Artykuł powstał jako referat przygotowany w ramach WDN.
Zawiera opis podstawowych pojęć z zakresu pomiaru osiągnięc szkolnych, rodzaje testów, sposoby ich konstruowania, zasady testowania. Moze być przydatny w konstruowaniu testów szkolnych.
Opracowanie: Andrzej Borowiec
Sprawdzanie osiągnięć wychowanków towarzyszy nieprzerwanie procesowi nauczania i wychowania od jego początku w formie zinstytucjonalizowanej po dzień dzisiejszy. Na przestrzeni dziejów zmieniały się jedynie funkcje, formy i sposoby kontroli. Niekiedy podejmowane były nawet próby wyeliminowania formalnych ocen szkolnych. W szkole Decroly’ego zastąpiono je opisową charakterystyką postępów ucznia. Podobnie dziś postępuje się w Polsce na pierwszym etapie kształcenia w szkole podstawowej. W szkole Dewey’a uczeń sprawdzał sam siebie w toku działania.
Sprawdzanie osiągnięć jest jednak nieodłącznym elementem procesu kształcenia. Kontrolowanie każdej świadomej działalności człowieka, nie tylko pedagogicznej, służy przede wszystkim podnoszeniu efektywności tego działania.
Poprzez sprawdzanie osiągnięć szkolnych W. Okoń rozumie jedno z ogniw procesu dydaktycznego, w którym nauczyciel stosuje różne sposoby kontroli, a jednocześnie ocenie podlega efektywność pracy dydaktyczno – wychowawczej nauczyciela.
Ze sprawdzaniem osiągnięć uczniów wiąże się pojęcie kontroli, oceny i pomiaru. Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w potocznym rozumieniu widoczna jest bliskoznaczność tych terminów, a nawet ich utożsamianie.
Kontrola – jako pojęcie najszersze - jest to porównanie stanu faktycznego z wymaganiami. Kontrolę organizuje się po to, aby sprawdzić i ocenić poczynione w jakimś zakresie postępy.
Ocena szkolna to wyrażenie przez nauczyciela opinii w stosunku do osiągnięć ucznia. Może być wyrażona w formie stopnia szkolnego, pisemnej lub ustnej opinii, bądź poprzez zewnętrzne przejawy zachowania nauczyciela.
Sposobem sprawdzania i oceniania osiągnięć poznawczych uczniów jest pomiar dydaktyczny. B. Niemierko określa pomiar jako przyporządkowanie przedmiotom symboli przedstawiających właściwości tych przedmiotów w taki sposób, że relacje między tymi sposobami odpowiadają relacjom między przedmiotami.
Ten sam autor pomiarem dydaktycznym określa sprawdzanie osiągnięć uczniów, prowadzone według dających się doświadczalnie potwierdzić reguł.
Osiągnięcia uczniów sprawdzamy, dokonujemy ich pomiaru i oceniamy po to, aby zbadać, czy nauczanie doprowadziło do zakładanych celów, a także by przekonać się, czy uczeń opanował zbiór wiadomości, umiejętności i postaw wyznaczonych przez cele dydaktyczne.
Sprawdzanie osiągnięć dokonywane na różnych etapach kształcenia może pełnić różne funkcje. Może mieć formę kontroli bieżącej lub okresowej.
Kontrola bieżąca, nazywana sprawdzianem kształtującym, ma miejsce w całym procesie kształcenia. Służy ona doskonaleniu pracy nauczyciela i uczniów. Kontrola końcowa, określana sprawdzianem sumującym, zamyka proces kształcenia obejmując opracowany wcześniej dział programu.
Kontrola umożliwia podjęcie przez nauczyciela takich kroków, aby zlikwidować rozbieżności między zakładanymi celami, a faktycznymi wiadomościami i umiejętnościami uczniów
Cz. Kupisiewicz wyróżnia następujące sposoby wykrywania tych rozbieżności:
- ustna, wyrywkowa kontrola stopnia opanowania przez wybranych uczniów przerobionego materiału;
- tzw. kartkówka polegająca na pisemnym sprawdzeniu pod koniec lekcji wiadomości i umiejętności wszystkich uczniów w klasie za pomocą jednakowych zazwyczaj pytań;
- test dydaktyczny;
- prace praktyczne;
Jedną z metod kontroli, stosowaną najczęściej na początkowym etapie kształcenia jest obserwacja uczniów. Pozwala ona na zebranie dodatkowych informacji o sposobie pracy, samodzielności i umiejętności organizowania stanowiska pracy. Omówione metody oceny osiągnięć uczniów mają znaczące miejsce w pracy szkoły, posiadają wiele zalet ale nie są też pozbawione wad.
Główne z nich to subiektywność ocen, a zatem ich nieporównywalność, autorytatywność ocen i podporządkowanie ich celom wychowawczym.
Pomimo swych braków kontrola i ocena nadal znajdują zastosowanie w szkole jako nieodłączna część procesu dydaktyczno – wychowawczego. Trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie szkoły bez ocen. Dlatego tez proces kontroli i oceny osiągnięć szkolnych wymaga udoskonalania.
Głównym sposobem modernizacji pomiaru osiągnięć szkolnych jest stosowanie testów dydaktycznych.
B. Niemierko przyjmując za podstawę podziału istotne właściwości testów wyróżnia następujące ich rodzaje:
Kryterium I. Mierzona cecha osiągnięć:
- Test mocy.
- Test Szybkości.
Kryterium II. Układ odniesienia wyników testowania:
- Test różnicujący.
- Test sprawdzający.
Kryterium III. Stopień zaawansowania konstrukcyjnego testu;
- Test standaryzowany.
- Test nieformalny.
Kryterium IV. Zasięg stosowania:
- Test szerokiego użytku.
- Test nauczycielski.
Kryterium V. Czynności przy udzielaniu odpowiedzi:
- Test pisemny.
- Test ustny i praktyczny.
Test dydaktyczny jest jednak tylko narzędziem, którym posługuje się badający. Aby pomiar osiągnięć był prawidłowy musi on przebiegać według ściśle określonych zasad:
- Sformułowanie koncepcji pomiaru.
Badający musi uzmysłowić sobie jaki jest cel pomiaru, przewidzieć, jaki zakres wymagań programowych będzie objęty badaniem, ile czasu zajmie testowanie, jak zostaną wykorzystane wyniki testowania, jaki rodzaj pomiaru będzie w danej sytuacji najbardziej odpowiedni.
Pomiar może mieć postać procedury sprawdzającej. Służy wówczas sprawdzeniu, w jakim stopniu uczniowie opanowali dana partię materiału. Inną procedurą jest pomiar różnicujący. Obejmuje on wykrywanie różnic między uczniami pod względem poziomu osiągnięć.
- Analiza programu.
Nauczyciel przed przystąpieniem do testowania powinien przedstawić cele nauczania w sposób zoperacjonalizowany, jako konkretne czynności uczniów. Następnie należy określić na jakim materiale czynności te będą wykonywane, a także wyznaczyć najwyższy poziom opanowania danych czynności ze względu na ich znaczenie w dalszej nauce ucznia.
- Budowa skali pomiarowej.
Jest to ustopniowanie wymagań dotyczących określonego zakresu programu. Osiągnięcia szkolne należy wbudować w formalny system ocen szkolnych.
- Plan testu.
Polega na zestawieniu zadań ułożonych w teście w formie tabelarycznej lub za pomocą wykresu.
- Budowa testu.
Polega na napisaniu zdań według planu testu. Należy dobierać zadania w odpowiedniej kolejności, aby uczeń nie miał trudności z przechodzeniem od jednego zagadnienia do innego.
- Sprawdzenie testu.
Napisane zadania należy przejrzeć pod względem poprawności naukowej, językowej oraz zgodności z planem testu.
- Przygotowanie uczniów do testowania.
Należy uświadomić uczniom cel ich działań, a także technikę rozwiązywania zadań i udzielania odpowiedzi.
- Testowanie osiągnięć uczniów.
Polega na kierowaniu pracą uczniów nad rozwiązywaniem zadań testowych.
- Analiza osiągnięć uczniów.
W zależności od celu i rodzaju pomiaru należy odpowiednio zestawić, wypunktować i podsumować wyniki pomiaru oraz wyciągnąć odpowiednie wnioski.
- Ocena pomiaru.
Jest to końcowe wartościowanie całego procesu pomiaru pomagające ustalić, w jakim stopniu można polegać na uzyskanych wynikach. Niezaprzeczalną zaletą pomiaru jest jego obiektywność, rzetelność i trafność.
Istotą obiektywności pomiaru jest to, że wszyscy uczniowie wykonują zadania w jednakowych warunkach, zadania oceniane są według ujednoliconych kryteriów.
Obiektywność testowania wymaga również dobrania odpowiednich wymagań programowych. Trafność testowania polega na tym, iż mierzymy to, co chcemy zmierzyć i nic ponadto.
Bibliografia
- Kupisiewicz Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa 1980, PWN.
- Niemierko B.: (red): ABC testów osiągnięć szkolnych. Warszawa 1975, WSiP.
- Niemierko B.: Miedzy oceną szkolną a dydaktyką. Warszawa 1991, WSiP
- Niemierko B.: Pomiar dydaktyczny. Pomykało B. (red.) Encyklopedia pedagogiczna. Warszawa 1993, Fundacja Innowacja.
- Niemierko B.: Testy osiągnięć szkolnych. Warszawa 1975, WSiP.
- Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1987, PWN.
- Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 1987, PWN.
|
