotnie, niż u dorosłych. Mimo tego czas jednego krwiobiegu jest u dzieci krótszy niż o dojrzałego osobnika.
O poziomie wydolności rozstrzyga nie tylko prawidłowy stan rozwoju morfologicznego. Zależnie od stopnia nasilenia wzajemnego powiązania różnych procesów wewnątrzustrojowych, wydolność podlega znacznym wahaniom. Wskazują na to chociażby zaburzenia czynnościowe występujące zwłaszcza w dość młodym wieku. Młody organizm cechuje duża chwiejność procesów wewnątrzustrojowych, a w jego zdolnościach adaptacyjnych i kompensacyjnych zachodzą duże zmiany. Ustalenie przekonywujących kryteriów wydolności fizycznej w różnych stadiach rozwojowych komplikuje się dodatkowo dzięki przeobrażeniom, który młody organizm ustawicznie ulega. Znane są również przykłady, kiedy to pod wpływem stanów emocjonalnych wydolność organizmu poważnie wzrasta lub gwałtownie maleje (radość, strach, napięcie psychiczne związane z powagą sytuacji, ze współzawodnictwem itd.).
PIŚMIENNICTWO
1. Cieśliński R. /1990/: Nauczyciel wychowania fizycznego jako animator wychowania zdrowotnego. AWF Warszawa
2. Czaplicki Z. /1996/: Ocena wytrzymałości ogólnej dzieci i młodzieży szkół podstawowych testem 12-minutowym. Lider nr 1,3 s. 18-20
3. Dobrzański T. /1984/: Medycyna wychowania fizycznego i sportu. Wydawnictwo Sport i Turystyka. Warszawa
4. Jethon Z ./l971/: Przydatność wskaźników wydolności fizycznej do oceny wydolności wysiłkowej sportowca. Sport Wyczynowy nr 10
5. Kozłowski S., Nazar K. /1984/: Wstęp do fizjologii klinicznej. PZWL Warszawa
6. Lutosławska G. /1998/: Wydolność fizyczna a płeć. Wychowanie Fizyczne i Sport nr 2, s.25-38 Warszawa
7. Malarecki J. /1973/: Zarys fizjologii wysiłku i treningu sportowego. Sport i turystyka. Warszawa
Sławomir Łomotowski
Zespół Szkół
Szkoła Podstawowa w Kołakach Kościelnych |
