www.szkolnictwo.pl

MICKIEWICZ W DOLINIE OBRY

Wiadomość o wybuchu powstania listopadowego zastała Mickiewicza w Rzymie w dniu 18.XII.1830r. Towarzyszący mu wtedy w „wiecznym mieści Stefan Garczyński wyjechał kilka dni później , najpierw do rodziny w Wielkopolsce a niebawem przez granicę Królestwa ,aby wstąpić do armii Czynili tak w większości i inni Polacy ,których wybuch powstania zastał poza krajem.
Wyjazd Adama Mickiewicza nastąpił jednak dopiero w drugiej połowie kwietnia 1831roku.Gdy dotarł do Wielkopolski powstanie już dogasało .Granica między zaborami była silnie strzeżona i próba przedarcia się do Królestwa miała wówczas raczej charakter straceńczego gestu.
Nie znamy powodów dla których poeta tak długo zwlekał z wyjazdem do kraju Jakiekolwiek były to przyczyny( akcja polityczna prowadzona za granicą na rzecz Polski ,trudności paszportowe, sytuacja byłego więźnia zmuszonego do ostrożności) Mickiewicz czynił sobie wyrzuty z powodu braku czynnego uczestnictwa w bezpośrednie dowodzą tego e był on na dworach wielkopolskich gościem nieoficjalnym ,skrywanym.Za udzielenie gościny Polakom pochodzącym z innych nie pruskich prowincji dawnej Rzeczypospolitej lub emigracji, groziła kara więzienia do trzech miesięcy lub wysoka grzywna .Toteż Adam Mickiewicz posługiwał się nie swoim nazwiskiem, musiał legitymować się sfałszowanymi albo obcymi paszportami Sam poeta pisze w sztambuchu pani Skórzewskiej sierpniu 1831 roku:

Adam – niegdyś Mickiewicz
Później Muhl na koniec Niegolewski.
Nie wiem jak mię nadal nazywać będą ,
Od Pani chciałbym zawsze
Nazwanym być – życzliwym sługą

1831 R .augusta

Ten krótki tekst jest jako źródło biograficzne bardzo cenny Inne ślady ocalone zostały jedynie we wspomnieniach spisanych później .To tego tekst można określić jako melancholijno – katastroficzny .gdyż prezentuje on jedyny bezpośredni ślad jaki pozostał po sierpniowym pobycie na naszej ziemi. Jest to jakby jakieś pożegnanie przed odjazdem w niepewną przyszłość .Kolejność pseudonimów wskazuje na drugą fazę nie bardzo legalnej podróży Mickiewicza .Skończył właśnie legitymować się paszportem na nazwisko Muhl i rozpoczął używać nazwisko Niegolewski, a wszystko po to by ujść przed czujnością policji pruskiej .Przebywając na różnych dworach uchodził za dalekiego krewnego.
Okres pobytu w Wielkopolsce trwał 7 miesięcy. Przyjazd nastąpił około 12 sierpnia 1831 roku a wyjazd 20 marca 1832 roku .Główną kwaterą poety w tym czasie było Kościańskie a konkretnie dolina rzeczki Obry na południowy wschód od Kościana ,gdzie znajdowały się liczne dworki pałace .Chociaż Mickiewicz często wyjeżdżał stąd np. do Objezierza, Śmiełowa czy Luboni, jednak ta okolica stanowił jakby bazę wypadową dla wszystkich jego podróży po Wielkopolsce.
Najbardziej związany był z miejscowością KOPASZEWO a jego wybór jako miejsca zatrzymania się w drodze do Warszawy ,był przypuszczalnie podyktowany tym ,że miejscowość ta oddalona byłaod głównego szlaku podróżnego. Właścicielką Kopaszewa była sześćdziesięcioletnia wówczas wdowa po Ludwiku Skórzewskim pani Honorata z Brzechffów. Tak więc pałac sędziwej damy nadawał się do chwilowego ukrycia zakonspirowanego podróżnika .Kopaszewo liczyło wówczas wraz z folwarkami Kopaszewko i Rogaczewo Wielkie 1888ha i 327 mieszkańców. W swej korespondencji poeta wspomina Kopaszewo jako miejsce w którym mieszkają ludzie szczególnie mu życzliwi.
Elegancki pałac Kopaszewski stanowił ośrodek życia towarzyskiego w okolicy , a pani Skórzewska sprawowała patronat nad wydarzeniami w sąsiedztwie.
Podczas pobytu na ziemi kościańskiej Mickiewicz poznał obyczaje, słuchał opowiadań o wydarzeniach zapisanych w pamięci miejscowej tradycji , brał udział w polowaniach i przyjęciach ,improwizował i napisał kilka drobnych utworów Narodziła się wówczas atmosfera „ kultu wieszcza” .Spontanicznie nieraz manifestowano uwielbienie dla poety w formie organizowania różnych uroczystości na jego cześć Gościł więc w okolicznych dworach czy też brał udział w polowaniach, które często stawały się nawet zakonspirowanymi zebraniami politycznymi.
W liście z listopada 1831 roku Mickiewicz wspomina polowania i wieś Bielawo ( Bielejewo) jako dobrze sobie znane Bielewo należało wtedy do Kalista Bojanowskiego który otrzymał je w posagu swej zony Serafiny z Potworowskich,posiadało 1394 ha i 217 mieszkańców. Istniała tradycja polowań w okolicy Bielawa i Lubinia. Edward Raczyński w swych „Wspomnieniach Wielkopolski” wspomina o posiadanym przez siebie dokumencie , który dawał klasztorowi lubińskiemu specjalne przywileje pozwalające polować na jelenie, niedźwiedzie ,bobry ,dziki i młode woły (tury).
Bywał także Mickiewicz u Stanisława Chłapowskiego w Czerwonejwsi, w Osieku u Karola Zakrzewskiego a także w Choryni u Józefa Taczanowskiego.
Aranżowano specjalne uroczystości rodzinne, które były okazją gromadnych zjazdów szlachty. Tak np. w Choryni poproszono poetę na ojca chrzestnego .Było to niewątpliwie ważną częścią uroczystości organizowanych na jego cześć a zarazem próbą uświetnienia tradycji rodzinnej Uroczystości te były dopełnieniem obrzędu ,tak zwanym „chrztem z oleju” nad kilkuletnimi dziećmi. W Choryni dzieckiem chrzczonym była 4-letnia Zofia Taczanowska ur.5.IX.1827r.Chrzest „ z wody” miała wcześniej – 13.X.1827r.”Kumą” Mickiewicza była 21 letnia panna Józefa Hersztopska.
Zaraz w pierwszym miesiącu wielkopolskiej dla Mickiewicza gościnności snuł się cień kobiety, który pojawia się w Kopaszewie .Była to Konstancja z Bojanowskich Łubieńska.W chwili poznania była już 12 lat mężatką oraz miała 5 dzieci. Znana z telentu, dowcipu i urody wywarła wielkie wrażenie na poecie. Rozwijała zainteresowania literackie , pisywała wierszei miała opinię intelektualistki. Towarzystwo kobiety obok sławnego wieszcza, kobiety ,która także cieszyła się poetycką sławą w środowisku , nie może w tych okolicznościach dziwić.Niemniej jednak Dezydery Chłapowski z Turwi tak pisał o pobycie Mickiewicza :

„ Kiedy się wszyscy bili ,on tutaj w moim sąsiedztwie z niecną kobietą
złe życie przez cztery miesiące prowadził.”

Romansowi towarzyszyły dyskrecja i obyczajowa cenzura. Po opuszczeniu Wielkopolski Mickiewicz korespondował z Konstancją a była to korespondencja bardzo obfita. Familia Łubieńskiej zareagowała bardzo zdecydowanie groźbą pojedynku .Myślano także o rozwodzie chciała go przede wszystkim Konstancja,a jej małżonek Józef Łubieński z Budziszewa godził się z takim rozwiązaniem. Konstancja po awanturach rodzinnych wyjechała latem 1832 roku z domu i prawdopodobnie na przełomie sierpnia i września spotkała Mickiewicza w Paryżu Doszło tam do jakiegoś dramatycznego konfliktu między nimi .Wiadomo ,że Mickiewicz zdecydował wtedy zerwać z nią wszelkie kontakty korespondencyjne, wzgardzając też jej ofertą małżeńską. Wkrótce ożenił się z Cecylią Szymanowską córką sławnej pianistki Marii Szymanowskiej. Echem romansu poety z Konstancją była postać Telimeny w „Panu Tadeuszu oraz ślady w utworach Berwińskiego „Żeglarz i „Don Juan Poznański.
W Wielkopolsce w roku 1863 opublikowano „Listy śp. Adama Mickiewicza do Konstancji Łubieńskiej” oraz powieść moralną Konstancji Łubieńskiej „Niedowiarek”(1892)
Autorka zadedykowała ją poecie:

„ Adamowi Mickiewiczowi w dowód pamięci i uwielbienia
poświęca pracę Konstancja Łubieńska.”

Rękopis książki znajduje się w Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu .Korespondencja obejmuje 29 listów. Niektóre spaliła prawnuczka Ksawerego Bojanowskiego, brata Konstancji ,inne – syn poety Władysław, pragnący zatrzeć ślady tego romansu.
Pobyt Mickiewicza w dolinie Obry miał też wpływ na jego twórczość Niektóre utwory poety ideowo lub tematycznie wiążą się z atmosferą omawianego okresu w jego życiu.
„Pan Tadeusz” napisany został 2 lata po pobycie wieszcza w Kościańskiem. Poeta stworzył schemat przedstawiający życie polskiej szlachty na początku XIX wieku Schemat ten pokazał przeplatanie się tam „dyplomatyki symbolizującej wątek politycznego zaangażowania i „łowów” uogólniających szlachecką skłonność do zabaw ,przyjemności ,życia wesołego i wygodnego.
Wielu ze współczesnych Mickiewiczowi z którymi spotkał się w dolinie Obry, po przeczytaniu „Pana Tadeusza” widziało w tym wielkim dziele swoje postacie .Można szukać wspomnianej już identyfikacji pani Łubieńskiej Telimeną dość zresztą dobrowolnie i subiektywnie reminiscencję krajobrazu i przeżyć wielkopolskich. Również Kopaszewo i jego właścicielka pojawili się w tekście epopei ,we fragmencie ,który co prawda jest jedynie w rękopisie:

„…książkę od Pana Skórzewskiego żony
Dostał Bartek Dobrzyński Prusakiem rzeczony
Gdy gościł w Wielkopolszcze”
(„Pan Tadeusz”-fragment księgi XII – rękopis w druku pominięty)

W czasie polowania czerpał Mickiewicz natchnienie w hałaśliwych sprzeczkach dwóch braci Bojanowskich z bielawa, o zalety ich chartów, a potem stworzył z nich swoim sarkastycznym dowcipem Asesora i Rejenta. W końcu poematu pokazał poeta scenę uwłaszczenia chłopów na mocy dobrowolnie przyjętej decyzji, a przecież uwłaszczenie chłopów na modę niemiecką nastąpiło na ziemiach polskich po raz pierwszy właśnie w Wielkopolsce.

„Boję się żeby to coś nie było z niemiecka
Wszak wolność nie jest chłopska rzecz ,ale szlachecka”
(„Pan Tadeusz” księga XII w. 538-539

Istnieje hipoteza, że w dolinie Obry powstały tzw. wiersze powstańcze „Śmierć pułkownika”, ”Nocleg” ”Reduta Ordona ”oraz pierwsza wersja „sceny więziennej” „Dziadów ”cz. III.
Tradycja pobytu Mickiewicza na ziemi kościańskiej była bardzo silna. W parku Kopaszewskim jeden z dębów nazwano jego imieniem ,gdyż podobno pod nim lubił przesiadywać .W roku 1868 kopaszewski dąb oglądała Helena Modrzejewska żona Karola Chłapowskiego gdy odwiedziła wraz z mężem jego wielkopolskiego kuzyna Kazimierza Chłapowskiego( syna Dezyderego Chłapowskiego) mieszkającego wtedy w Kopaszewie.

„…W parku Kopaszewskim jest pewne stare drzewo pod którym-
- jak głosi tradycja ,nasz wielki Mickiewicz pisał „Pana Tadeusza.”
Codziennie składam wizyty czcigodnemu drzewu i wiele pytań dotyczących
Naszego wieszcza zakładam szeroko rozpostartym gałęziom”
( H.Modrzejewska „Wspomnienia i wrażenia”Kraków 1957.str.121)

Dąb ten zwaliły burze ,lecz tradycja trwała nadal. Stary dąb zastąpiono innym, postawiono ławkę a w 1916 roku wydrukowano nawet w regionalnym piśmie sonet zatytułowany „Dąb Mickiewicza w Kopaszewie”.

Pobyt Mickiewicza w dolinie Obry trwał 7 miesięcy i miał cztery wątki:
- Sprawy prywatne-perypetie romansu z Konstancją Łubieńską.
- Sprawy polityczne – włączenie się poety do spraw Legacji Polskiej w Paryżu i realizacja funkcji kuriera (w Kopaszewie)
- Sprawy literackie – napisanie paru utworów i wygłaszanie improwizacji.
- Sprawy socjologiczne – rozpowszechnianie w Wielkopolsce a następnie w człym kraju poezji Mickiewicza i kultu wieszcza.

Wielkopolski okres biografii Mickiewicza był raczej bagatelizowany w kompendiach Mickiewiczowskich , niemniej jednak okres ten stał się przedpolem a raczej przedprożem czasu , który dał polskiej literaturze „Dziadów cz.III” ,”Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego „ oraz „Pana Tadeusza”.




WYBÓR LITERATURY:

Billi W.: Mickiewicz w oczach współczesnych .Wrocław 1962
Bojanowski M.: Aby wydobyć na światło dzienne wielkopolskie realia Mickiewiczowskie. .Ilustrowany Kurier Polski 1955 nr 157
Dernałowicz .: Adam Mickiewicz. Warszawa 1972
Dzieje Wielkopolski.T.1. pod red. Topolskiego Poznań 1969
Jastrun M.: Mickiewicz. Warszawa 1984
Wawryn S.: Z dziejów nad legendą Mickiewiczowską .Studia i szkice. Lublin 1948
Korespondencja Adama Mickiewicza. T .I-II .Paryż 1871
Kronika życia i twórczości Mickiewicza pod red. S.Piwonia Warszawa 1957
Kubacki W.: Żeglarz i pielgrzym. Warszawa 1954
Maciejewski J.: Mickiewicza wielkopolskie drogi. Warszawa 1972
Maciejewski J.: Gdy gościł w Wielkopolszcze.Adam Mickiewicz w Wielkim Księstwie Poznańskim 1831 – 1832. Poznań 1958
Mickiewicz A.: Dzieła .Wydanie Narodowe. T.XV Listy. Cz .II
Mickiewicz A.: Listy, dedykacje, notatki nie objęte wydaniem książkowym Zebrał i oprac. S.Pigoń
Listy ś.p A Mickiewicza do pani Konstancji Łubieńskiej Poznań 1863
Witkowska A.: Słowo i czyn. Warszawa 1975
Witkowska A.: Wielcy romantycy polscy. Warszawa 1980.
Zakrzewski B.: Mickiewicz w Wielkopolsce 1949