Opracowała :
Krystyna Szewczun
Dzierzgoń 2005
Gdy dziecko kończy siedem lat, jest już za późno1, by zaczynać myśleć o jego potrzebach edukacyjnych. Dlatego im wcześniej otrzymają one wsparcie edukacyjne , ukierunkowujące umiejętności i zainteresowania, tym większe będą miały szanse na prawidłowy rozwój oraz osiągnięcie lepszych wyników w nauce i pracy. Aby skutecznie wyrównywać szanse edukacyjne dzieci i młodzieży należy zapewnić im odpowiednie warunki dobrego rozwoju we wczesnym dzieciństwie.
W Polsce istnieją już co najmniej dwa rynki edukacyjne, jeden dla dzieci dobrze uposażonych materialnie lub usytuowanych społecznie i drugi dla dzieci ubogich, często nisko wykształconych, bezrobotnych rodziców , gdzie zdecydowanie większość żyje tak , jakby nie zaszły żadne zmiany.
Skala tego zjawiska nie jest mała, obejmuje najczęściej mieszkańców małych miasteczek oraz wsi. Jest to kwalifikowane jako hamulce rozwoju.
To jest ilustracja demokratycznego standardu równych praw, ale nierównych szans. Zmienność świata jest ewidentnym problemem edukacyjnym, od którego nie da się uciec, jeśli się chce w sposób odpowiedzialny kształtować człowieka.
Dlatego szczególnie boleśnie odczuwane są przez ludzi wszelkie bariery zewnętrzne, zwłaszcza środowiskowe utrudniające korzystanie z edukacji
i możliwości rozwijania swojej osobowości.
Człowiek w procesie historycznego rozwoju nie doświadczył nigdy takiego jak dziś tempa zmienności świata.
Pytamy :
- dlaczego nie wszyscy mają poczucie sukcesu edukacyjnego na miarą swoich
możliwości ?
- jakie czynniki mają na to wpływ ?
- co tak naprawdę determinuje ten stan ?
- co zrobić , jeżeli w momencie urodzenia nie każdy człowiek ma taką samą
możliwość rozwoju społecznego ?
Droga wiodąca do sprostowania tym zadaniom to wyrównanie szans edukacyjnych młodego pokolenia. Co oznacza pojęcie „równe szanse edukacyjne”, do kogo jest adresowane i kto ma być ich wykonawcą to są podstawowe pytania , na które postaram się odpowiedzieć w niniejszym opracowaniu.
Przedmiotem dalszych rozważań będą czynniki środowiskowe, powodujące nierówność szans edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży, a które powinny być przedmiotem troski państwa i społeczeństwa, dbającego o swój rozwój.
Wyrównywanie szans edukacyjnych w ogólnym znaczeniu to stworzenie takich warunków, które zapewniają uczniom sukces w momencie ukończenia nauki szkolnej. Jest to niezmiernie istotne gdyż w świetle najnowszych badań oczekiwania współczesnej młodzieży wobec szkoły to miejsce nauki i miejsce życia ( H.Kwiatkowska, 1995 r.).
Takie ukształtowanie młodego pokolenia przedłoży się na sukces życiowy w postaci awansu społecznego , poczucia wartości , poziomu życia.
Jest to też na tyle ważne że w programie reformy systemu oświatowego
w Polsce za jeden z ważnych celów przyjęto wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży. Jest to niewątpliwie jedno z najważniejszych zadań w związku z zauważalnymi pogłębiającymi się różnicami w poziomie życia i edukacji najmłodszych obywateli kraju.
Szanse edukacyjne najmłodszego pokolenia są pochodną wielu czynników społeczno – ekonomicznych, wyznaczających obecnie status ich rodzin, na które one nie mają już żadnego wpływu.
Bardzo duża grupa tych rodzin stała się ofiarami przemian ustrojowych, dlatego problem ten wymaga rozwiązania przez państwo i zamożną część społeczeństwa.
Pierwszy decydujący czynnik różnicujący szanse edukacyjne dzieci (wg moich obserwacji zawodowych) to miejsce zamieszkania.
W sytuacji dużo gorszej są mieszkańcy wsi i małych miasteczek, a to z uwagi na brak lub małe ilości placówek kulturalnych, ośrodków edukacji
pozaszkolnej, oddaleniem od szkół średnich i wyższych co się wiąże z dodatkowymi kosztami w budżecie rodziny w utrzymaniu młodzieży w czasie nauki.
Drugi czynnik dotyczy niejako dziedziczenia niskiego poziomu wykształcenia rodziców i ich społeczno – ekonomicznego usytuowania.
Tak np. badania z lat dziewięćdziesiątych udowodniły , że młodzież po przejściu cyklu kształcenia powszechnego jest pod względem charakteru i kompetencji poznawczych oraz orientacji społecznej i moralnej bardziej podobną do swoich rodziców niż do rówieśników o odmiennych warunkach socjalizacji w rodzinie (Z. Kwieciński , 1990 str. 237).
Trzeci istotny czynnik dotyczy różnic w poziomie kształcenia już na poziomie wczesnej edukacji – brak przedszkoli na wsi, na szczeblu podstawowym w szkołach wiejskich, małomiasteczkowych.
Przy analizie tego problemu na uwagę zasługuje fakt wprowadzenia od
1 września 2004 r. obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dla dzieci sześcioletnich realizowanego w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych, to jednak zdaniem
(J. Kostynowicza i Z. Kuklińskiej) nie jest to wystarczająca zmiana. Niezbędne byłoby co najmniej dwuletnie przygotowanie przedszkolne przed rozpoczęciem
Czwarty czynnik odnosi się do dostępności i możliwości finansowych – rozwijanie uzdolnień i zainteresowań dzieci i młodzieży wiejskiej w edukacji pozaszkolnej oraz uczestnictwa w kulturze.
Piąty czynnik to brak w placówkach edukacyjnych strategii wyrównywania słabej stymulacji rozwojowej wyniesionej z rodziny i środowiska lokalnego.
Na wybór własnej drogi rozwoju mają wpływ dwa źródła.
Jedno jest sprzężane z realizacją wizji ukształtowanej przez osoby znaczące społecznie , odnoszące sukcesy , zwycięstwa moralne , zawodowe i.t.p. (R.Łukaszewicz 1991 ). Wśród nich są na pewno rodzice. Mogą to być także nauczyciele, osoby znaczące (autorytety) a nawet bohaterowie literaccy, filmowi. Człowiek wybiera i buduje swoją wizję życia zbliżoną do losów i charakterystycznych osób przez siebie akceptowanych, stawianych jako wzór do naśladowania.
Nasuwa się pytanie – jakie poczucie sukcesu prezentują rodzice bezrobotni ?
Drugim źródłem orientacji jest realizacja wizji kształtowanej na podstawie charakterystyki własnych możliwości. Wizja ta kształtuje się w doświadczeniu poznawczym, emocjonalnym , społecznym jednostki i prowadzi do optymalizacji swojego rozwoju. Podmiot uczy się konstruowania nowej rzeczywistości na podstawie swoich indywidualnych potrzeb i możliwości.
Wpływ ogromny na to źródło ma jakość edukacji już od wczesnego dzieciństwa. To są zewnętrzne elementy sytuacji środowiskowej oddziaływującej na edukację młodego człowieka, na które on nie ma wpływu lub ma bardzo ograniczony. One zaś mają wpływ na jego indywidualny rozwój zdolności,
poczucie własnej wartości, wiedzę o sobie samym.
Czynniki ograniczające szanse edukacyjne jednostek najniżej uposażonych społecznie w efekcie komplikują procesy rozwoju społeczeństwa ekonomicznego kraju. Sytuacja nierówności szans edukacyjnych najmłodszych pokoleń rodzi co najmniej dwie kwestie; społeczną i polityczną. Rozwiązaniem jej muszą zająć się organy państwa i społeczeństwa, każde w innym wymiarze.
Sprawa edukacji narodu musi być przedmiotem rzeczywistej, a nie tylko deklarowanej troski polityków i władz państwowych. Nauczyciele (każdej grupy) nie są w stanie sami bronić spraw edukacji. Muszą natomiast wysuwać argumenty merytoryczne, rozliczać z obietnic i wskazywać na konsekwencje nieprzemyślanych decyzji organów każdej władzy, edukacja to wymiar życia społeczeństwa ponadczasowy i ponadpartyjny. W naszym kraju, w kręgach politycznych i decyzyjnych odpowiedzialnych za oświatę, idea wyrównywania szans edukacyjnych dzieci funkcjonuje jako zwrot retoryczny i życzeniowy,
a nie przedmiot faktycznych działań sprawczych. Bo jak nazwać fakty, które miały miejsce w ostatnich latach w Polsce np. zamykanie przedszkoli i to głównie na wsiach ?
Statystyki wskazują, że po roku 1989 zmalał wskaźnik objęcia dzieci wiejskich opieką przedszkolną. Ten wskaźnik był o wiele bardziej korzystny w stosunku do dzieci miejskich. Wśród dzieci uczęszczających i nie uczęszczających do przedszkola na wsi różnice w rozwoju zaznaczają się najwyraźniej w obszarze
ich sprawności motorycznej rozumowania , myślenia abstrakcyjnego, przyczyno- skutkowego , znajomości elementarnych pojęć matematycznych , w uspołecznieniu. Są to elementy rozwoju warunkujące powodzenie dziecka w szkole. Zadaniem społeczeństwa jest artykułowanie swoich celów rozwojowych i konsolidowanie się wokół tych działań, które prowadzą do ich urzeczywistniania. Jednym z najważniejszych społecznych zadań jest edukacja najmłodszych pokoleń. Powinniśmy skoncentrować działania na upowszechnianiu edukacji przedszkolnej na terenie całego kraju. Bowiem wysoka jakość przedszkoli rozpoczyna proces wyrównywania szans edukacyjnych i życiowych małych dzieci, a szczególnie pochodzących z obszarów wiejskich objętych niską świadomością społeczną i ubogą sytuacją ekonomiczną.
Wyrównywanie szans edukacyjnych powinno odbywać się na poziomie edukacji przedszkolnej, z uwagi na ogromną intensywność rozwoju dziecka w tym wieku, podatność na zmiany , łatwość uczenia się i utrwalanie się zachowań.
Wiek przedszkolny jest najbardziej sensytywnym okresem rozwojowym w życiu człowieka i wyrównywanie szans edukacyjnych musi się zaczynać już w nim.
Dziecko wchodzące do szkoły podstawowej powinno dysponować już optymalnym dla siebie poziomem rozwoju możliwości, a w nauce szkolnej skupić się na ich rozwijaniu, podnoszeniu efektywności uczenia się, a nie na wyrównywaniu i doganianiu rówieśników. Każdemu z nas zależy, aby wyrównywanie szans edukacyjnych było powszechne i zapewniało odpowiednią jakość.
Przy sprzyjających warunkach, małe dzieci maja możliwość rozwijania własnego potencjału. Większe szanse edukacji mają dzieci z dużych aglomeracji miejskich, gdzie możliwość korzystania z placówek oświatowych jest bardziej dostępna, niż w małych miejscowościach, gdzie sytuacja ekonomiczna i społeczna rodzin jest też trudniejsza. Rodziny te potrzebują wsparcia instytucji i specjalistów, których małe gminy czy ośrodki wiejskie nie zapewniają.
Wsparcie to winno obejmować zakres wypracowania u rodziców wizji rozwoju
ich dzieci , ustalanie ważnych życiowych celów , odnajdywania swojego miejsca w społeczności.
Wiele z tych zadań realizowanych jest w toku edukacji, ale nie może podejmować ich tylko szkoła. Musi powstać system kompatybilny do szkolnego i razem podejmować to ogromne wyzwanie.
Jest to wyzwanie kierowane do m.in. placówek zajmujących się poradnictwem dla rodzin z małym dzieckiem, a w szczególności w zakresie pomocy zdrowotnej, edukacyjnej, wychowawczej, psychologicznej.
Szanse rozwoju człowieka i jego osiągnięć życiowych wyznaczają czynniki endogenne (wewnętrzne) i egzogenne (zewnętrzne). Zewnętrzne związane są właśnie z poziomem i jakością życia dziecka w środowisku rodzinnym, społeczny, lokalnym.
One właśnie najbardziej poddają się zmianie i na nie jako społeczeństwo mamy największy wpływ. Mogą one być stymulatorami rozwoju jednostki albo hamulcami.
Idea wyrównywania szans edukacyjnych wymaga najpierw odbudowy w postaci upowszechniania wiedzy (zwłaszcza wśród decydentów) o znaczeniu jej realizacji dla jakości życia jej adresatów i społeczeństwa. Potrzeba również na realizację tego zadania państwowych pieniędzy, bo trzeba dopłacić do tych, co na edukację nie mają.
Jednak dziś, bardziej może od pieniędzy, potrzebna jest wizja strategii rozwiązywania tego problemu w społeczeństwie. Ważne jest rozpoznanie jego rozmiaru, ustalenie kogo w pierwszej kolejności należy objąć programem, poznanie specyfiki grup społecznych, w których należy działać.
Za najważniejsze należy uznać trzy obszary, w których należy podjąć działania wyrównawcze, to jest :
- zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego dla dzieci i młodzieży nisko
uposażonych ekonomicznie ;
- rozwijanie i finansowanie dla nich różnych form edukacji pozaszkolnej ;
- udzielanie profesjonalnej pomocy i wsparcia dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych wychowawczo.
W moim przekonaniu, wyrównywanie szans edukacyjnych najmłodszych obywateli naszego kraju powinno być programem komplementarnym do oświaty publicznej. Kluczowym zagadnieniem w tym programie uczyniłabym usuwanie barier środowiskowych w rozwijaniu indywidualnych możliwości dzieci, dostęp do dóbr kultury, wspieranie i rozbudzanie wizji swojego rozwoju i życia oraz poszukiwanie swojego miejsca w społeczeństwie.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytania, kim chcę być jako człowiek, jakie miejsce chcę zajmować w społeczeństwie, czy chcę być tylko konsumentem dóbr wytworzonych, czy chcę być też ich współtwórcą, jest wystarczająco silną motywacją i bodźcem do działania.
Zadaniem programu wyrównywania szans edukacyjnych powinno być wspomaganie najmłodszych obywateli w rozwoju ich możliwości w okresie edukacji oraz odnajdywania własnego celu w życiu, wartościowego
i społecznie akceptowanego.
Wyrównywanie szans rozpoczyna się już od edukacji przedszkolnej, wiedzą
o tym społeczeństwa krajów wysoko rozwiniętych , my chcemy do nich należeć.
Literatura
1. E. Berne , „W co grają ludzie” PWN 2000.
2. H. Kwiatkowska , Z. Kwieciński „Wybrane problemy pedagogiki polskiej po roku 1989” , Toruń 1997 .
3. H Kwiatkowska „Edukacja nauczycieli , konteksty , kategorie , praktyki”
Warszawa 1997.
4. J. Kostynowicz , Z. Kuklińska , „Małe dziecko w reformie oświaty ,
w Edukacja przedszkolna w Polsce – szanse i zagrożenia”
red. M. Zamorska , Warszawa , 2003.
5. J. Lubowiecka , „Szanse edukacyjne dzieci przedszkolnych” Wychowanie
w Przedszkolu 2001.
|
