Wśród różnorodnych sposobów realizacji celów kształcenia i wychowania w kształceniu zintegrowanym wycieczka zajmuje czołowe miejsce.
Dzieci w szkole, zwłaszcza te młodsze, nie zawsze zdają sobie sprawę, że ta przyjemna dla nich forma zajęć jest pracą szkolną, że na wycieczce uczą się, zdobywają umiejętności tak potrzebne w życiu. Za pomocą wycieczek niejednokrotnie nauczymy dzieci więcej niż w klasie, a i nasze oddziaływania wychowawcze będą wówczas skuteczniejsze, ponieważ nauka będąca przyjemnością jest znacznie przyswajalna.
Dobrze pomyślane i realizowane wycieczki ułatwiają poznanie rzeczy i zjawisk, wpływają na rozwój spostrzeżeń, wyobraźni i myślenia, przyczyniają się do kształtowania rozwijania uczuć patriotycznych, estetycznych oraz wpływają na kształtowanie się takich cech charakteru, jak : koleżeńskość, wytrwałość, zaradność, wrażliwość. Wycieczki zbliżają ponadto szkołę do życia, ukazują pracę człowieka i zmiany jakich człowiek dokonuje w otaczającym go świecie.
Każde celowe i zorganizowane wyjście z codziennego otoczenia możemy nazwać wycieczką. Będzie nią godzinne wyjście do parku po liście, jak i wyjazd na kilka dni, np. w Tatry. W programach szkolnych pojawia się również termin : "lekcje w terenie". Jest to niejako nazwa zastępcza wycieczki, ponieważ lekcja w terenie jest również organizowana w określonym celu.
Wycieczki wdrażają uczniów do prowadzenia obserwacji, do właściwego zachowania się w różnych sytuacjach, wyrabiają orientację w terenie, uczą szacunku do ludzi i ich pracy, budzą wrażliwość na piękno przyrody, architektury, krajobrazu ojczystego. Jedną z funkcji jaką spełnia wycieczka w procesie nauczania jest funkcja poznawcza. Polega ona na dostarczaniu uczniom informacji o świecie na bazie najbliższego otoczenia.
Stwarza możliwości zetknięcia się ucznia z faktami przyrodniczymi w warunkach naturalnych, w różnorodności i bogactwie okazów, w ich licznych wzajemnych powiązaniach, w ścisłej łączności z pracą ludzi i życiem społecznym. Jest najbogatszym źródłem zdobywania wiedzy w najbardziej przystępny i skuteczny sposób. Niezwykłość sytuacji spotykanych podczas wycieczki, nowość obiektów, zjawisk, wyzwala aktywność poznawczą, która objawia się w uważnej obserwacji, stawianiu pytań, wymianie poglądów. Poznanie środowiska społeczno – przyrodniczego i rozumienie związków i zależności w nim zachodzących jest podłożem, na którym w przyszłości kształtujemy umiejętność korzystania z jego zasobów, przekształcania, ulepszania i ochrony środowiska dla lepszej egzystencji człowieka.
Wycieczka spełnia również funkcję motywacyjną. Polega ona na pobudzeniu aktywności poznawczej dziecka, wyzwalaniu i rozwijaniu zainteresowania dziecka otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do badań i eksperymentów, do pracy fizycznej, do sportu i rekreacji, do aktywnej percepcji i ekspresji twórczej.
W nowej sytuacji dziecko znajduje wiele niezrozumiałych zjawisk, rodzą się w jego umyśle pytania i wątpliwości. Wycieczka jest lekcją patrzenia, słuchania, myślenia, przeżywania. Może być zarówno spotkaniem z pięknem przyrody, jak i pięknem ludzkiej twórczości.
Wycieczki obok obserwacji i ćwiczeń są najważniejszymi sposobami realizacji celów i treści edukacji społeczno – przyrodniczej. Dobrze je czasem połączyć z zabawą, grą terenową, pożyteczną pracą dla środowiska. Wycieczki przyrodnicze mogą mieć różne cele dydaktyczne : mogą zapoczątkować cykl lekcji tematycznych, mogą służyć zapoznaniu z materiałem lub być jego podsumowaniem.
Możemy wyróżnić następujące typy wycieczek :
- Wycieczki bliższe.
Są to krótkotrwałe wyjścia w teren w celu obserwacji obiektu lub zjawiska związanego tematycznie z treściami programowymi aktualnie realizowanymi.
- Wycieczki dalsze.
Są to wycieczki kilkugodzinne (1 – 3 godziny). Obejmują one szerszy zakres tematyczny. W trakcie tego typu lekcji w terenie dzieci zdobywają wiedzę poprzez działanie – doświadczenie, pomiary, eksperymenty, pracę.
- Wycieczki całodzienne.
Głównym celem takich wycieczek jest wprowadzanie dziecka w naturalne środowisko społeczno – przyrodnicze jako integralną całość. Nauczyciel powinien umiejętnie kierować obserwacjami uczniów.
Dziecko uczy się w ten sposób prawidłowej, selektywnej obserwacji i unikania nadmiaru wrażeń. Tego typu wycieczki są najtrudniejsze pod względem organizacyjnym.
Chymuk /1989/ proponuje inny podział wycieczek :
- wycieczki poznawcze po najbliższej i dalszej okolicy ;
- wycieczki krajoznawcze, mają na celu zapoznanie z różnymi biocenozami i z ukształtowaniem terenu;
- wycieczki przyrodnicze w naturalnym środowisku.
Są to wycieczki do lasu, na pole, w góry, nad rzekę, nad staw, jezioro, nad morze. Ich celem jest bezpośrednie nawiązanie kontaktu z przyrodą.
Innego podziału dokonała Jakowicka /1980/. Uważa ona, że w cyklu dydaktycznym wycieczka może być organizowana w różnych celach.
Stąd można wyróżnić następujące typy wycieczek :
- wycieczka rozpoznawcza,
- wycieczka poznawcza,
- wycieczka pogłębiająca,
- wycieczka podsumowująca.
Wycieczki wszystkich typów dają dużo możliwości rozwijania u dzieci właściwego stosunku do przyrody oraz najbliższego otoczenia. Powinny stwarzać uczniom warunki zetknięcia się z rzeczywistością, do gromadzenia spostrzeżeń, które będą stanowiły podstawę analizy i syntezy.
Wycieczki ponadto pozwalają lepiej poznać dzieci. Dziecko na lekcji czy przerwie szkolnej jest inne, niż wtedy, kiedy znajdzie się w odmiennych warunkach. Inne jest w domu, inne z kolegami na ulicy, inne na wycieczce.
I właśnie na wycieczce mogą uzewnętrznić się te właściwości umysłu i charakteru dziecka, jakich w szkole zupełnie nie obserwujemy i które w szkole się nie ujawniają. Toteż wycieczka jest doskonałym terenem, na którym możemy lepiej poznać naszego wychowanka.
Na wycieczce szybko poznamy, które dzieci są bardziej zdyscyplinowane, a którym tego zdyscyplinowania brak, które łatwo i chętnie podporządkują się regulaminowi, a które pragną zaznaczyć swoją niezależność i odrębność.
Jedni są wytrwali i pełni optymizmu, inni łatwo się zniechęcają trudnościami i przeciwnościami. Jedni są koleżeńscy, gotowi do niesienia w potrzebie pomocy i chętnie dzielący się swoimi zapasami z innymi, drudzy okażą się egoistami. Ale ponadto na wycieczce zaznaczy się u różnych uczniów w różnym stopniu szybkość reakcji na ciągle zmieniające się fakty i zjawiska, będą się przejawiały różne zainteresowania. Jedni np. okażą się wrażliwi na piękno przyrody, inni jej piękna nie odczują.
Spostrzeżenia te pozwolą wychowawcy nie tylko inaczej, pełniej spojrzeć na wychowanka, ale niejednokrotnie także wpłynąć na niego w pożądanym kierunku, wykorzystać jego właściwości psychiczne, jego uzdolnienia i zainteresowania dla dalszego jego rozwoju lub zapobiec w kształtowaniu się niepożądanych, ujemnych cech charakteru.
Zadania wycieczki nie kończą się, jak wiadomo, w terenie. Jej dalszy niejako ciąg odbywa się w klasie na lekcjach. Każda wycieczka powinna być wielostronnie wykorzystana, spostrzeżenia zdobyte drogą obserwacji – przetworzone, uporządkowane, uogólnione, a utworzone pojęcia – utrwalone.
Do podstawowych czynności w zakresie wykorzystania wycieczki należy podsumowanie i ocena stopnia realizacji zamierzeń oraz zdobytych przez uczniów wiadomości i umiejętności, sporządzenie wystawki najciekawszych okazów, zabezpieczenie materiałów zebranych w celu wykorzystania ich w dalszej pracy, zaplanowanie zakresu i sposobu wykorzystania wycieczki w realizacji programu nauczania innych przedmiotów.
Do materiału obserwacyjnego, zdobytego na wycieczce, nauczyciel powinien wielokrotnie wracać na lekcjach różnych przedmiotów. Zajęcia nawiązujące do wycieczek są ciekawe, pobudzają wyobraźnię i rozwijają myślenie.
Opracowała: Izabela Sztekler
|
