Nieustanne i szybkie tempo zmian zachodzących w środowisku, otaczającym człowieka- twórcy tego zjawiska- odbija się na nim w sposób niekorzystny. Człowiek w swych mechanizmach adaptacyjnych- przekształcaniu samego siebie, swej biologicznej natury- nie nadąża za dynamiką zmian cywilizacyjnych.
Wynikiem tego, są schorzenia na tle niedostosowania: nerwice, częste zaburzenia psychiczne i układu krążenia. W zakresie narządu ruchu częstą dolegliwością u dorosłych są tzw. bóle krzyża, które wiążą się z przeciążeniem odcinka lędźwiowego kręgosłupa, spowodowane pionizacją i siedzącym trybem życia, u dzieci i młodzieży zaś- wady postawy i płaskostopie.
Wymienione zaburzenia potęgują się jeszcze na skutek ograniczenia aktywności ruchowej człowieka, tzw. hipokinezji.
Ruch- odpowiednio dobrany pod względem charakteru, miejsca i siły oddziaływania, stał się jednym z czynników wyrównawczych, bądź korekcyjnych.
Rozwój postawy w toku ontogenezy.
Zdrowy noworodek ma prosty kręgosłup, podatny na zmiany pozycji, a więc indyferentny (obojętny) morfologicznie. W miarę rozwoju, zainteresowania otoczeniem ( odruch orientacyjny i celu) i wzmacniania mięśni, dziecko stopniowo wzbogaca dotychczasową pozycję leżąc na wznak, leżeniem na brzuchu z unoszeniem głowy, siedzeniem, raczkowaniem, a wreszcie- staniem i chodzeniem.
Do prawidłowego rozwoju postawy ważne jest stworzenie dziecku właściwych warunków swobodnego i wszechstronnego ruchu (niekrępujące ubranie), zapewnienie dziecku przebywania w pozycji leżąc przodem- ze względu na wzmocnienie mięśni karku i grzbietu oraz naturalny sposób usuwania fizjologicznych przykurczów w stawach biodrowych i kolanowych. Przedwczesne pobudzanie dziecka do siadania i długotrwałe utrzymywanie w tej pozycji, gdy nie ma ono jeszcze dostatecznie silnych mięśni stabilizujących kręgosłup – jest szkodliwe.
W początkowym okresie siedzenia, kręgosłup dziecka ulega wygięciu w tył, na całej swej długości (później jednak, zdrowe i silne dzieci siedzą prosto). Z krzywizn kręgosłupa dostrzega się jedynie słabo zaznaczone przodowygięcie – lordozę szyjną.
Pionizacja, a więc wstawanie i chodzenie (IV kwartał życia dziecka), zapoczątkowuje okres wytwarzania się lordozy lędźwiowej i tyłowygięcia, tzn. kifozy piersiowej.
W wieku 2 –3 lat dla prawidłowej postawy dziecka charakterystyczne są: stosunkowo wypukły brzuch i niewielka lordoza lędźwiowa, przy ledwo zaznaczonej kifozie piersiowej. Jeżeli oprócz zapewnienia swobodnego wyżycia ruchowego, gorliwi rodzice chcieliby stosować dziecku ćwiczenia gimnastyczne, należy przestrzec przed wzmacnianiem mięśni grzbietu w pozycjach nadmiernego wyprostu, czyli hiperkorekcyjnych. Powoduje to zaburzenia w kształtowaniu krzywizn fizjologicznych i doprowadza do tzw. pleców płaskich, co jest zjawiskiem niekorzystnym.
W okresie przedszkolnym (4-7 lat) postawa dziecka wykazuje tendencję do zwiększenia lordozy lędźwiowej (zwiększenie kąta przodopochylenia miednicy) i spłaszczenia brzucha. Znaczne uwypuklenie brzucha, zaokrąglenie pleców, odstawanie łopatek, wysunięcie barków i głowy ku przodowi są wadliwe, należy im przeciwdziałać.
W okresie szkolnym występują dwa okresy krytyczne posturogenezy, gdyż właśnie wtedy powstaje najwięcej wad postawy:
I okres krytyczny: przypada na wiek 6-7 lat, związany jest ze zmianą trybu życia dzieci;
II okres krytyczny: związany jest ze skokiem pokwitaniowym (dziewczęta: 11- 13 lat, chłopcy: 13- 14 lat).
Intensywny przyrost długości kończyn dolnych i tułowia, zmiana proporcji ciała oraz dotychczasowego układu środków ciężkości, brak równoczesnego pokrycia tych zmian siłą mięśniową, nieadekwatność dotychczasowego czucia i nawyku postawy do zmienionych warunków morfologicznych, stwarzają sytuację, w której pogłębianie się istniejących wad jest częste. Jednocześnie okres ten stwarza często możliwości ostatniej szansy wyrównania istniejących odchyleń, po zakończeniu wzrostu zmniejszają się one znacznie.
Wady postawy w płaszczyźnie przednio- tylnej:
Plecy okrągłe: kifoza- wygięcie kręgosłupa ku tyłowi
- umiejscowienie się na odcinku fizjologicznej kifozy, stanowiąc jej pogłębienie (hiperkifoza piersiowa),
- przemieszczenie swojego szczytu w górę lub w dół (kifoza wysoka, niska),
- objęcie odcinków kręgosłupa, w których fizjologicznie nie występuje (kifoza totalna, kifoza połączenia piersiowo- lędźwiowego, kifoza lędźwiowa).
Ćwiczenia korekcyjne: ogólne zadanie: wyrobienie nawyku prawidłowej postawy na podstawie przywróconych prawidłowych warunków anatomicznych, ze szczególnym uwzględnieniem ukształtowania kręgosłupa w odcinku piersiowym, ustawienia głowy i pasa barkowego.
Szczegółowe zadania ćwiczeń korekcyjnych:
- rozciągnięcie mięśni przykurczonych, szczególnie piersiowych,
- zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni:
- karku w pozycji cofnięcia głowy
- ściągających łopatki w pozycji zbliżenia ich do kręgosłupa
- prostownika grzbietu odcinka piersiowego w pozycji zbliżenia przyczepów tj. wyprostu odcinka piersiowego kręgosłupa
- utrzymanie prawidłowej ruchomości kręgosłupa, by zapobiec jego usztywnianiu.
Plecy wklęsłe: lordoza- pogłębienie fizjologicznej lordozy lędźwiowej.
Ćwiczenia korekcyjne: wyrobienie nawyku prawidłowej postawy, ze szczególnym uwzględnieniem ukształtowania lędźwiowego odcinka kręgosłupa i ustawienia miednicy.
- rozciągnięcie zespołu mięśni nadmiernie napiętych, zwłaszcza biodrowo- lędźwiowego, prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i towarzyszących
- zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni brzucha (zwłaszcza prostego), pośladkowych wielkich i kulszowo- goleniowych
- utrzymanie prawidłowej ruchomości kręgosłupa
- wzmocnienie siły mięśni grzbietu odcinka piersiowego.
Plecy wklęsło- okrągłe- kifoza piersiowa i lordoza lędźwiowa są nadmiernie zaakcentowane.
Ćwiczenia korekcyjne: zmniejszenie nadmiernie zaakcentowanych krzywizn. Szczególne znaczenie ma stabilizacja odcinka kręgosłupa w czasie ćwiczeń. Przeciwwskazaniem są ćwiczenia i pozycje hiperkorekcyjne, zwiększające nadmierną ruchomość.
Plecy płaskie- spłaszczenie krzywizn fizjologicznych kręgosłupa, zmniejsza się funkcja amortyzacyjna kręgosłupa.
Zadaniem postępowania korekcyjnego w stosunku do dzieci o słabej i wiotkiej muskulaturze jest ogólne i wszechstronne wzmocnienie, z uwzględnieniem elementów uwypuklających kifozę odcinka piersiowego i lordozujących odcinek lędźwiowy, a także zwiększających przodopochylenie miednicy. W przypadkach dzieci o silnym umięśnieniu, gimnastykę wzmacniającą, należy ją prowadzić w pozycjach lordozujących odcinek lędźwiowy i zwiększających przodopochylenie miednicy oraz kifozujących odcinek piersiowy.
W obu przypadkach przeciwskazane są ćwiczenia w siadach, szczególnie niskich (skulny, skrzyżny, prosty),hiperkorekcja, wyciąg i zwisy, powodujące spłaszczenie krzywizn.
Boczne skrzywienia kręgosłupa- skoliozy: są to skrzywienia kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej od mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Są one chorobą ogólnoustrojową, powodują szereg zmian wtórnych w układach narządu ruchu, oddychania oraz krążenia, towarzyszą im zmiany biochemiczne.
Rodzaje skolioz:
- ze względu na lokalizację skrzywienia: skoliozy piersiowe, lędźwiowe i szyjne;
- ze wzg. na liczbę łuków: jednołukowe (odcinkowe i całkowite), wielołukowe;
- ze wzg. na pierwotność skrzywienia: pierwotne i wtórne;
- ze wzg. na stopień machanicznego wyrównania skrzywienia: wyrównane, nie wyrównane;
- ze wzg. na stopień anatomicznego czynno- biernego wyrównania się skrzywienia: czynne i bierne;
- ze wzg. na stopień zaawansowania procesu patologicznego: funkcjonalne i strukturalne;
- ze wzg. na okres ujawniania się skrzywienia i przyczynę powstawania: wrodzone, rozwojowe, idiopatyczne.
W skoliozach wielołukowych proces chorobowy ujawnia się najczęsciej w jednym z łuków (wygięcie pierwotne), pozostałe łuki (wygięcia wtórne) są wynikiem kompensacji uwarunkowanej prawami grawitacji i wzrostu. O ile wygięcie pierwotne zaburza równowagę i jest czynnikiem negatywnym, o tyle wygięcie wtórne, przywracające równowagę i statykę tułowia- należy traktować jako zjawisko pozytywne. Ćwiczenia powinny być skierowane głównie na korekcję wygięcia pierwotnego- niwelowanie wygięć wyrównawczych musi być temu podporządkowane.
Stopień anatomicznego czynno- biernego wyrównania skrzywienia ocenia się na podstawie próby korekcji czynnej i biernej. Korekcja czynna polega na zdolności wyrównywania skrzywienia za pomocą napięcia mięśni, zwłaszcza grzbietu. Korekcja bierna dokonywana jest poprzez ułożenie na boku, bądź też zwis (na podudziach). Prawidłowy zwis na rękach zawiera w sobie elementy korekcji czynnej i biernej.
W grupie skolioz wrodzonych wyróżnia się:
- kostno- pochodne (kręgi klinowe; dodatkowe zrosty żeber),
- mięśniowo- pochodne (miopatia, artrogrypoza, kręcz szyi).
Skoliozy rozwojowe są wynikiem różnych czynników i procesów chorobowych atakujących dziecko w toku jego życia pozapłodowego.
W tej grupie skolioz wyróżniamy:
- skoliozy statyczne: przyczyna: nierówność kończyn dolnych,
- skoliozy porażenne: występują w przebiegu porażeń wiotkich (choroba Heinego- Medina), oraz w przebiegu porażeń statycznych,
- skoliozy pourazowe- wytwarzają się w toku nieprawidłowo leczonych urazów kręgosłupa, powodujących zaburzenie statyki,
- skoliozy krzywicze- inaczej skoliozy wrodzone i idiopatyczne (metaboliczne),
- skoliozy odruchowe- są skutkiem odruchu bólowego, który powstaje najczęściej u osób dorosłych i starszych w wyniku zmian zwyrodnieniowych,skoliozy idiopatyczne- inaczej nazywamy je skoliozami metabolicznymi i dystonicznymi, zaburzenia w zakresie metabolizmu i napięcia mięśni stabilizujących kręgosłup, zaburzenia, które są nieodłącznymi składowymi procesu chorobowego.
Okres pojawienia się tych skrzywień jest różny:
- skoliozy niemowlęce
- skoliozy dziecięce
- skoliozy młodocianych
Podstawową trudnością w leczeniu większości skolioz jest nieznajomość ich etiologii. Na skutek tego postępowanie terapeutyczne ma charakter objawowy.
Ogólnym celem leczenia jest:
- likwidacja skrzywienia lub jego zmniejszenie,
- zatrzymanie postępu skrzywienia,
- zapewnienie utrzymania osiągnietych wyników.
W wieku niemowlęcym oprócz korekcyjnych łóżeczek gipsowych, stosuje się ćwiczenia, zwłaszcza mięśni grzbietu (pozycja na brzuchu).
W wieku przedszkolnym – stosowanie ćwiczeń wyrabiających gorset mięśniowy – w formie zabawowej, naśladownictwa, bezpośredniej celowości ruchu i częściowo ścisłej, czasem stosuje się gorsety.
W wieku szkolnym znajdują zastosowanie wszystkie formy leczenia: korekcja ruchem, gorsetami, zabiegiem operacyjnym.
Literatura:
J. Anyżewski: "Wady postawy u dzieci" PZWL W-wa 1960r.
S. Bąk: "Postawa ciała, jej wady i leczenie" PZWL W- wa 1965r.
M. Kutzner- Kozińska: "Korekcja wad postawy" WSiP W-wa 1981r.
Opracowały: Mariola Chojnacka
Dorota Jarzębska
