Definiując pojęcie „niepełnosprawność umysłowa” należy zaznaczyć, iż jest to termin bardzo szeroki, zarówno ze względu na zróżnicowane stopnie niepełnosprawności, jak i ze względu na zaburzenia sprawności motorycznej, zaburzenia zachowania, motywacji i emocjonalności .
Definiując pojęcie "niepełnosprawność umysłowa" należy zaznaczyć, iż jest to termin bardzo szeroki, zarówno ze względu na zróżnicowane stopnie niepełnosprawności, jak i ze względu na zaburzenia sprawności motorycznej, zaburzenia zachowania, motywacji i emocjonalności .
Niepełnosprawność umysłowa to termin złożony i trudny do zdefiniowania ze względu na różnorodne przyczyny, obraz kliniczny, dynamikę przebiegu, prognozę oraz stan wiedzy naukowej. Definicje niepełnosprawności umysłowej można ująć w dwie grupy: 1) medyczne, 2) behawioralne. Definicje medyczne opierają się głównie na etiologii i patogenezie niepełnosprawności umysłowej, z tendencją do wyodrębniania jednostek chorobowych. Z kolei definicje behawioralne określają niedorozwój umysłowy jako niższą niż przeciętną ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania.
Najogólniej mówiąc niepełnosprawność umysłowa to: stan niedostatecznej sprawności intelektualnej wskutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej .
Obok terminu niepełnosprawność umysłowa zamiennie używa się terminu upośledzenie umysłowe. Do niedawna używano również takich terminów jak: niedorozwój umysłowy, oligofrenia, obniżenie sprawności umysłowej, zahamowanie rozwoju umysłowego, opóźnienie rozwoju umysłowego .
Wybitni specjaliści w tej dziedzinie różnorako definiują te terminy.
Władysław Łuniewski niedorozwojem umysłowym określa wszelkiego rodzaju wrodzone lub bardzo wcześnie nabyte stany ograniczenia umysłu. Cechą wspólną tej grupy odchyleń od normy są mniej lub bardziej nasilone braki intelektualne o trwałym charakterze Tadeusz Bilikiewicz uważa, iż niedorozwój umysłowy jest więc tylko zajściem wielu chorób, które pod względem etiologii i patogenezy nie mają ze sobą nic wspólnego. Odgranicza on otępienie (demencję) polegającą na obniżeniu poziomu umysłowego jednostki (...), od oligofrenii, w której występuje zahamowanie rozwoju umysłowego .
Halina Spionek niedorozwojem umysłowym albo oligofrenią nazywa ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami w centralnym układzie nerwowym dziecka .
K. Kirejczyk upośledzenie umysłowe określa jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku (o co najmniej dwa odchylenia standardowe) globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki dziedziczne, wrodzone lub nabyte po urodzeniu (w tym w sporadycznych przypadkach przez czynniki socjalno-kulturowe) wywołujące trwałe (względnie) zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego .
K. Kirejczyk definiując upośledzenie umysłowe nawiązuje do definicji przyjętej w 1980 roku przez Światową Organizację Zdrowia, która brzmi: Upośledzenie umysłowe jest to istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym występujące przed 18 rokiem życia .
Z pedagogicznego punktu widzenia niepełnosprawność umysłowa polega na ograniczonym lub defektywnym uczeniu się cechującym daną jednostkę w sposób decydujący o jej biografii .
Stanisław Kowalik wyróżnia w swojej książce trzy perspektywy badawcze niepełnosprawności umysłowej: kliniczną, rozwojową i społeczną. Klinicznie niepełnosprawność umysłowa jest traktowana jako "defekt biologiczny, który w sposób nieodwracalny uszkadza struktury i funkcje układu nerwowego".
Rozwojowo – niepełnosprawność ujmowana jest jako niepowodzenie w procesie rozwoju człowieka. Z perspektywy społecznej – niepełnosprawność umysłowa jest faktem społeczno – kulturowym. Interesujące są więc zachowania jednostki, a nie jego defekt mózgu, czy też niepowodzenie w rozwoju .
Autorem jednej z pierwszych definicji niepełnosprawności umysłowej jest E. Kraepelin. Określa on oligofrenię jako wczesne zaburzenie ogólnego rozwoju psychicznego uwarunkowane czynnikami organicznymi.
W Anglii w 1913 roku ukazała się "Ustawa o Upośledzeniu Umysłowym", która niedorozwój umysłowy określa jako "stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu, występujący przed 18 rokiem życia i spowodowany bądź przyczynami wrodzonymi, bądź wpływem choroby lub urazu
Amerykanin A. Doll traktuje niepełnosprawność umysłową jako "stan niedojrzałości społecznej, powstały w okresie rozwoju, będący skutkiem zahamowania rozwoju inteligencji pochodzenia konstytucjonalnego (dziedziczny lub nabyty), stan ten jest w zasadzie nieusuwalny" .
S. Greenspan i J. Granfield określają niepełnosprawność umysłową jako "niższy niż przeciętny (subnormalny) poziom sprawności intelektualnych, który ujawnia się w istotnych brakach w pełnieniu ról i czynności istotnych w środowisku społeczno – kulturowym jednostki"
Mówiąc o kryteriach niepełnosprawności umysłowej należy zaznaczyć, iż istnieje wiele kryteriów, które wpływają na różnorodność klasyfikacji niepełnosprawności umysłowej. Między innymi rozróżniamy następujące kryteria niepełnosprawności umysłowej: psychologiczne, ewolucyjne, społeczne, pedagogiczne oraz lekarskie.
Kryterium psychologiczne uwzględnia całą osobowość człowieka. Bada się przede wszystkim główne procesy regulacji, do których zalicza się procesy orientacyjno – poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli oraz procesy wykonawcze. Zwraca się również uwagę na ważne społecznie cechy osobowości. Badania te pozwalają na odróżnienie upośledzenia ogólnego poziomu intelektualnego od parcjalnych deficytów.
Kryterium ewolucyjne polega na porównywaniu poziomu rozwoju czynności orientacyjno – poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych, w tym poziomu rozwoju mowy, rozwoju motorycznego badanej jednostki z poziomem wymienionych czynności prawidłowo rozwiniętego dziecka.
Kryterium społeczne bierze pod uwagę zaradność ogólną jednostki, jej wzrastającą z wiekiem niezależność od innych, samodzielność, odpowiedzialność, uspołecznienie.
Kryterium pedagogiczne uwzględnia:
- zasób wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania przedszkolnego i szkolnego stosownie do wieku życia jednostki.
- rodzaj i stopień trudności w nauce szkolnej lub przedszkolnej.
- tempo uczenia się, tempo nabywania określonych wiadomości i umiejętności.
Kryterium lekarskie uwzględnia całokształt badań lekarskich. W kryterium tym bierze się pod uwagę:
- wyniki badań somatycznych
- wyniki badań neurologicznych, psychiatrycznych, okulistycznych, audiologicznych itp.
- wyniki badań cytogenetycznych, ujawniających aberracje chromosomalne (np. zespół Downa)
W definicji przyjętej przez Światową Organizację Zdrowia z 1980 roku zawarte są trzy kryteria diagnostyczne niepełnosprawności umysłowej:
Pierwsze dotyczy obniżenia poziomu funkcjonowania intelektualnego. Obniżenie to ma być zarazem istotne oraz ogólne. Drugim kryterium diagnostycznym są trudności w zachowaniu przystosowawczym. Znaczy to, że nie może być uznane za upośledzone dziecko, które społecznie dobrze funkcjonuje. Trzecim kryterium jest 18 rok życia jako granica wystąpienia obniżonego funkcjonowania intelektualnego wraz z trudnościami przystosowawczymi. Granica ta uległa kilkukrotnie zmianom – przez długi okres był nią trzeci rok życia ze względu na kończący się wówczas intensywny proces rozwoju tkanki mózgowej. Następnie uznano szósty rok życia jako granicę dojrzałości funkcjonalnej układu nerwowego. Obecnie objęto uwagą cały tzw. Wiek rozwojowy (tj. do 18 roku życia). Gdy obniżenie poziomu funkcji intelektualnych rozpoczyna się po tej granicy wieku, mówi się o procesie demencji
"Podręcznik diagnostyki i statystyki" (DSM – IV – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition, American Psychiatric Association) w przekładzie J. Kostrzewskiego z 1994 roku wyróżnia trzy kryteria rozpoznania niepełnosprawności umysłowej:
Kryterium A – Istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego.
Kryterium B – Istotne ograniczenie w funkcjonowaniu przystosowawczym w zakresie przynajmniej dwu spośród takich sprawności jak:
- komunikowanie się słowne
- porozumiewanie się
- samoobsługa (troska o siebie)
- radzenie sobie w obowiązkach domowych
- sprawności intelektualne
- korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego
- kierowanie sobą
- zdolności szkolne
- praca
- sposoby spędzania wolnego czasu
- troska o zdrowie
Kryterium C – Niższy poziom funkcjonowania intelektualnego i istotne ograniczenia w zachowaniu przystosowawczym muszą wystąpić przed 18 rokiem życia.
W teorii i praktyce spotkać można rozmaite klasyfikacje niepełnosprawnych umysłowo dokonywane przy wykorzystaniu różnych kryteriów. Co prawda każda klasyfikacja niepełnosprawności umysłowej jest sprawą w pewnym sensie umowną, jednak konieczne jest dążenie do określenia obiektywnych i wyraźnych granic podziału pomiędzy poszczególnymi kategoriami niepełnosprawności umysłowej. Zagadnienie klasyfikacji wiąże się z przyjętymi wcześniej dwiema grupami definicji niepełnosprawności umysłowej. Tak więc różnorodność klasyfikacji niepełnosprawności umysłowej można sprowadzić do dwóch grup: klasyfikacji medycznych i behawioralnych.
W klasyfikacjach medycznych bierze się pod uwagę takie kryteria jak: rodzaje czynników etiologicznych, np.: nieprawidłowości genowe, chromosomowe oraz okres działania szkodliwego czynnika, np.: uraz okołoporodowy. W klasyfikacjach behawioralnych brane są pod uwagę głównie kryteria psychologiczne, pedagogiczne, społeczne i ewolucyjne.
Do 31 grudnia 1967 roku używana była trzystopniowa skala niepełnosprawności umysłowej. Jest to najbardziej znana klasyfikacja psychologiczna, która uwzględnia pomiar stopnia rozwoju intelektualnego. Iloraz inteligencji stanowi znaczący wskaźnik upośledzenia umysłowego.
- debilizm – najlżejszy stopień upośledzenia I.I. 50 – 69
- imbecylizm – średni stopień upośledzenia I.I. 20 – 49
- idiotyzm – najcięższa postać upośledzenia I.I. 0 – 19
Od 1 stycznia 1968 roku obowiązuje nowa czterostopniowa klasyfikacja niepełnosprawności umysłowej, opracowana przez Amerykańskie Towarzystwo do Spraw Upośledzenia Umysłowego i wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia. Oto jej stopnie:
Upośledzenie w stopniu lekkim 52 – 67
Upośledzenie w stopniu umiarkowanym 36 – 51
Upośledzenie w stopniu znacznym 20 – 35
Upośledzenie w stopniu głębokim 0 – 19 Podstawą powyższej klasyfikacji jest skala o średnicy 100 i odchyleniu standardowym 16 .
Niepełnosprawność umysłowa stanowi pod względem etiologicznym kategorię wysoce niejednorodną: różne czynniki prowadzić mogą do bardzo podobnych zaburzeń w funkcjonowaniu psychicznym jednostki. Poznanie czynników przyczynowych ma ogromne znaczenie zarówno dla zrozumienia istoty upośledzenia umysłowego, jak i dla skutecznego zapobiegania upośledzenia umysłowego .
Działanie biologicznych czynników patogennych zależy nie tylko od ich rodzaju, ile przede wszystkim od etapu rozwoju osobniczego, w którym one działają. Ten sam szkodliwy czynnik, który działa w różnych stadiach rozwoju osobniczego może wywołać różne uszkodzenia, podczas gdy różne czynniki patogenne, które działają na organizm w tej samej fazie jego rozwoju, powodują podobne skutki. Ponadto poszczególne struktury nerwowe charakteryzują się różnym tempem rozwoju. Płód wykazuje zwiększoną podatność na działanie czynników patogennych. Dzieje się tak dlatego, ponieważ we wczesnej ontogenezie (rozwoju osobniczym) układ nerwowy płodu rozwija się bardzo dynamicznie, a właśnie te tkanki, które rozwijają się najintensywniej są bardziej wrażliwe na działanie czynników szkodliwych. Dlatego też im wcześniejsze jest stadium rozwoju, w którym działa czynnik szkodliwy, tym uszkodzenie jest bardziej rozległe. W zależności od czasu zadziałania na układ nerwowy dziecka czynniki szkodliwe można podzielić następująco:
- czynniki działające przed poczęciem, uszkadzające komórki rozrodcze rodziców (gematy)
- czynniki działające w okresie rozwoju plodowego (czynniki prenatalne)
- czynniki działające w czasie porodu (czynniki perinatalne)
- czynniki działające po urodzeniu dziecka (czynniki postnatalne)
Natomiast ze względu na rodzaj biologiczne czynniki patogenne dzieli się na genetyczne i somatyczne. Zaburzenia na podłożu genetycznym, prowadzące do upośledzenia umysłowego, to przede wszystkim tzw. Chromosomopatia oraz zaburzenia metaboliczne. Z kolei do czynników somatycznych zalicza się infekcje, zatrucia i urazy.
Drugą grupą zaburzeń genetycznych, którym towarzyszy upośledzenie umysłowe, są zaburzenia metaboliczne. Dotyczą one komórkowej przemiany materii (białkowej, tłuszczowej, węglowodanowej i in.) Osób niepełnosprawnych umysłowo nie można objąć jedną, wspólną charakterystyką, z tego względu, że są one obarczone zaburzeniami funkcji psychicznych i fizycznych w różnych wymiarach i różnym nasileniu.
Wśród osób niepełnosprawnych umysłowo występują istotne różnice w zakresie poszczególnych procesów orientacyjni – poznawczych, intelektualnych, emocjonalno – motywacyjnych i funkcjonowania społecznego. Z definicji upośledzenia umysłowego wynika, że rozwój procesów poznawczych (funkcje percepcyjno – motywacyjne, pamięć, uwaga) oraz procesów poznawczych bardziej złożonych (myślenie, mowa) jest u osób niepełnosprawnych umysłowo znacząco niższy niż u osób pełnosprawnych.
Obecne badania dowodzą, że dziecko niepełnosprawne intelektualnie tak samo jak dziecko pełnosprawne przechodzi przez poszczególne stadia rozwojowe, wyróżnione przez Jeana Piageta. Tempo rozwoju jest jednak zwolnione i występują trudności przy przechodzeniu z jednego stadium do drugiego . Posługując się terminologią J. Piageta, można powiedzieć, że osoby z głęboką niepełnosprawnością umysłową pozostają na poziomie inteligencji sensoryczno – motorycznej (u dziecka o normalnym rozwoju przypada na pierwsze dwa lata życia) przebiegającej w sześciu stadiach. Stadium pierwsze u dziecka o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym przypada na pierwszy miesiąc życia. Dziecko w tym stadium korzysta z przyniesionych na świat odruchów bezwarunkowych (np.: ssania), doskonaląc je. Stadium drugie to pierwsze przystosowanie nabyte, jest to stadium pierwszych nawyków. W stadium tym powstają pierwsze odruchy warunkowe: Powtarzające się gesty otwierania i zamykania dłoni w piąstkę, chwytanie. Stadium to przypada na 2 -3 miesiąc życia dziecka o prawidłowym rozwoju. Stadium trzecie przypada na wiek od 4 - 5 do 7 -8 miesięcy życia dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Stadium to charakteryzuje się koordynacją wzroku i ruchów chwytania. Stadium czwarte to koordynacja schematów czynnościowych i ich zastosowanie do nowych sytuacji. Przez schematy czynnościowe należy rozumieć serie następujących kolejno po sobie ruchów dziecka (czynności) ukierunkowanych na cel. Stadium to przypada na wiek od 8 -9 do 11 - 12 miesięcy życia dziecka. Stadium piąte to różnicowanie się schematów czynnościowych i wykrywanie nowych sposobów za pomocą czynnego eksperymentowania. Stadium to przypada na wiek od 11 - 12 do 18 miesięcy życia dziecka. Stadium szóste wymyślanie nowych sposobów rozwiązywania prostych problemów praktycznych za pomocą kombinacji myślowych. Stadium to przypada między 18 a 24 miesiącem życia dziecka.
U jednostek głęboko niepełnosprawnych umysłowo częściej niż u osób z lekkim upośledzeniem umysłowym występują wady wzroku, słuchu, niedowłady oraz wiele innych schorzeń wymagających specjalistycznego leczenia. Jednostki dorosłe postrzegają przedmioty, osoby, sytuacje, koncentrują uwagę mimowolną na interesujących je przedmiotach, chociaż uwaga jest nietrwała. Porozumiewają się prostymi 2- lub 3 – wyrazowymi zdaniami, najczęściej jednak prostymi wyrazami. U osób z głęboką niepełnosprawnością umysłową obserwuje się dość dużą rozpiętość poszczególnych sprawności i funkcji w zależności od głębokości upośledzenia:
- od braku percepcji, do zdolności spostrzegania przedmiotów, czynności, sytuacji
- od braku koncentracji, do zdolności skoncentrowania uwagi mimowolnej przez dość długi czas
- od braku zdolności opanowania kilku słów i rozumienia nawet melodii słów, do porozumiewania się prostymi zdaniami oraz rozumienia prostych poleceń, zdań
- od braku zdolności zatrzymania w pamięci jakiejkolwiek treści, do utrzymania jej w pamięci przez dłuższy czas
- od niezdolności opanowania jakiejkolwiek umiejętności, do sprawnego wykonywania prostych zadań porządkowych i innych
- od braku zdolności wyrażania podstawowych potrzeb biologicznych, do wyraźnie ujawnianych potrzeb psychicznych, w tym przynależności, miłości i uznania
- od całkowitego upośledzenia sprawności motorycznych, do sprawnego wykonywania różnych czynności.
Dorosłe jednostki o znacznym upośledzeniu umysłowym nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju intelektualnego dziecka w wieku 5 – 6 lat, a ich dojrzałość społeczna dziecka w wieku 7 – 8 lat, różnią się jednak od dziecka w tym wieku większym doświadczeniem życiowym
Osoby ze znaczną niepełnosprawnością umysłową w porównaniu z głęboko niepełnosprawnymi osobami lepiej spostrzegają otaczającą rzeczywistość, jednak w porównaniu z jednostkami o prawidłowym rozwoju umysłowym spostrzeżenia ich są niedokładne, nie odzwierciedlają w sposób adekwatny otaczającej rzeczywistości. Proces spostrzegania przebiega wolno. Spostrzegają one mniejszą liczbę przedmiotów w porównaniu z jednostkami z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym. Koncentrują uwagę mimowolną na przedmiotach i czynnościach, które budzą żywe zainteresowanie. Osoby dorosłe ze znacznym upośledzeniem umysłowym potrafią po jednorazowym usłyszeniu powtórzyć zdanie złożone z 12 sylab, jak też cztery cyfry. Potrafią oni porównać ze sobą dwa przedmioty i powiedzieć, który z nich jest większy, mniejszy, krótszy, dłuższy itp. Potrafią porównać pod względem estetycznym przedmioty i wskazać, który jest ładniejszy. Postrzegają podobieństwa i różnice między przedmiotami, ale nie potrafią ująć podobieństw i różnic między pojęciami (okres operacji konkretnych). Realizują sami swoje potrzeby fizjologiczne, samodzielnie rozbierają się i ubierają. Sami potrafią się umyć i wykąpać, gdy ktoś jest przy nich, zadbać o uczesanie. Potrafią samodzielnie chodzić po okolicy i wrócić do domu, ukroić i posmarować chleb. Osoby te przejawiają bogactwo potrzeb psychicznych. Obserwuje się u nich objawy przywiązania, sympatii i antypatii. Mają one intuicyjne uczucia moralne, wywodzące się ze stosunków panujących w domu między rodzicami i dziećmi.
Wśród osób ze znacznym upośledzeniem umysłowym można spotkać jednostki pobudliwe i apatyczne, niemniej jednak są również typy mieszane. Występują u nich różne cechy osobowości; jedni są przyjaźni, serdeczni, dobroduszni, uczynni, inni pełni rezerwy, sztywni, uparci.
Osoby z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym jako jednostki dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 8 – letniego dziecka. Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom dziecka 10 – letniego. Osoby z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym dokładniej spostrzegają otaczającą rzeczywistość niż osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym, jednak mniej dokładnie niż osoby z lekkim upośledzeniem umysłowym. Warunkiem właściwej percepcji otaczającego świata jest sprawne funkcjonowanie analizatorów. Osoby z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym mają trudności w dłuższym skoncentrowaniu się na określonym przedmiocie, czy czynności, dominuje u nich uwaga mimowolna, choć w wyniku systematycznego oddziaływania pedagogicznego można rozwinąć uwagę dowolną. Jednostki te mają trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu, rozpatrywaniu i odtwarzaniu zapamiętanych informacji. W umiarkowanym stopniu upośledzona jest u nich zarówno pamięć świeża, jak i trwała, w tym pamięć mechaniczna, oraz szczególniej pamięć logiczna. Mają one trudności w trwałym zapamiętaniu treści powiązanych logicznie. Częściej niż u osób z lekkim upośledzeniem umysłowym pojawiają się zmyślenia i konfabulacyjne uzupełnianie luk pamięciowych. Jednostki dorosłe potrafią zapamiętać po jednorazowym usłyszeniu pięć cyfr, zdanie złożone z 16-18 sylab oraz krótkie opowiadanie. Osoby te mają trudności w tworzeniu pojęć, w rozwiązywaniu problemów, w ujęciu tego, co jest istotne. Potrafią one ująć i wyjaśnić, na czym polega podobieństwo i różnica między dwoma pojęciami (np. mucha i motyl); uwzględniają najczęściej zewnętrzne, oparte na obserwacji podobieństwa (latają, mają skrzydła) i różnice (mucha mała, motyl duży). Myślenie osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym ma charakter konkretno - obrazowy, jest to myślenie przedoperacyjne. Jednostki te osiągają trzecie stadium podokresu przedoperacyjnego, wyróżnione przez J. Piageta. Stadium to występuje u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym w wieku od 5,6 do 7,8 lat. Stanowi ono przejście między podokresem przedoperacyjnym, a podokresem operacji konkretnych.
Jednostki z umiarkowaną niepełnosprawnością umysłową ujawniają – oprócz potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości – również potrzebę szacunku i inne, które w rozwoju osobniczym człowieka pojawiają się później. Żywo ujawniają przywiązanie, sympatię, odczuwają potrzebę kontaktów społecznych. Ujawniają uczucia moralne w większym stopniu niż osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym. Wśród osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym nieco rzadziej w porównaniu z osobami ze znacznym upośledzeniem umysłowym, spotykamy jednostki nadpobudliwe i apatyczne, nieco częściej osoby przeciętnie pobudliwe. Osoby te potrafią radzić sobie w różnych sytuacjach życiowych, takich jak: ubieranie się, rozbieranie, ścielenie łóżka, samodzielne mycie się i dbanie o czystość osobistą, samodzielne jedzenie przy stole, przygotowywanie prostych posiłków, sprzątanie, mycie naczyń, robienie drobnych zakupów.
Jednostki z lekkim upośledzeniem umysłowym nie przekraczają poziomu intelektualnego 12 – letniego dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym. Ich dojrzałość społeczna nie przekracza poziomu 17 – letniej młodzieży nie odbiegającej od normy. Spostrzeżenia ich są niedokładne, choć nieco bardziej dokładne niż osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym. Mniejsze mają trudności w wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk. U osób z lekkim upośledzeniem umysłowym występuje już uwaga dowolna. Powoli w wyniku postępującego wieku życia oraz nauczania wzrasta trwałość uwagi dowolnej, a także podzielność uwagi. U dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym stwierdza się uboższy zasób słów, przy czym słownictwo bierne jest bogatsze od czynnego. Osoby te nie są w stanie przekroczyć w swoim rozwoju podokresu operacji konkretnych ( od 7-8 do 11-12 lat).
W podokresie operacji konkretnych jednostka potrafi dokonać klasyfikacji, szeregowania, przyporządkowywania, dodawania, mnożenia, odwołując się do przedmiotów. Jednostki z lekkim stopniem upośledzenia ujmują podobieństwa między dwoma lub trzema pojęciami. Potrafią podać poprawne definicje takich pojęć jak: książka, samochód, krowa, człowiek itp. Nie potrafią podać poprawnych definicji pojęć abstrakcyjnych jak np.: koleżeństwo, odwaga, wierność. Dzieci i młodzież z lekkim upośledzeniem umysłowym słabo uświadamiają sobie podczas wnioskowania związek jaki zachodzi między wnioskiem, a przesłankami. Zmniejszony krytycyzm w porównaniu z dziećmi o normalnej sprawności umysłowej jest zasadniczą cechą ich wnioskowania. U osób tych stwierdza się niedorozwój uczuć wyższych. Dość często występuje u nich niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, niepokój. Warto podkreślić, iż przytrzymywanie dzieci z upośledzeniem umysłowym w szkołach normalnych powoduje pogłębianie się zaburzeń emocjonalnych, obniża ich samoocenę. Jednostki z lekkim upośledzeniem umysłowym potrafią troszczyć się o siebie i innych. Same dbają o swój ubiór i wygląd, opanowują umiejętność czytania, pisania, operowania pieniędzmi. Kończą szkołę specjalną, zdobywają zawód.
Agnieszka Laskowska
|
