Podstawowym celem wychowania muzycznego w szkole jest przygotowanie uczniów do świadomego korzystania z dorobku rodzimej i światowej kultury muzycznej oraz twórczego uczestnictwa w życiu muzycznym kraju.
Rozumienie muzyki jako kompleksu wielorakich czynności psychicznych nawzajem ze sobą powiązanych zależne jest od wielu elementów. Najważniejszym z nich jest zasób doświadczeń zdobytych w dzieciństwie i we wczesnym wieku szkolnym. Współczesna pedagogika i psychologia zakłada, że wszyscy rodzą się ze zdolnościami muzycznymi niezbędnymi do percepcji muzyki. Jeśli jednak nie będą one rozwijane w procesie własnej aktywności, zginą bezpowrotnie. Dlatego w procesie umuzykalniania ogromna jest rola szkoły, która swym powszechnym oddziaływaniem obejmuje wszystkie dzieci.
Nie wydaje się, aby można było "uczyć" przeżywania estetycznego, które jest stanem uczuciowym. Można natomiast rozwijać poznawczy, intelektualny czynnik tego przeżycia. Im lepiej bowiem rozumiemy jakieś dzieło sztuki, tym pełniej możemy je przeżyć, ocenić i ukochać. Podstawą osobistego przeżycia jest słyszenie uwarunkowane intencjonalnym postrzeganiem, które można ująć słowami: "słuchać, by słyszeć".
Nauka struktury muzyki, to przekazywanie dzieciom wiedzy o tym, że:
- muzyka jest sztuką czasową, odbieraną słuchowo,
- jest tworzona przez kompozytora, musi być więc zapisana i odtworzona, jeśli ma być słuchana,
- jest organizacją dźwięków, które posiadają określone właściwości,
- rządzą nią określone prawa, zasady konstrukcji,
- każdy utwór jest całością, na którą składa się wiele współdziałających elementów,
- posługuje się językiem emocji: posiada moc przekazywania przeżyć bez pomocy słów; może wywoływać u słuchacza emocje i nastroje; może naśladować i obrazować zjawiska pozamuzyczne.
Ukształtowanie zainteresowań muzycznych dziecka zależy w bardzo dużym stopniu od środowiska rodzinnego. Szczególną rolę odgrywa tu aktywne zajmowanie się muzyką przez najbliższe otoczenie dziecka, tzn. gra na instrumentach muzycznych, śpiewanie w chórze, uczęszczanie na koncerty muzyczne itp. Brak w domu podobnych wzorców powoduje, że dziecko może mieć obojętny stosunek do muzyki. Okres krytyczny dla rozwoju słuchu absolutnego występuje około 3 roku życia. Dzieci w tym wieku objawiają większe zainteresowanie wysokością absolutną niż dzieci starsze. Niektórzy badacze twierdzą , że 3 – 4 letnie dzieci potrafią śpiewać uprzednio wyuczone piosenki w tonacji, w której je po raz pierwszy usłyszały i zapamiętały. Okres ten jest również krytycznym okresem dla środowiska domowego ze względu na zapewnienie dziecku tych kontaktów z muzyką, które mogą przyczynić się do powiększenia jego możliwości rozwojowych.
Bogdan Suchodolski, czołowy reprezentant idei filozofów współdziałających z pedagogiką mówi o tym, iż w okresie szkolnym człowiek powinien być przygotowany do kontaktowania się z dziełami sztuki. Zwraca też uwagę na konieczność umiejętnego stopniowania trudności w zakresie wychowania estetycznego, ponieważ naruszenie tej podstawowej zasady dydaktycznej może nie tylko stać się przeszkodą w osiągnięciu pozytywnych rezultatów, lecz także zniechęcić odbiorcę do danej dziedziny sztuki.
Upodobanie do muzyki jest u dzieci czymś naturalnym. Lubią one słuchać muzyki, śpiewać, tak jak lubią słuchać szmeru wody płynącej ze źródła czy też śpiewu ptaków. Rolą nauczyciela jest pobudzenie w kierunku muzyki, inspirowanie ochoty do śpiewu, słuchania, swobodnej dziecięcej twórczości. Naprawdę konieczne i wystarczające w szkole podstawowej jest to, aby nauczyciel lubił i odczuwał muzykę, by utrzymywał ze swoimi uczniami otwarty, autentyczny i entuzjastyczny kontakt, który sam dokona reszty.
Praca nad umuzykalnieniem dzieci i młodzieży powinna przebiegać w oparciu o wiele różnorodnych doświadczeń muzycznych występujących przy nauczaniu śpiewania piosenek, grze na instrumentach, ruchu przy muzyce, słuchaniu muzyki czy jej tworzeniu w formie dziecięcej improwizacji. Nauczyciel powinien zaszczepiać dziecku aktywną postawę przy słuchaniu muzyki oraz zachęcać do tworzenia dzieł na miarę dziecka. Dzięki tej twórczości lepiej będzie ono przeżywać muzykę, co konieczne jest dla rozumienia muzyki własnej i tworzonej przez innych.
Pełna aktywizacja ucznia jest właśnie założeniem powstałej na początku XX wieku metody wychowania muzycznego szwajcarskiego muzyka – pedagoga, Emila Jaques-Dalcroz'a. Aby zerwać z werbalizmem w nauczaniu postanowił on poprzedzić naukę teorii muzyki praktycznym, aktywnym przeżyciem muzycznym. Metoda Dalcroz'a nazywana jest rytmiką z uwagi na oparcie "muzykowania ruchem" na rytmie. Uważana jest w pedagogice muzycznej za najpełniejszą metodę wychowania przez sztukę.
Celem nauczania, jak mówił Dalcroze', jest doprowadzenie uczniów do tego, by przy ukończeniu nauki mogli powiedzieć nie "ja wiem", ale "ja odczuwam", a następnie by stworzyć w nich pragnienie wypowiadania się. Im więcej posiadamy życia, tym więcej będziemy go roztaczać dokoła. Dalcroze' pragnął wychować swoich adeptów dla muzyki, dla pełnego rozumienia jej piękna, równocześnie jednak w takiej samej mierze poprzez muzykę kształtować ich osobowość.
Poprzez ćwiczenia rytmiczno – ruchowe dziecko dochodzi do podporządkowania aparatu ruchowego swojej woli. Ćwiczenia te pomagają w opanowaniu nieśmiałości i nerwowości dziecka, pobudzają aktywność, wiarę we własne siły, a także są formą relaksu i terapii. Rytmika ma też ogromny wpływ na rozumienie i przeżywanie innych dziedzin sztuki: teatru i sztuk plastycznych – malarstwa, rzeźby, architektury. Ponieważ rytm jest podstawowym elementem we wszystkich dziedzinach sztuki Dalcroze' podkreślał, że rytmika nie jest sztuką, lecz metodą wychowania, która prowadzi do rozumienia wszelkich sztuk.
Metoda Dalcroz'a jest syntezą kształcenia umiejętności muzycznych i podstawowej wiedzy o muzyce, realizuje cele wychowania ogólnego i oparta jest na zrozumieniu tkwiącej w dziecku potrzeby aktywności. Wykorzystuje wszystkie możliwości tkwiące w muzyce dla wychowania całego człowieka, jego różnorodnych zdolności umysłowych, uczuciowych, praktycznych. Wychowuje człowieka nie tylko wrażliwego na sztukę, ale samodzielnego, inteligentnego, aktywnego, sprawnego fizycznie przyszłego odbiorcę muzyki, a często jej wykonawcę i twórcę.
Literatura:
- Ciechan Z.: Nauczyciel i twórczość muzyczna uczniów. 1990, WSiP
- Dasiewicz – Tobiasz A., Kępska A.: Rytmika w klasach I – III. 1985, WSiP
- Burowska Z.: Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole. 1980, WSiP
- Przychodzińska M.: Muzyka i wychowanie. Nasza Księgarnia 1979, wyd.II
- Lewandowska K.: Rozwój zdolności muzycznych. Warszawa 1978, WsiP
Opracowała: mgr Bożena Ostrejko
SP Nr 212 w Warszawie
