W pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo prowadzi się zajęcia o charakterze zespołowym. Wiążą się one z potrzebą przygotowania dzieci do współżycia i współpracy, a także uwzględnienia interesów innych osób.
W danej grupie stykają się różne osobowości. Każda z nich jest wyjątkową indywidualnością z określonymi cechami charakteru, nastawieniami i upodobaniami. Nie jest w tym nic dziwnego, że nie zawsze się zgadzają. Zadajemy sobie często pytanie czy istnieje jakiś sposób na zebranie w jednej grupie osób o różnych charakterach – bojaźliwych, wstydliwych, milczków – unikając przy tym ciągłych awantur, kłótni czy nieporozumień? Oczywiście, że tak – w zabawie.
Zabawa jest źródłem radości, daje ujście pragnieniom i uczuciom, pogłębia wiarę w siebie i sprzyja rozwojowi człowieka. Jest wspaniałą okazją do rozwijania inicjatywy podopiecznych, uaktywniania uczestników zahamowanych obawą przed ośmieszeniem, porażką. Śmiało można rzec, że bawiące się dziecko stopniowo rozwija cały różnorodny wachlarz swych wrodzonych zadatków. Zdobywa sprawności ruchowe i umysłowe, wzbogacając swoje życie uczuciowe i zakres wiedzy o świecie, buduje dzień po dniu zręby osobowości, swego rodzącego się „ja”, a jednocześnie uczy się współżycia, współgrania w zespole rówieśników występujących pod nazwą „my”.
Chyba nikogo z wychowawców nie potrzeba zachęcać do przyglądania się przysłuchiwania tej pasjonującej improwizacji, jaką jest zabawa dziecka czy zespołu dziecięcego. Naturalnie, pod takim warunkiem, że jest to właśnie „dobra zabawa”. Bo tak jak świadomie podejmowana praca nas dorosłych, tak i spontaniczna zabawa tych niedorosłych jeszcze obywateli może być bardzo różna i różne mogą być jej wyniki.
Bogactwo tematyczne, długi ciąg zabawowy - sygnał rodzących się umiejętności skupienia i wytrwałości w wykonywaniu do końca podjętych zadań i przede wszystkim owa twórcza pasja świadcząca o umysłowym i emocjonalnym zaangażowaniu – to podstawowe atrybuty dobrej zabawy. Taka właśnie zabawa jest na pewno ważna dla dalszego rozwoju dziecka oraz właściwych relacji w zespole grupowym.
W zabawie można wypróbować swoje siły, czynności wykonuje się tu w atmosferze swobodnej i radosnej, co sprzyja pogodnemu przeżyciu i sukcesu i porażki. Choć często ocena rówieśników w przypadku porażki bywa mniej tolerancyjna niż ocena nas dorosłych. Znacząca jest rola zabawy również ze względów terapeutycznych. Spełnia dwie ważne funkcje: uwalnia system nerwowy od napięć i zaspakaja te potrzeby dziecka, których nie może ono zaspokoić w życiu codziennym.
Nie zawsze jest tak, że atmosfera w grupie jest przyjemna. Rodzi się wiele konfliktów, często mamy do czynienia ze złością. Kiedy człowiek się denerwuje? Na przykład, gdy czuje się niesprawiedliwie potraktowany, przez swoich rówieśników.
Przyczyny złości są różnorodne i mają charakter indywidualny. Dlatego tak ważne jest obserwowanie, dokładne przysłuchiwanie się, wczuwanie się w sytuację drugiej osoby. Celem jest tutaj wspólnota, która rozpoznaje potrzeby i obawy poszczególnych członków grupy, potrafi im wyjść naprzeciw.
Często mamy do czynienia z agresją, która przejawiać się może na różne sposoby. Wyraża się otwartym atakiem – rękoczynami, prowokacją. Inne osoby reagują płaczliwością, często różnego rodzajami fobii.
Każdemu wychowawcy prowadzącemu grupę będzie łatwiej wyjść z podobnego dylematu, gdy dostrzeże fakt, że żadna osoba, która przeszkadza w jakikolwiek sposób nie czuje się dobrze w swojej skórze.
Długo zastanawiałam się jak tego dokonać, by grupa stała się wspólnotą i nawzajem sobie ufała, przecież każda z moich podopiecznych jest inna, dzieli je rozpiętość wieku, różnorodność zainteresowań i możliwości, poziom stanu zdrowia, możliwości psychofizyczne.
Jak można tego dokonać dzięki humorowi i utrzymywaniu napięcia na odpowiednim poziomie, pokażę to dzięki zastosowaniu niektórych zabaw, które sprawiają przyjemność, pozwalają na lepsze poznanie samego siebie i innych oraz uczą pełnego harmonii współżycia w grupie. Zabawy te mają wielostronne zastosowanie, dotyczą one wszystkich, którzy mają do czynienia z dziećmi i młodzieżą. Nie odgrywa to żadnej roli, jeśli do wspólnej zabawy zebrały się osoby z różnych przedziałów wiekowych.
Przede wszystkim chodzi o to, by wyostrzyć wzrok na ludzi i przedmioty otaczające nas, a także o przyswojenie porządku i harmonii.
Współczesne warunki życia wymagają dużej odporności systemu nerwowego, a długotrwałe napięcia psychiczne odporność tę osłabiają. Przeżywanie radości, jakie niesie zabawa, jest jakby lekarstwem, a szczególnie dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Zaprezentowane przeze mnie zabawy wychowują, dają okazję do tłumienia agresji, niechęci w stosunku do kolegi bądź koleżanki. Często zabawie towarzyszył śmiech i pogodny nastrój, wyrażany uśmiechem. Poprzez zabawy dziecko staje się zdrowsze. Sytuacje zabawowe były dla mnie źródłem wiedzy o wychowankach, swoboda i spontaniczność zabaw powodowały w moich podopiecznych bardzo pozytywne relacje między nimi. Dzięki zaprezentowanym zabawom wzrosło poczucie odpowiedzialności za wykonywane zadania i role, wzrosła aktywność współpracy i współdziałania w grupie i na rzecz grupy.
Zabawa to doskonała szkoła życia, w której przewidziana jest zarówno działalność indywidualna, jak i zespołowa. Na pewno przytoczone przeze mnie niektóre z zabaw wskazują jak dziecko powinno się bawić, by w grupie panowała pogodna atmosfera bez sporów i utarczek, wywołujących z reguły niepokój i zakłócenia równowagi. Dla uzyskania właściwej równowagi i dobrego klimatu w grupie jest możliwie wszechstronna znajomość zainteresowań i umiejętności naszych podopiecznych, ważna jest również dobra atmosfera, twórcze zaangażowanie ze strony nauczyciela-wychowawcy. Nic nie daje człowiekowi większego spokoju i poczucia bezpieczeństwa niż obcowanie z kimś, z kim można otwarcie porozmawiać, kto interesuje się słabościami i pragnieniami drugiego człowieka.
PRZYKŁADY ZABAW NA DOBRY KLIMAT W GRUPIE
1.Grupowa mapa pogody.
To, jak emocjonalny i społeczny klimat w trakcie danego dnia rozwijał się w grupie przedstawię w formie zabawnej mapy pogody, którą rysujemy na dużym arkuszu papieru. Przykładowo: Rano podczas pobudki wszędzie uśmiechało się słońce, w czasie śniadania spadło kilka kropel deszczu, bo jednej z wychowanek nie odpowiadało śniadanie. Po południu zagościło słońce na wieść o wycieczce do parku. Przez cały dzień wszyscy odczuwaliśmy wpływ wysokiego wyżu, mam tu na uwadze nastroje wychowanek.
2. Raport z dzisiejszego dnia.
Zabawę przeprowadzamy w trakcie wieczornego spotkania grupy. Wszyscy siadamy w kręgu i poruszamy wydarzenia dnia i ponownie o nich opowiadamy. Ta forma zabawy pozwala jeszcze raz poruszać temat wszystkich wydarzeń dnia i ponownie o nich opowiedzieć.
ZABAWY PRZECIWKO AGRESJI.
1.Naburmuszona żaba.
Jeden uczestnik siedzi pośrodku koła. Jego zadaniem jest opowiadać na wszystkie pytania pozostałych członków grupy zadziornych i zdenerwowanych „NIE”, „CHCESZ CUKIERKA?” – „NIE!” wrzeszczy naburmuszona żaba i patrzy na wszystkich złym wzrokiem. „CZY CHCIAŁABYŚ IŚĆ NA WYCIECZKĘ DO MIASTA?” – „NIE!”, „CZY MASZ OCHOTĘ NA LIZAKA? – „NIE!”, „A MOŻE CIĘ POŁASKOTAĆ?” – „NIE!”
Pytania są coraz śmieszniejsze, a do tego każda zadająca je osoba stara się zilustrować je odpowiednimi gestami. Uczestnicy zabawy robią dziwne grymasy i wydają konieczne odgłosy. I w takiej sytuacji żaba ma być wciąż naburmuszona? Cel zostanie osiągnięty, kiedy żaba nie potrafi powstrzymać się od śmiechu. Może ona wybrać nowego uczestnika, który będzie musiał udowodnić swoją wytrzymałość i odporność na poczynania innych.
2.„PRZEPYCHANIE”.
Na podłodze rozkładamy duży koc. Następnie każda uczestniczka szuka sobie partnerki do zabawy mniej więcej tego samego wzrostu. Rozpoczyna się teraz przepychanie! Obie osoby próbują zepchnąć z koca swojego partnera. Można do zabawy włączyć poduszki, które umieszczamy między głowami jako amortyzator, następnie rozpoczyna się zabawa. Każda z rund kończy się w tym momencie, gdy jeden z partnerów musiał zejść z koca obiema stopami.
3. „PLASK-HUK-PĘKŁA”.
Wychowawca dla każdego uczestnika zabawy przynosi papierowe torebki. Wszyscy siadają w kole i nadmuchują swoje torebki, mocno ściskają otwory, by powietrze nie uciekało zbyt wcześnie. Pierwszy uczestnik uderza w swoją torebkę, jak tylko usłyszymy huk jej pęknięcia, jego sąsiad robi to samo – odgłos uderzenia jest sygnałem startu dla kolejnego uczestnika zabawy itd. Dzięki reakcji łańcuchowej osiągniemy równomiernie nasilający się i wyciszający huk pękania torebek. W zabawie uwzględniony zostaje aspekt wspólnoty, ponieważ każdy uczestnik czeka na sygnał od swojego poprzednika, każdy pilnuje swojej kolejności, w ten sposób osiągniemy cel zabawy.
ZABAWY NA POJEDNANIE I USPOKOJENIE.
1.„NIEMOWLĘ CHCE SPAĆ”.
Niniejsza spokojna zabawa doskonale nadaje się do przeprowadzenia na zakończenie …………., energicznego dnia albo też jako faza wyciszenia pomiędzy innymi działaniami.
Pośrodku pomieszczenia leży na poduszkach jeden z uczestników – będzie on symbolizował niemowlę, które przed chwilą zasnęło. W pokoju znajdują się ciekawscy goście, którzy chcieliby podziwiać dziecko w czasie snu. Jeden po drugim skradają się na poduszkach do łóżeczka malucha. Jeśli malec usłyszy choćby najcichszy odgłos, wydaje charakterystyczny dla niemowląt płaczliwy dźwięk i wskazuje swoją rączką w tę stronę, z której jego zdaniem nadchodzi dźwięk. Niezręczny gość wraca z powrotem na swoje miejsce, a swojego szczęścia próbuje następny uczestnik. Ten, komu uda się bezszelestnie dotrzeć do maluch, może pogłaskać go trzy razy delikatnie po główce. Następnie następuje zamiana ról i osoba, która osiągnęła sukces, kładzie się na wygodnych poduszkach. Jest ona śpiącym niemowlakiem w kolejnej rundzie. PSSSST!
2. „CIASTO POJEDNANIA”.
Wspólnie pieczemy babkę piaskową. Najważniejsze w cieście pojednania będzie jego przybranie. Każdy z uczestników musi mieć coś, czym udekoruje upieczone przez nas ciasto. Jaki przedmiot stanowić będzie element naszej dekoracji, trzymany w tajemnicy, do momentu, kiedy położymy go na czekoladowej polewie. Wszyscy uczestnicy zabawy kładą swoje tajemnicze niespodzianki na ciasto i jest już gotowe nasze ciasto pojednania. Prawda, że jest to dobra okazja do wypicia herbaty i skosztowania pysznego ciasta pojednania.
3. „SERCE JEST TWOIM ATUTEM”.
Na płycie betonowej rysujemy kredą ogromne serce, pisząc pośrodku rysunki, do którego z uczestników należy nasze serduszko. Wszyscy członkowie grupy zbierają korzyści, następnie ustawiają się za linią rzutu. Celem zabawy jest umieszczenie jak najwięcej kamieni w sercu. Jak największa ilość kamieni obrazuje przyjazne uczucia do tej osoby. Jest to wspaniałe uczucie, gdy każdy widzi, że jego koledzy z grupy na raz chcą się do niego naprawdę zbliżyć.
LITERATURA:
1. Birgit Fuchs – „Gry i zabawy na dobry klimat w grupie” Wydawnictwo „Jedność” Kielce 2004.
2. Maria Dunin-Wąsowicz – „O dobrej zabawie” Nasza Księgarnia 1972.
Opracowała
mgr Sylwia Kulma
|
