Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Cele obcowania z baśnią

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 9391 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Cele obcowania z baśnią w szkole podstawowej

Opracowała: Małgorzata Różycka

Błonie, 2005 r.

I. Baśń i jej cechy gatunkowe.

     Baśń, jak pisze Wanda Krzemińska, to najstarszy gatunek literacki w historii kultury. Kształtowała się ona równocześnie z mitem, tłumaczącym groźne zjawiska przyrody, i pieśnią obrzędową. Wrosła w nasze wyobrażenie o dzieciństwie, pozwalała uciekać myślami w inny, lepszy świat. To najlepszy materiał biblioterapeutyczny, wykorzystywany intuicyjnie przez bajarzy dawno temu, gdy nikt nie słyszał jeszcze o terapii przez książkę. To ona pozwalała rozładować lęki, zrozumieć coraz bardziej skomplikowany świat, rozbudzić wyobraźnię, ukazać sens życia i przelotność cierpienia.
     Główne wartości baśni, jej urok i czar, którymi tak silnie oddziaływuje ona na osobowość dzieci, tkwią w jej determinantach gatunkowych.
Oto one:

  1. Najważniejszą cechą baśni jest świadome mieszanie prawdy z fantazją. Na kanwie fantastycznych wydarzeń ukazane są sprawy ludzkie, ziemskie. Świat irracjonalny, fantastyczny nakłada się tu harmonijnie na naszą rzeczywistość i demonstruje, jak zgodnie mogą obok siebie istnieć prawda i fikcja. Granice między światem realnym a fantastycznym zacierają się. Mieszanie tych dwóch pierwiastków jest sprawą zwyczajną w baśni, na co zwrócił uwagę Robert Caillois: "czary są naturalne, a magia regułą. Pierwiastek nadprzyrodzony nie jest dziwny, bo stanowi on substancję tego świata, jego prawo, jego klimat". Tak więc fantastyka jest istotą baśni.
  2. Wejściu w ów cudowny świat służą stereotypowe początki, które pełnią ważną funkcję przekroczenia bariery dzielącej rzeczywistość od baśniowego świata. Należą do nich owe: "Za siedmioma górami...", "Pewnego razu...", "Dawno, dawno temu..." czy "Przed wielu, wielu laty...". Wszystkie te wstępy oznaczają w zasadzie to samo: wszędzie i nigdzie. Rzeczywistość literacka baśni osadzona jest bowiem jakby poza czasem i przestrzenią. Dla dzieci nie istnieje w baśni nic "dawnego", nic "obcego", akcja każdej baśni dzieje się w ich świadomości teraz, wszystko jest w niej "bliskie".
  3. Elementem, który czyni baśń niezwykle interesującą jest przygoda bohatera baśniowego. Bohater musi pokonywać wiele trudności, przeszkód i cierpień, dlatego też jest często wyposażony w magiczne przedmioty, obdarzone czarodziejską mocą, na przykład latający dywan, czapkę niewidkę, kije samobije, siedmiomilowe byty itp. Odznacza się nadnaturalnymi przymiotami ciała, umysłu i charakteru. Dokonuje czynów niemożliwych i jest pełen samozaparcia.
  4. Bohaterów baśniowych możemy podzielić na realistycznych i fantastycznych. Wśród tych pierwszych znaleźliby się między innymi Jaś i Małgosia czy Kay i Gerda. Postacie fantastyczne, obdarzone czarodziejską mocą, to na przykład: wróżki, syreny, krasnoludki, chochliki, trolle, elfy czy niezwykłe olbrzymy. Ich obecność w baśniach jest motorem cudownych wydarzeń, a chociaż różne odgrywają role, każda z nich wyznacza drogę prowadzącą ze świata realnego do fantastycznego.
  5. Charakterystyczną cechą baśni jest jej podobieństwo w różnych pradawnych kulturach świata. Włodzimierz Propp zauważył, że w baśniach zmieniają się nazwy osób działających, ich cechy, status społeczny, ale nie zmieniają się ich działania, funkcje, bohaterowie często czynią to samo, a nawet w tej samej kolejności. Najważniejsza jest więc w baśni fabuła, w której powtarzają się te same schematy fabularne (motywy wędrowne). Ludowy, ustny rodowód baśni spowodował, że istnieją różne warianty tej samej fabuły, na przykład baśń o Kopciuszku ma prawie 400 opracowań, a jedna z najstarszych wersji pochodzi z Chin.
  6. Żywa akcja, której wszystko jest podporządkowane, to kolejna domena baśni. Baśń nie zatrzymuje się na żadnym szczególe, jest samą akcją, zmierza prosto do celu. Postacie baśniowe odznaczają się często znacznym dynamizmem, czego następstwem są ciągłe zmiany w ich sytuacji życiowej. Aktywność i wręcz nieprawdopodobna przedsiębiorczość jest immanentną cechą bohatera baśniowego.
  7. Styl baśni należy także do stałych cech gatunkowych tego utworu. Stosowana jest tu zasada kontrastu. Wszystko zarysowane jest ostrymi, mocno odbijającymi od tła liniami. Postacie, zdarzenia traktowane są w dużym skrócie, głównie poprzez metaforę. Stąd też postacie baśniowe są albo dobre, albo złe, albo piękne, albo brzydkie, albo biedne, albo bogate – jednym słowem (jak pisze Stefania Wortman) białe i czarne charaktery. Postacie przeciętne w baśni nie istnieją.
  8. Baśnie mówią o współżyciu człowieka z przyrodą, dlatego tak wielu jest w baśniach bohaterów zwierzęcych. Zwierzęta występują w dwojakiej formie: jako ludzie zaczarowani i jako przyjaciele i pomocnicy człowieka. Inne elementy przyrody występujące w baśniach i mające duże znaczenie to: lasy, jeziora, góry, łąki, będące często tłem, na którym tak chętnie twórcy baśni pozwalali rozgrywać się fantastycznym wydarzeniom. Przyroda stwarza obraz i nastrój w baśni, pomaga uplastycznić miejsce akcji. Ponadto często siły przyrody (gwiazdy, wiatr, ogień...) są obdarzone uczuciem i świadomością, są przyjaciółmi i doradcami człowieka.
  9. Myślą przewodnią baśni jest zwycięstwo dobra nad złem. Baśń jest optymistyczna, raduje dobrym zakończeniem. Zakończenie baśni często wyrażone jest humorystycznymi zwrotami typu: "I ja tam byłem, miód i wino piłem" lub "Dwie dziurki w nosie i skończyło się".
II. Walory wychowawcze i kształcące baśni.
     Za ujęciem baśni w nauczaniu zintegrowanym i w nauczaniu języka polskiego w klasach starszych szkoły podstawowej przemawia wiele względów natury wychowawczej i kształcącej. Najogólniej można powiedzieć, że baśń wprowadza dziecko w sposób adekwatny do jego rozwoju psychologicznego, w tradycje kultury współczesnej, rodzimej i obcej. Pozwala ona poznać źródła literatury. Podaje prawdy filozoficzne i moralne w sposób dostępny dla umysłu dziecka.
     Maria Tyszkowa uważa, iż baśnie są bez wątpienia istotnym elementem kultury duchowej społeczeństw, odzwierciedlają w fantastycznej formie istotne doświadczenia pokoleń, są nosicielami ludowej mądrości. Pełnią zatem "funkcję transmisji kulturowej (...) w dziedzinie doświadczeń ludzkości, będącej ważnym elementem zapewnienia kulturowej ciągłości psychologicznej społeczeństw". Stanowią (jak pisze Maria Signorelli – Volpicelli) "ową nić, która łączy nasze dzieci z dziećmi wszystkich czasów; odpowiadają ich potrzebom, jak odpowiadały potrzebom minionych pokoleń".
      Baśń w sposób obrazowy i atrakcyjny podaje modele zachowań ludzkich. Zaspokaja naturalne zapotrzebowanie na konkretne wzorce osobowe. Działając na zasadzie kompensacji urzeczywistnia niezaspokojone marzenia ludzkie, mówi o spełnieniu pragnień, o pokonaniu nieszlachetnych rywali, o niszczeniu wrogów. I odwrotnie: Szlachetni zwyciężają w walce o dobro, cnota zostaje nagrodzona, a zło napiętnowane i wykorzenione. "Głównym celem baśni (co podkreśla Dorota Simonides) nie jest jednak ucieczka w krainę marzeń (...), realizacja marzeń, życzeń, lecz jest nim przeżycie przygody", o której zwykle marzy młodociany czytelnik.
     To, że baśń jest utworem konwencjonalnym nie przeszkadza we właściwym jej odbiorze i przeżyciach z tym związanych, "nie przeszkadza rozwojowi realnej wiedzy dziecka o świecie ani nie prowadzi do kształtowania się mitologicznego światopoglądu (na co zwraca uwagę M. Tyszkowa). Przeciwnie, przez kontrast pozwala lepiej rozumieć świat rzeczywisty i porządkować zdobyte w nim doświadczenie". Dziecko dobrze wie, że w baśni wszystko jest zmyślone, że świat przedstawiony jest poetycką wizją, inną niż otaczająca nas rzeczywistość.
      Baśnie skłaniają dzieci do fantazjowania, co budziło dawniej zastrzeżenia rodziców i pedagogów. Dopatrywano się w zbyt długim oderwaniu od rzeczywistości szkodliwych dla dziecka wpływów. Uważano, że fantazja przeszkadza w rozumieniu rzeczywistości.
     Obecnie wiadomo, iż fantazja ma duże znaczenie w życiu człowieka. Podkreśla się jej ważną rolę w procesie uczenia się, jej zdolność do snucia projektów i pomysłów, zdolność do szybkiego kojarzenia różnych zjawisk czy tworzenia nowych związków pomiędzy rzeczami, zjawiskami i zdarzeniami. Baśń władająca światem wyobraźni ludzkiej, odpowiada w zasadzie we wszystkich fazach życia na głęboko zakorzenioną w człowieku potrzebę fantazjowania, przenoszenia się jakby w inny wymiar.
     Stefan Szuman uważa, że baśń nie tylko pobudza wyobraźnię, lecz także kształci i ćwiczy mechanizmy wyobrażeniowe, "uczy ujmować myślowo i wyobrażeniowo całość zdarzeń życiowych, zdawać sobie sprawę z ich przebiegu, wiązać w myśli poszczególne fakty i podporządkowywać je głównej myśli przewodniej".
     Nauczyciele dobrze wiedzą, że dziecko zawsze zdaje sobie sprawę z nierzeczywistego świata baśni, choć problemy i wydarzenia w nich rozgrywające się są na ogół dzieciom bliskie i je frapują. W baśniach dzieci poszukują nowych doświadczeń, dzięki którym mogłyby lepiej zrozumieć i opanować otwierający się dla nich świat społeczny i świat przeżyć ludzkich.
     Baśń jest zatem najlepszym towarzyszem dziecka, przyjacielem, który wprowadza je w złożoność świata w następnych okresach – dorastania i dojrzałości. Odgrywa istotną funkcję w wychowaniu moralnym dziecka. "Nigdzie bowiem (jak pisze Irena Słońska) tak dobitnie nie jest postawiony problem dobra i zła. Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo, lenistwo, przedstawione w dramatycznej akcji wzruszają dziecko i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych". Baśń dostarcza dziecku wzorców moralnego postępowania i życia w zgodzie z ideałami moralnymi i z samym sobą.
     Poznawanie baśni sprzyja rozwojowi orientacji w samym sobie i we własnych przeżyciach. Rozwija się przede wszystkim samoorientacja, (o czym wspomina M. Tyszkowa) będąca fundamentem zdolności do samokontroli, do kierowania własnym postępowaniem, do oceny własnego i cudzego postępowania.
     Ponętne wydają się także tezy Brunona Bettelheima, światowej sławy psychologa i psychoanalityka. Jest on autorem wspaniałej książki: "Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni", w której – jak sam tytuł wskazuje – przedstawia psychologiczną argumentację na rzecz osobowościowotwórczych walorów baśni, niezbędnej, jego zdaniem, w prawidłowym rozwoju psychicznym dziecka. Bettelheim uważa, że "baśń pomaga dziecku zrozumieć siebie". Z rozważań zawartych w jego pracy wynika, iż baśń pozwala przezwyciężyć lęk, zneutralizować uczucie zagrożenia, wyzwala z bezradności, przełamuje samotność, uczy podejmowania decyzji. Wszystkie te korzystne zmiany zachodzą w sferze podświadomości.
     Nie będąc specjalistą trudno wypowiadać się na temat psychologicznych aspektów baśni. Wypada zaufać autorytetowi, bo wydaje się, że zreferowane tezy można odnieść także do świata dorosłych. Dawno, dawno temu bowiem, w epokach przedpiśmiennych ludzie "oswajali" niezrozumiały, groźny świat za pomocą formuł magicznych, czarów, rytualnych gestów i przedmiotów, wreszcie wierzeń i opowieści niezwykłych. Miały one walor kompensacyjny wobec trudnej do ogarnięcia, nieprzewidywalnej rzeczywistości.
     Doświadczenia zdobyte w obcowaniu z baśnią przygotowują także dziecko do świadomego odbioru dzieła literackiego w ogóle, a także innych form sztuki, kształtując w ten sposób umiejętność czerpania z jej zasobów, w toku całego życia.
     Baśnie na zajęciach w klasach I – III, a także na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej są wdzięcznym materiałem do realizacji zagadnień nadrzędnych, które uwzględnia program nauczania:
  • analizując baśnie uświadamiamy uczniom wartości poznawcze i wychowawcze utworu literackiego;
  • uczymy patrzeć na tekst literacki jak na dzieło sztuki słowa mówionego i pisanego;
  • uczymy rozumienia zjawisk i pojęć literackich, głównie takich jak: świat przedstawiony, fantastyka i świat realny, fikcja literacka i rzeczywistość;
  • porównując świat baśni z rzeczywistością nas otaczającą, uczymy dzieci wyciągania wniosków na temat kreacji świata w baśni i jego kształtu w rzeczywistości;
  • uczymy rozumienia wymowy ideowej utworu przez skłanianie uczniów do wypowiedzi oceniających postawy bohaterów oraz przez wartości moralne przedstawione w baśniach;
  • na materiale baśni ćwiczymy czytanie oraz recytacje tekstu narracyjnego;
  • materiał baśni może być z powodzeniem wykorzystany do gier dramatycznych, zabawy, twórczości własnej (plastycznej, muzycznej i literackiej), ułatwiającej wyrażanie siebie – swoich myśli i nastrojów, czasem trudnych do zwerbalizowania w zwykły sposób.
  • Poprzez baśń wzbogacamy wyobraźnię dziecka oraz rozwijamy jego wrażliwość.
  • W związku z baśnią dzieci mogą wykonywać ciekawe ćwiczenia w wypowiadaniu się ustnym i pisemnym oraz słownikowe, bogacące czynne słownictwo.
     Baśń, ze względu na to, że "uczy, bawi, wychowuje" jest tekstem uniwersalnym i bardzo odpowiednim dla pięcio-, dziesięcioletniego odbiorcy.
     A zatem – jak powiedział Pan Kleks – "Nie lekceważcie bajek. Nie lekceważcie fantazji. Bez fantazji nie może powstać nic wielkiego."

BIBLIOGRAFIA:
  1. Krzemińka W.: Literatura dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1973.
  2. Skrobiszewska H.( red.): Baśń i dziecko, LSW, Warszawa 1980.
  3. Chrząstowska B.: Kształcenie literackie, w: Nauczanie języka polskiego w klasie IV. Praca zbiorowa, WSiP, Warszawa 1987.
  4. Wortman S.: Baśń w literaturze i życiu człowieka. Co i jak opowiadać?, SBP, Warszawa 1958.
  5. Signorelli – Volpicelli M.: Wychowujące znaczenie teatru, w: Wychowanie przez sztukę, red. I. Wojnar, PZWS, Warszawa 1973.
  6. Szuman S.: Wpływ bajki na psychikę dziecka, w: Psychologia dziecka w wieku przedszkolnym, red. M. Parnowska – Kwiatkowska, Z. Topińska, PZWS, Warszawa 1970.
  7. Słońska I.: Dzieci i książki, PZWS, Warszawa 1970.
  8. Bettelheim B.: Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, PIW, Warszawa 1985.
  9. Molicka M.: Bajki terapeutyczne dla dzieci, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 1999.
  10. Taraszkiewicz M. : Książki warte czytania... dzieciom, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1995.

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie