DIAGNOZA KONTAKTÓW
INTERPERSONALNYCH W KLASIE
I PROGRAM NAPRAWCZY
OPRACOWAŁA :
LUDMIŁA BUKOWSKA
nauczyciel kształcenia zintegrowanego
Szkoła Podstawowa nr 3 w Głogowie
IDEA PROGRAMU
Każdy człowiek jako istota społeczna przez całe życie bytuje w grupie społecznej. Początkowo jest to rodzina, potem grupy rówieśnicze, a wreszcie przychodzi czas na pobyt w grupie jaką jest klasa szkolna.
Udział dziecka w życiu grupy może mu zapewnić możliwość od-
powiedniego treningu, w wyniku czego zdobywa ono doświadczenie w wypełnianiu nowych ról społecznych.
W klasie szkolnej pomiędzy poszczególnymi jednostkami zachodzą kontakty interpersonalne, czyli tzw. interakcje. W procesie wykonywania wspólnych zadań kształtują się stosunki rzeczowe. W ramach nich dokonują się ustalenia zakresu podejmowania prac, kierownictwa i odpowiedzialności.
Na podłożu więzi osobistych, emocjonalnych kontaktów pomiędzy uczniami powstają stosunki osobowe, wśród nich – koleżeńskie i przyjacielskie.
Poprawne stosunki interpersonalne to takie , że kontakty rzeczowe przeplatają się z osobistymi, które zresztą mogą powstać na bazie kon-
taktów rzeczowych.
Przebywanie w grupie wywołuje poczucie napięcia emocjonalnego. Jednostka bardzo silnie ulega wpływom grupy, wytwarzającym się normom i zwyczajom. Dziecko uczestniczy w życiu klasy, zdobywa wiedzę, umiejętności, nawyki, zaspakaja bardzo ważne potrzeby psychiczne , uznania, akceptacji, kontaktu emocjonalnego, rozwija zainteresowania , uczy się współżycia i współdziałania z innymi , przechodzi niezbędny trening w nawiązywaniu kontaktów społecznych.
Do zainteresowania się tematyką kontaktów interpersonalnych skłoniła mnie zaistniała w mojej klasie trudna sytuacja.
Jestem nauczycielką klasy trzeciej. W ubiegłym roku doszła do nas nowa uczennica - Justyna. Już po kilku dniach zauważyłam, że dziewczynka, z którą posadziłam Justynę nie chce z nią siedzieć, wyjaśniając , że ta jej przeszkadza , bez przerwy do niej coś mówi, bierze bez pytania jej rzeczy. Taka sytuacja powtarzała się ze wszystkimi uczniami, którzy siedzieli z Justyną .Do konfliktów między dziećmi dochodziło również po zajęciach. Nowa uczennica bardzo polubiła jedną z dziewcząt. Ta początkowo odwzajemniała te uczucia, ale po jakimś czasie zauważyła , że Justyna chce ją mieć tylko dla siebie , nie pozwala na wspólne zabawy z dziewczynkami, z którymi była do tej pory bardzo związana. Konflikt narastał , dlatego musiałam spróbować go w jakiś sposób załagodzić.
Poprosiłam pedagoga szkoły o pomoc. Dziewczynka zaczęła uczestniczyć w zajęciach terapeutycznych. Poprosiłyśmy mamę dziewczynki, żeby zapisała Justynę do harcerstwa, aby tam mogła poznać nowe dzieci, z którymi być może nawiąże lepszy kontakt.
W bieżącym roku szkolnym chciałam się przekonać jakie są kontakty interpersonalne między uczniami w mojej klasie, czy w dalszym ciągu Justyna nie jest lubiana przez kolegów, czy są inni uczniowie, którzy również są nieakceptowani, a którzy uczniowie są najbardziej lubiani.
Na podstawie wcześniejszych obserwacji wytypowałam również do osób nieakceptowanych Piotrka . Z tym chłopcem były kłopoty wcześniej. Związane to było z jego agresją, używaniem siły, straszeniem innych.
CELE PROGRAMU
W związku z zaistniałą w mojej klasie sytuacją , zaczęłam gromadzić literaturę i pogłębiać swoją wiedzę na temat kontaktów interpersonalnych w klasie szkolnej. Moim głównym celem stało się znalezienie takich sposobów pracy z dziećmi , by jak najmniej dzieci było odrzucanych przez pozostałych uczniów.
Dzieci odrzucane – są przedmiotem wyraźnej niechęci pozostałych członków grupy. Nie znajdują w klasie warunków do zaspokajania ważnych potrzeb. Klasa ich nie lubi i nie uznaje. Mają niewielki wpływ na to , co się dzieje w klasie. Pozostali uczniowie unikają kontaktu z nimi. Uczniowie tacy bardzo często pozostają w konflikcie z grupą. Zachowanie ich najczęściej odbiega od ogólnie przyjętych norm. Niekiedy uczniowie ci starają się zwrócić na siebie uwagę poprzez tzw. popisywanie, co powoduje, że są jeszcze bardziej nie lubiani. Dzieci, które należą do tej grupy mogą mieć zły stosunek do szkoły, niską motywację do nauki oraz negatywną ocenę samego siebie.
Nauczyciele powinni być świadomi jakie kontakty interpersonalne panują wśród uczniów ich klas, gdyż właściwy układ pomiędzy uczniami wpływa na równomierny i wszechstronny rozwój każdego ucznia.
Po zapoznaniu się ze strukturą socjometryczną mojej klasy, postaram się wprowadzić program naprawczy, dzięki któremu, mam nadzieję, uczniowie, którzy zdobędą niskie pozycje społeczne, czyli będą nieakceptowani, będą mogli zmienić je na wyższe. Uważam, że pozwoli to tym uczniom osiągnąć lepsze samopoczucie, podniesie to ich motywację do nauki, dzieci te nie będą niepotrzebnie przeżywać stresu i frustracji oraz spowoduje to ogólnie lepszą atmosferę w klasie.
METODY I TECHNIKI BADAWCZE
W moich badaniach chodziło mi o zebranie informacji na temat postaw interpersonalnych uczniów mojej klasy, ich wzajemnych nastawień. Dlatego posłużyłam się techniką badawczą zwaną ,,plebiscytem życzliwości i niechęci”.
Wartość tej techniki badawczej polega na tym, że uzyskujemy wgląd we wzajemny stosunek wszystkich członków grupy, każdy bowiem określa swój stosunek do pozostałych osób na kilkustopniowej skali. W swoich badaniach posłużę się 5 stopniowa skalą. Uczeń będzie określał swój stosunek do pozostałych kolegów w klasie stawiając następujące znaki:
+ + bardzo lubię
+ lubię
0 jest mi obojętny
- raczej nie lubię
- - zdecydowanie nie lubię
Uzyskane dane nanosi się do tabeli zbiorczej. Podsumowując uzyskane wyniki dowiadujemy się ile ocen świadczących o sympatii i antypatii otrzymał każdy badany i ile takich ocen sam wyraził w stosunku do swych kolegów.
Przed przystąpieniem do badań uczniowie otrzymali listy nazwisk i imion wszystkich koleżanek i kolegów z klasy, ułożonych alfabetycznie. Następnie poinformowałam uczniów o celu badań i sposobie wyrażenia swojego stosunku do ocenianych kolegów i koleżanek. Uczniowie zostali poinformowani przeze mnie , że zapewniam całkowitą dyskrecję na temat uzyskanych wyników.
WYNIKI BADAŃ
Przyjęłam , że osoby nieakceptowane to takie, które w „plebiscycie życzliwości i niechęci” otrzymały największą liczbę głosów „- -” i „-”. Za osoby akceptowane uważam te, które uzyskały najwięcej
„ ++”.
Z przeprowadzonych badań wynika, że do osób nieakceptowanych należą:
Piotrek – 6 „ - -” i 2 „ –”
Justyna - 5 „ - -” i 8 „ – ”
Rafał - 3 „ - - ” i 5 „ –”
Wojtek - 2 „ - -” i 4 „ – ”
Konrad - 1 „ - - ” i 7 „ – ”
Osoby najbardziej akceptowane w klasie to :
Adrianna - 12 „ ++”
Kasia - 11 „ ++”
Angelika - 10 „++”
Klaudia - 9 „++”
W moich badaniach nie sprawdzałam za pomocą jakiejkolwiek techniki, co wpłynęło na to, że dzieci są akceptowane. Jednakże na podstawie moich własnych obserwacji wnioskuję, że dzieci, które uzyskały największą liczbę „ ++” są uczniami dobrze uczącymi się, zgodnymi w zabawie, koleżeńskimi, chętnie pożyczają swoje rzeczy, nie są agresywni, wykazują chęć pomocy innym, mają zadbany wygląd.
Jeżeli chodzi o uczniów , którzy najbardziej będą mnie interesowali w dalszej części pracy , czyli uczniów nieakceptowanych, to zwraca uwagę fakt , że są wśród nich przede wszystkim chłopcy.
Potwierdziły się moje przypuszczenia , że w gronie tych uczniów znajdą się Justyna i Piotrek Zdziwiona jednak byłam obecnością wśród uczniów nieakceptowanych Rafała i Wojtka.
Badacze, którzy zajmowali się problemem dzieci odrzucanych , m.in. D.Ekiert–Grabowska , udowodnili w swoich badaniach , że istnieją dwie główne przyczyny niskiej pozycji ucznia w klasie:
1. Zachowanie i cechy jednostki
2.„ Etykietki” przypisane im przez otoczenie.
Nauczyciel może zastosować dwa kierunki postępowania:
1. Może podjąć działania indywidualne, ingerując w zaistniałe sytuacje bądź stwarzając nowe
sytuacje wychowawcze.
2. Może współdziałać w tym zakresie z klasą , organizując procesy grupowe i sytuacje, które
sprzyjają poprawie pozycji ucznia
Może oczywiście skorzystać z obydwu strategii postępowania jednocześnie.
PROGRAM NAPRAWCZY
· W moim programie postaram się przede wszystkim być dla uczniów nieakceptowanych takim nauczycielem, który podwyższa pozycję danego ucznia w zespole. Będę zachowywać postawę podnoszącą, by pozostali uczniowie mogli obserwować , że ich koledzy nie są gorsi od innych. Zdaję sobie bowiem sprawę , że uczniowie uczą się przez naśladowanie zachowań nauczyciela, a więc muszę dostarczać prawidłowych, właściwych wzorców.
.
· Zachowania, które będę chciała wyeliminować lub zahamować
będą podlegały karze , natomiast zachowania pozytywne –
- będą nagradzane.
· Skupię się przede wszystkim na stosowaniu wzmocnień pozytywnych , jakimi są nagrody.
· Wspólnie z uczniami opracujemy system kar i nagród. Chcę, by to uczniowie byli pomysłodawcami tego systemu. Za pomocą metody zwanej „ burzą mózgów” wyłonimy wszystkie propozycje , a następnie wybierzemy te, które będą najlepsze. Opracowany system zostanie wywieszony na widocznym miejscu w klasie.
· Jeszcze częściej będę organizować pracę grupową, przydzielając każdemu uczniowi zadania tak, by każdy, w tym także uczniowie nieakceptowani, mogli wykazać się swoimi umiejętnościami ( dostosuję zadania do możliwości uczniów).
Po wykonaniu zadania każda grupa będzie wypowiadać się dzięki komu ich praca była poprawnie wykonana. Każdy więc uczeń będzie chwalony, bo wykona inną część zadania.
· Uczniowie nieakceptowani będą często dyżurnymi w klasie, da im to możliwość wykazania się swoimi umiejętnościami.
Po zakończeniu pełnienia dyżuru nastąpi jego ocena. Szczególną uwagę będziemy zwracać na dobre strony ich pracy.
· Zorganizujemy pomoc w nauce – wspólna nauka ma umożliwić
częstsze kontakty dzieci nieakceptowanych z najbardziej lubianymi w klasie.
· Uczniom nieakceptowanym powierzę przygotowywanie gazetek klasowych. Stworzy to uczniom możliwość podejmowania działań, których sens i celowość są w stanie pojąć.
Swoboda ich wyboru , możliwość decydowania o sprawach dla nich ważnych – powinny stworzyć szansę , że poczują się oni sprawcami zdarzeń. Podejmując nowe zadanie uczniowie lepiej poznają siebie, swoje możliwości , zaś sprawdzając się w różnych sytuacjach nabierają pewności siebie.
· Przygotuję wspólnie z dziećmi uroczystość klasową z okazji „Dnia Matki”.
Uczniowie nieakceptowani a uzdolnieni plastycznie wykonają
dekorację.
Prowadzenie uroczystości powierzę Justynie; mam nadzieję, że
wzmocni to jej pozycję w grupie.
· Będę prowadziła również rozmowy indywidualne, w których
będę zwracać uwagę na właściwy sposób postępowania. Dzieci powinny zrozumieć, że niektóre cechy charakteru budzą ogólną
niechęć i dezaprobatę rówieśników.
Mam nadzieję, że wdrożony w życie program naprawczy pozwoli uczniom , którzy w badaniach wstępnych zostali zaliczeni do uczniów nieakceptowanych , podwyższyć swoją po-
zycję społeczną w klasie.
Moim sukcesem , jako nauczyciela , będzie to, że dzieci te w badaniach kontrolnych uzyskają mniej głosów „ - -” i „ – ”
EWALUACJA „PROGRAMU NAPRAWCZEGO"
DO PRACY Z DZIEĆMI NIEAKCEPTOWANYMI”
W styczniu 2004r. wprowadziłam w mojej klasie „Program naprawczy do pracy z dziećmi nieakceptowanymi.
Interesowali mnie szczególnie ci uczniowie, którzy w diagnozie wstępnej uzyskali najwięcej głosów „- - ” (zdecydowanie nie lubię) i „ – ” (raczej nie lubię). Należeli do nich :
Piotrek
Justyna
Rafał
Wojtek
Konrad
Podobnie jak przy diagnozie wstępnej posłużyłam się testem socjometrycznym zwanym
" Plebiscytem życzliwości i niechęci”.
W badaniu wzięła udział cała klasa. Przypomniałam uczniom, że zapewniam całkowitą dyskrecję na temat wyników testu.
WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADAŃ
Przed wdrożeniem programu Po wdrożeniu
Justyna 13 ( "--" i " -" ) 9
Piotrek 8 ( "--" i " -" ) 8
Rafał 8 ( "--" i " -" ) 8
Konrad 8 ( "--" i " -" ) 12
Wojtek 6 ( " --" i " - " ) 5
Jak widać z powyższych wyników dwóch uczniów poprawiło swoją pozycję społeczną w klasie. Należą do nich : Justyna i Wojtek. Dwóch utrzymuje taką samą pozycję, są to : Piotrek i Rafał, a w przypadku Konrada pogorszyły się jego kontakty interpersonalne z kolegami.
Chociaż uzyskane wyniki nie są może takie jakich bym sobie życzyła, to jednak kiedy podejmowałam się tego zadania zdawałam sobie sprawę, że czas jaki mam na wdrożenie tego programu jest bardzo krótki. Związane to było z tym, że w bieżącym roku miałam wychowawstwo w klasie trzeciej , a więc w ostatniej klasie kształcenia zintegrowanego.
Cieszy mnie jednak fakt, że dwie osoby poprawiły swoją pozycję społeczną w klasie. Myślę , że jest to powód do zadowolenia, zwłaszcza, że zauważyłam różnicę w codziennych kontaktach większości uczniów wobec tych, którzy byli wcześniej nieakceptowani.
Zastanawia mnie jednak fakt pogorszenia pozycji społecznej Konrada. Wydaje mi się, że wpływ na to może mieć pogorszenie się chłopca w nauce w drugim semestrze. Poza tym zaobserwowałam, że Konrad odbiega trochę od pozostałych dzieci poziomem rozwoju emocjonalnego. On najchętniej chciałby bawić się zabawkami, które przynosi do szkoły i są w centrum jego zainteresowania. W czasie przerw siada sobie na dywanie i bawi się, często nie pozwalając innym ruszać swoich rzeczy.
Myślę, że Konrad jest tak odbierany również ze względu na to, że w czasie zajęć bardzo przeszkadza innym w pracy. Bez przerwy zagląda do kolegów siedzących w ławkach obok niego. Pyta je co trzeba robić, bo sam nie wie. Dzieci często skarżą się, że to im przeszkadza.
WNIOSKI
Podsumowując wdrażany przeze mnie program naprawczy stwierdzam, że wprowadzając go w życie należy uwzględnić dłuższy czas na jego realizację.
Zadania jakie uwzględniłam w programie sprawdzają się. To jak dzieci nieakceptowane są odbierane, w dużym stopniu zależy od tego jakie zadania przydzielamy im do wykonania. Zauważyłam, że bardzo wzrosła pozycja Justyny,
kiedy wytypowałam ją do roli konferansjera w czasie uroczystości z okazji Dnia Matki. Również zmienił się stosunek kolegów do Wojtka kiedy został głównym dekoratorem gazetki klasowej. Sam dobierał kolegów do pomocy, wspólnie opracowywali plan działania i razem wykonywali powierzone im zadania.
Po tym doświadczeniu , postanowiłam w mojej nowej klasie (pierwszej) przeprowadzić pod koniec pierwszego semestru wstępną diagnozę kontaktów interpersonalnych . Jeżeli będzie taka konieczność wdrożę w życie program naprawczy, a jego ewaluację przeprowadzę dopiero pod koniec klasy trzeciej.
Ludmiła Bukowska
|
