Moja praca dydaktyczna
Praca z uczniem zdolnym wymaga od mnie znajomości nie tylko wiedzy matematycznej, ale również wiedzy z zakresu psychologii i pedagogiki.
Jak pracować z uczniem zdolnym? Jakie cechy posiada uczeń uzdolniony matematycznie? Jak ustalić, czy uczeń posiada określone zdolności? Na te i inne pytania muszę znać odpowiedzi, aby w pełni wykorzystać możliwości ucznia do realizacji pracy zarówno na lekcjach, jak i na zajęciach pozalekcyjnych.
Zdolności to, według Z. Pietrasińskiego, „takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu, poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu” (T. Tomaszewski - "Psychologia" WP, Warszawa 1978, str.736).
Aby zbadać poziom zdolności stosuje się testy sprawdzające, przeprowadza się obserwacje lub inne badania pedagogiczne. Kiedy się już "wyłowi" uczniów zdolnych należy rozwijać ich predyspozycje, szczególnie na zajęciach dodatkowych. Oczywiście zdobywanie podstawowej wiedzy przez ucznia odbywa się na zajęciach obowiązkowych, ale pogłębianie i utrwalanie wiadomości to praca pod moim kierunkiem na zajęciach w szkole lub praca samodzielna w domu.
Wśród czynności psychicznych związanych ze zdobywaniem wiedzy można (wg J. Janowicz - "Kształcenie uczniów uzdolnionych matematycznie" IKN, Wrocław 1985, str. 8) wyróżnić cztery typy:
1. p o s t r z e g a n i e a więc umiejętność:
• zauważania zależności,
• dostrzegania problemów,
• stawiania i weryfikacja hipotez,
2. p r z y s w a j a n i e, czyli umiejętność:
• klasyfikowania,
• analizowania i scalania,
• odkrywania powiązań logicznych,
3. p r z e t w a r z a n i e, są to:
• sprawność w wyciąganiu wniosków,
• zdolność całościowego obejmowania procesu rozumowania matematycznego,
• elastyczność myślenia abstrakcyjnego,
• samokontrola przeprowadzonego rozumowania,
• umiejętność myślenia abstrakcyjnego,
• umiejętność odszukiwania najprostszych rozwiązań,
4. p r z e c h o w y w a n i e, czyli przechowywanie wiedzy w postaci uogólnionej,
przechowywanie pewnych związków, algorytmów, zależności.
Wiadomą rzeczą jest, że podstawowym celem kształcenia uczniów uzdolnionych ma-tematycznie jest poszerzanie i pogłębianie wiedzy matematycznej. Metody nauczania są podporządkowane celom kształcenia, gdyż są zamierzonymi sposobami pracy nauczyciela. Ogólnie metody można podzielić na dwie grupy:
I. - te, które oparte są na przyswajaniu gotowych informacji,
II. - te, które oparte są na tworzeniu wiedzy teoretycznej.
Do metod z I grupy należą między innymi: wykład, pokaz, obserwacja, opis, pogadanka, metoda algorytmiczna, praca z lekturą.
Wykład to metoda, której jedynie pewne elementy mogą być wykorzystane na zajęciach fakultatywnych w szkole.
Pokaz w pracy z uczniem zdolnym pełni dwie role: eksponującą i inspirującą.
Obserwacja to metoda podobna do pokazu. Zadaniem ucznia jest analizowanie szczegółowych operacji.
Opis u uczniów zdolnych ma wyzwolić wyobraźnię i zastąpić im demonstrację omawianego obiektu.
Pogadanka uczy samodzielnego i prawidłowego pod względem logicznym myślenia uczniów, sterowane przez nauczyciela poprzez zadawanie odpowiednich pytań.
Metoda algorytmiczna to metoda, podczas której uczeń drogą samodzielnej analizy dochodzi do potwierdzenia pełnej skuteczności i jednoznaczności algorytmu.
Praca z lekturą matematyczną to metoda pogłębiająca wiadomości z tematu omawianego na zajęciach. Praca z książką wyrabia u uczniów nawyk samodzielnej pracy, studiowania.
Najczęściej w pracy z uczniem uzdolnionym stosuję metodę algorytmiczną i pogadankę, ponieważ brakuje mi czasu na lekcjach na realizację materiału z pozostałymi uczniami.
Do metod z II grupy należą: analiza wyników obserwacji, projektowanie, sporządzanie planu rozumowania, nauczanie problemowe, metoda heurystyczna.
Analiza wyników obserwacji. W wyniku obserwacji uczeń jest zdolny wytworzyć swoją wizję modelu czy procesu.
Projektowanie to metoda pozwalająca uczniom przewidywać wygląd modelu ilustrującego zależność matematyczną.
Sporządzanie planu rozumowania to stwarzanie uczniom możliwości wielokierunkowego myślenia.
Nauczanie problemowe to wykorzystywanie rozwiązania jednego problemu do tworzenia i rozwiązywania innych.
Metoda heurystyczna to metoda umożliwiająca rozwój twórczego działania w zakresie formułowania zadań, wykrywania nowych faktów, związków zachodzących między nimi, budowania i weryfikacji hipotez.
W mojej pracy najczęściej korzystam z nauczania problemowego.
Innymi metodami mającymi na celu dogłębne przyswojenie wiedzy są: gry dydaktyczne i modelowanie.
Gry dydaktyczne rozwijają sprawność instrumentalną i kierunkową.
Modelowanie wzbudza u uczniów działalność zarówno w sferze teorii jak i praktyki.
Metody te są stosowane na moich lekcjach bardzo rzadko, ponieważ są to wg mnie „zaawansowane metody” dla nauczycieli z dużym doświadczeniem dydaktycznym.
Praca z uczniem uzdolnionym matematycznie wymaga od mnie również stosowania wielu zróżnicowanych form. Najczęściej stosuję: pracę w grupach, konkurs, pracę indywidualną, turniej, projekt, krótki wykład, konkurs zadaniowy i konsultacje.
Praca w grupach. W grupach o składzie uczniowskim zróżnicowanym uczeń zdolny ma ważną rolę, która wymaga wielu umiejętności.
Podczas konkursu funkcję kapitana w drużynie powierza się uczniom zdolnym.
Praca indywidualna to najczęściej stosowana forma pracy. Należą do niej rozmowy ucznia z nauczycielem, zadawanie prac dodatkowych, asystowanie nauczycielowi.
Turniej (mecz matematyczny) to szczególna forma pracy międzyszkolnego koła matematycznego.
Liga zadaniowa to cotygodniowa lista zadań do samodzielnego rozwiązania. Rozwiązania omawiane są później na zajęciach fakultatywnych przez uczniów.
Projekt to dłuższa forma umożliwiająca przeprowadzenie badań, obliczeń i analizy ciekawego zagadnienia.
Krótki wykład jest najczęściej przygotowywany przez uczniów w oparciu o podaną przez nauczyciela literaturę.
Konkurs zadaniowy - za rozwiązanie zadań uczniowie otrzymują punkty, nagrody i dyplomy.
Konsultacje - nauczyciel ustala dla uczniów zdolnych stały termin, w którym uzyskują oni dodatkowe informacje oraz odpowiedzi na nurtujące ich pytania.
Z mojego doświadczenia wynika, że umiejętne prowadzenie pracy z uczniem uzdolnionym matematycznie wymaga dużego doświadczenia oraz zaangażowania ze strony nauczyciela jak i ucznia. Oczywiście muszę posiadać odpowiedni warsztat pracy: środki dydaktyczne, literaturę fachową i oczywiście zbiory zadań, tak bardzo potrzebne w pracy z uczniami najzdolniejszymi.
Bibliografia:
1. T. Tomaszewski - "Psychologia" WP, Warszawa 1978, str.736.
2. J. Janowicz - "Kształcenie uczniów uzdolnionych matematycznie" IKN, Wrocław 1985, str. 8.
3. www.eduseek.ids.pl
Opracował: Marcin Misztal
|
