Referat na spotkanie z rodzicami uczniów klas I gimnazjum.
Obecnie coraz częściej spotykamy się z opiniami ogółu społeczeństwa, o tym, że dzisiejsza młodzież jest trudna, wulgarna, bezczelna oraz, że trudno z nią znaleźć wspólny język.
Niemal codziennie jesteśmy zasypywani lawiną informacji ze środków masowego przekazu: prasy, radia, telewizji o pobiciach, zabójstwach, rozbojach i innych przestępstwach dokonywanych przez nieletnich.
Niepokojący również wydaje się być fakt obniżenia wieku sprawców wymienionych wyżej czynów.
Dlaczego się tak dzieje? Co sprawia, że czyny dokonywane przez młodych ludzi przybierają coraz drastyczne i brutalne formy? Gdzie należy szukać przyczyn i czy można temu w jakiś sposób zapobiec?
Na te i inne nasuwające się pytania nie ma jednoznacznych odpowiedzi, bowiem czynników sprzyjających agresji jest wiele. Ale specjaliści tj. pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy zwracają uwagę na dwa główne: rodzinę i wpływ mass mediów, mających kluczowe znaczenie jeśli chodzi o zrozumienie negatywnych zachowań przejawianych przez młodzież. Zanim jednak zostaną one omówione bliżej należałoby się zastanowić nad pojęciem agresji w ogóle.
Czym zatem jest agresja?
W literaturze najczęściej definiuje się ją jako "zewnętrzne objawienie złości skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę, przybierające formę ataku, czyli napaści fizycznej lub słownej."
Agresywne zachowanie może przyjąć dwojaką formę: agresji fizycznej lub słownej. Repertuar takich zachowań wśród społeczności uczniowskiej jest bardzo różnorodny. Przejawem agresji fizycznej mogą być np. bójki, uderzenia, kopnięcia lub ukłucie kolegi, szarpanie, podstawianie nogi, popychanie, niszczenie przedmiotów należących do innych itp. Wymienione wyżej zachowania to agresja fizyczna, bezpośrednia skierowana na kogoś lub na coś.
W codziennej praktyce możemy się również spotkać z agresją fizyczną pośrednią, która wprawdzie nie przybiera formy bezpośredniego ataku, ale przejawia się w takich formach zachowania jak: przeszkadzanie komuś w wykonywaniu jakiejś czynności, zakłócaniu spokoju, sporządzaniu obraźliwych rysunków, chowaniu lub psuciu przedmiotów należących do określonej osoby. Obiektem na który może być skierowana agresja fizyczna nie jest tylko osoba lecz wszystkie inne przedmioty z otoczenia. Wówczas objawia się ona niszczeniem mienia społecznego i prywatnego.
Drugi typ zachowań agresywnych z jakim mamy często do czynienia to tzw. agresja słowna. Przejawia się ona najczęściej w inicjowaniu kłótni, złośliwych plotek, pomówień, grożeniu, straszeniu, przezywaniu, rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji o danej osobie itp. Są to bardzo częste zachowania występujące w grupach rówieśniczych, a zwłaszcza wśród dziewcząt.
Konsekwencje obu form przemocy tak fizycznej jak i słownej są podobne.
Ofiary przeżywają głębokie uczucie poniżenia i upokorzenia, strachu, wstydu oraz dezorientacji. Długofalowe skutki dla ofiar to obniżenie poczucia własnej wartości, samooceny, izolacja społeczna oraz utrwalony "syndrom ofiary".
Z reguły zachowanie dziecka agresywnego cechuje brak zdyscyplinowania, naruszanie zasad regulaminu szkolnego oraz obowiązujących norm współżycia w danej społeczności. Znaczna ruchliwość, skłonność do szybkiego, bardzo impulsywnego reagowania jest źródłem agresywnego zachowania dziecka, które nie potrafi kontrolować emocji i nie panuje nad ich wpływem na swoje zachowanie. Niski jest też poziom dojrzałości społecznej, przez co dziecko łatwo popada w konflikty z rówieśnikami.
Przeważnie wszystko zaczyna się w rodzinie i to niekoniecznie patologicznej.
To właśnie ona stanowi ważny czynnik w kształtowaniu się osobowości dziecka. Każde dziecko chce być kochane, chciane i potrzebne w domu. Stosowane przez rodziców różne środki wychowawcze w sposób zamierzony lub niezamierzony pozostawiają na jego psychice trwały ślad uczuciowy. Stosunek rodziców do dziecka oceniany jest przez samo dziecko. Dobre stosunki dziecka z rodzicami rodzą poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa, które ułatwia rozwinięcie jego ambicji, planów na przyszłość i społecznego zaangażowania. Potrzeba uznania społecznego jest zaspokajana przez pozytywne kontakty uczuciowe z bliskimi. U dziecka tę funkcję spełniają bądź powinni spełniać rodzice, ale tylko wtedy jeśli akceptują swoje dziecko, odnoszą się do niego życzliwie i zapewniają pomoc i opiekę w trudnych sytuacjach życiowych.
Jeśli zamiast tego dziecko słyszy ciągłą krytykę, wytykanie wad i błędów, bądź jeśli rodzice stawiają mu za przykład dobrze uczących się kolegów, rodzeństwo wówczas powoduje to wystąpienie u niego frustracji, a w konsekwencji zachowania agresywnego.
Duży wpływ na zachowania dzieci mają także metody wychowawcze stosowane przez rodziców. Chodzi tu zwłaszcza o styl autokratyczny polegający na tym, że w swoich oddziaływaniach rodzice kierują się swoimi potrzebami i aspiracjami nie licząc się na ogół z potrzebami i możliwościami dziecka. Stawiają mu wysokie wymagania i surowo je egzekwują głównie w oparciu o kary i zastraszenia. W rodzinach w których jest stosowany ten system wychowawczy dzieci staję się wprawdzie uległe lecz z jednej strony rodzi się w nich niechęć do rodziców, apatia, osłabienie więzi rodzinnej i ograniczenie kontaktu z rodzicami, a z drugiej zaznacza się wyraźny wzrost tendencji do zachowań agresywnych, złośliwych żartów, wyrządzania drobnych szkód, wrogość wobec rodziców, rodzeństwa czy rówieśników.
Szczególnie prymitywnym środkiem stosowanym w wychowaniu - po który niestety dość często sięgają rodzice jest kara fizyczna. Zanim jednak po nią sięgniemy pamiętajmy, że przemoc rodzi przemoc. Agresywne zachowania, jako forma obronna lub adaptacyjna wynikają w dużej mierze z wzorców wyniesionych z domu rodzinnego. Zgodnie z teorią uczenia się doświadczenia człowieka nabywane od najwcześniejszych lat życia mają wpływ na jego późniejsze zachowanie. Dziecko, które słyszy najczęściej wulgarne słownictwo, tak jest nim przesiąknięte, że zupełnie nieświadomie bez kontroli posługuje się słowami wywołującymi ostre reakcje otoczenia. W rodzinach, w których używa się przemocy fizycznej, dzieci będą przejawiały podobne reakcje, gdyż weszło to w ich schematy zachowań. Rodzice przekazują często podwójny kod informacyjny. Z jednej strony mówią dziecku masz być posłuszny, grzeczny, słuchać dorosłych, a z drugiej strony sami przejawiają zachowania agresywne (np. dzieci widząc jak ojciec krzyczy na matkę lub ją bije i w ten sposób stawia na swoim, same zaczynają zachowywać się podobnie). Dzieci uczą się nie na podstawie naszych słów ale czynów. Uczą się również, że agresywne zachowanie bywa skuteczne, że można w ten sposób osiągnąć zamierzony cel.
Ujemny wpływ na rozwój dziecka mają także błędy wychowawcze rodziców nadmiernie ochraniających swoje dzieci, stosujący tylko metody nagród, spełniający wszystkie zachcianki dziecka i nie egzekwujący żadnych wymagań wobec niego.
Należy tu podkreślić, że szczególnie istotny w wychowywaniu dzieci agresywnych jest system nagród i kar, ale tylko wtedy przynosi on efekty, gdy rodzice stosują go konsekwentnie i racjonalnie. Konsekwentne postępowanie wobec dzieci jest koniecznością. Dzieci podobnie jak dorośli lubią mieć ustalony porządek, jasno sprecyzowane i stałe reguły postępowania. Muszą wiedzieć co im wolno, a co nie, muszą też wiedzieć, że zło zostanie ukarane, a dobro nagrodzone. Jeśli raz np. wolno uderzyć kolegę, wyrządzić komuś szkodę a innym razem nie - wówczas tracą orientację i wiarę w to co mówią dorośli. Dzieci widząc konsekwentne działanie rodziców mają poczucie bezpieczeństwa, gdyż wiedzą czego mogą się spodziewać przy przekroczeniu obowiązujących norm. W przeciwnym razie niespójne działanie wprowadza w ich życie chaos i powoduje niepokój, który objawia się różnymi formami niewłaściwych zachowań.
Przyczyn agresji można się również dopatrywać w braku autorytetów, do czego przyczyniają się również sami rodzice traktując dziecko jak "bagaż" oddany do przechowalni w szkole, po który przychodzą w czerwcu. "Bagaż" ma być z ocenami ale nietknięty. Zdaniem rodziców w procesie wychowywania nikt nie ma prawa upominać dziecka, a gdy nauczyciel się skarży, rodzic mówi: pan nie racji, proszę się nie wtrącać itp. Niszczenie autorytetu swojego i innych sprawia, że dziecko nie ma odniesienia do nikogo, nie ma wzoru do naśladowania. Być może to sprawia, że autorytetami dla młodych ludzi są osoby wykreowane przez telewizję, gwiazdy filmu, które nie zawsze są godne naśladowania.
To właśnie mediom przypisuje się istotną rolę o propagowanie przemocy. Zarówno psychologowie, pedagodzy jak i rodzice są zgodni, że jednym z czynników odpowiedzialnych za wzrost agresji u dzieci i młodzieży jest telewizja, a raczej programy i filmy zawierające sceny przemocy. Mass media obarczane są winą za kreowanie mody na zachowania agresywne. Pokazują bowiem sceny brutalne w sposób bardzo estetyczny: leje się krew, ale nie widać bólu, cierpienia otoczenia, brzydoty człowieka, który traci kontrolę nad własnym organizmem i jego funkcjami.
Telewizja, filmy video DVD proponują tylko jeden wzorzec dążenie po trupach do celu jakim są pieniądze i władza. Czy możliwe jest zatem ukształtowanie człowieka o łagodnych postawach jeśli wcześniej obejrzy na ekranie trzy tysiące zabójstw, kilkadziesiąt tysięcy scen gwałtu, bójek znęcania się nad innymi? Na nikogo nie pozostaje to bez wpływu. Szczególnie głębokie piętno może odbić na psychice dziecka, któremu się wydaje, że w życiu jest tak jak w filmie, można daną scenę cofnąć, oglądać pięćdziesiąt pięć razy, a bohaterowie dalej żyją. Człowieka można zniszczyć, zabić a on tak ja na taśmie wraca do pozycji wyjściowej. Oglądanie filmów brutalnych może działać dwojako: w przypadku młodzieży dobrze przystosowanej społecznie, z tzw. dobrych rodzin powoduje wzrost znieczulenia i uodpornienie się na sceny brutalne. W przypadku zaś młodzieży, która ma psychiczną bazę do rozwoju agresywnych zachowań oglądanie scen brutalnych dostarcza wzorów i technik do konkretnego zachowania.
Okrucieństwo często jest traktowane przez młodych ludzi jako możliwość dobrej zabawy. Chcą w ten sposób sprawdzić samych siebie, zaimponować innym oraz zdobyć ich uznanie.
Nasilające się przejawy agresji wśród młodych ludzi są również wynikiem przeobrażeń społeczno-ekonomicznych jakie dokonały się przez ostatnie kilkanaście lat.
Narastające bezrobocie, trudności ekonomiczne, rozczarowanie brakiem perspektyw na przyszłość powodują, że ludzie są rozdrażnieni, skłonni do wybuchów gniewu, sfrustrowani a efektem tego są przejawiane przez nich zachowania agresywne wobec własnych dzieci.
Trudna sytuacja materialna wielu rodzin sprawia, że rodzice imają się dodatkowych zajęć, a to z kolei przyczynia się do zmniejszenia ilości czasu poświęcanego dzieciom. Brak rozmów z nimi, zbywanie byle jakimi odpowiedziami, bagatelizowanie ich problemów doprowadza w konsekwencji do utraty kontaktu z nimi. Nierzadko agresja jest jakby wołaniem dziecka o pomoc: "Oto jestem, zajmijcie się mną, bo czuję się samotny, niechciany..."
Nic więc zatem dziwnego, że dziecko pozbawione więzi z naturalnym środowiskiem zaczyna jej szukać poza domem. Najczęściej są to grupy rówieśnicze bądź starszych kolegów, wśród których czuje się dowartościowane i ma poczucie przynależności. Niestety z reguły są to grupy chuligańskie lub przestępcze.
Na koniec warto byśmy sami uzmysłowili sobie, że tak naprawdę kształtowanie postaw agresywnych ma swoje źródło już w dzieciństwie. Dlatego zanim podniesiemy głos, zaczniemy się kłócić, dochodzić swoich racji przy pomocy niewłaściwych zachowań rozejrzyjmy się wokół siebie. Być może z boku przygląda się nam dziecko, przerażone i pobudzone emocjonalnie, które się nas boi i które uczy się jednocześnie właśnie agresywnych postaw.
Małgorzata Zajdel
pedagog
Gimnazjum nr 1 w Brzozowie |
