Wieloelementową całość, jaką jest Program Działań Zintegrowanych „Wychowanie przez czytanie”, spaja jeden ważny aspekt – postrzeganie i propagowanie czytania jako przyjemności. Wiadomym jest, że łączenie nauki czy pracy z przyjemnością podnosi jej wydajność, pozytywnie wpływa na efekt końcowy i jego trwałość. Skoro więc czytanie książek rozwija wyobraźnię, bogaci język, uczy abstrakcyjnego myślenia, stymuluje rozwój itd., warto podjąć się działań sprawiających, by stało się ono dla dzieci prawdziwą przyjemnością. Tę zaś osiąga się, czytając sprawnie lub też czyniąc wyraźne postępy. One same w sobie stają się silną motywacją do dalszych prób. Ukształtowany w ten sposób model spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież zaprocentuje w ich dorosłym życiu – nawyk czytania nie zniknie, a wręcz przeciwnie – zostanie przekazany innym. Nie pozwoli im stać się wtórnymi analfabetami, lecz aktywnymi uczestnikami kultury czytelniczej.
Program działań zintegrowanych promujących czytelnictwo i zapobiegających agresji WYCHOWANIE PRZEZ CZYTANIE I. KRÓTKO O PROGRAMIE Dlaczego integruję działania promujące kulturę czytelniczą i zapobiegające agresji? Ponieważ, jako człowiek, kieruję się w życiu wartościami humanistycznymi, zaś jako polonistka i bibliotekoznawca uważam, że promocja czytelnictwa wśród najmłodszych wspomaga ich wychowanie w poszanowaniu tychże wartości. Kto jest adresatem programu? Podmiotem działań wychowawczych są wszyscy uczniowie szkoły podstawowej. Społeczność uczniowska z natury jest bardzo zróżnicowana, toteż program obejmuje wiele sposobów promocji książki, wspomagania procesów czytelniczych, w tym elementy pedagogizacji rodziców. Tak więc również oni stają się adresatem działań wychowawczych, ogniwem pośredniczącym w tych działaniach, wspomagającym nauczyciela. Nie wątpię w to, że realizując program, wzbogacę swój warsztat pracy polonisty, udoskonalę umiejętności wychowawcze oraz – zadość czyniąc zawodowej i ludzkiej uczciwości – będę dawać przykład, czyli po prostu więcej czytać sobie, swoim wychowankom, wreszcie własnym dzieciom. Mogę więc również siebie – realizatorkę Wychowania przez czytanie – uznać za jednego z adresatów programu. II. OGÓLNE CELE I ZAŁOŻENIA POGRAMU Nadrzędnym celem działań wychowawczych naszej szkoły jest wychowanie dobrego, uczciwego, stroniącego od przemocy, człowieka. Dobitnie mówi o tym motto znane całej szkolnej społeczności: „Człowiek może być dobrym”. Program Wychowanie przez czytanie swoimi założeniami wpisuje się w realizację tego motta:
- Czytanie wartościowych, właściwych dla wieku książek czyni człowieka lepszym.
- Odpowiednio dobrana książka wyzwala w dziecku pozytywne nastawienie do świata, a więc miedzy innymi redukuje agresję.
- Umiejętność sprawnego czytania pozwala cieszyć się lekturą, odpoczywać przy niej.
- Czytanie dziecku przez rodziców wzmacnia rodzinne więzy, dostarcza właściwych wzorców, wychowuje przyszłego aktywnego, myślącego czytelnika, z kolei: „Czytanie wartościowych… itd.” (patrz punkt 1.).
III. BUDOWA PROGRAMU I CELE SZCZEGÓŁOWE 1. Kampania Cała Polska Czyta Dzieciom Została zainicjowana przez Fundację Zdrowia Emocjonalnego ABCXXI, której prezesem jest Irena Koźmińska. Jest skierowana do rodziców, dziadków oraz wszystkich dorosłych, którzy wychowują młodsze i starsze dzieci. Naczelne hasło kampanii brzmi: Czytaj dziecku 20 minut dziennie. Codziennie! Badania naukowe potwierdzają, że głośne czytanie dziecku: * buduje mocną więź między dorosłym i dzieckiem,
* zapewnia emocjonalny rozwój dziecka, * rozwija język, pamięć i wyobraźnię, * uczy myślenia, poprawia koncentrację * wzmacnia poczucie własnej wartości dziecka, * poszerza wiedzę ogólną, * ułatwia naukę, pomaga odnieść sukces w szkole, * uczy wartości moralnych, pomaga w wychowaniu, * zapobiega uzależnieniu od telewizji i komputerów, * chroni przed zagrożeniami ze strony masowej kultury, * kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie. Codzienne głośne czytanie dziecku dla przyjemności jest najskuteczniejszym sposobem wychowania czytelnika – człowieka samodzielnie myślącego, posiadającego wiedzę i umiejętność jej poszerzania, kulturalnego, etycznego, z wyobraźnią, który umie radzić sobie w życiu przy pomocy rozumu, a nie pięści. (za Fundacją ABCXXI)
Jako nauczycielka języka polskiego i bibliotekoznawca, mająca na uwadze rozwój wychowanków oraz dobro rodziny, zaś prywatnie jako osoba kochająca książki, podjęłam się pełnienia funkcji lidera kampanii CPCD, która przecież doskonale wpisuje się w program Wychowanie przez czytanie.
W związku z tym organizuję cykliczne imprezy promujące głośne czytanie dzieciom dla przyjemności: Ogólnopolski Tydzień Czytania Dzieciom oraz Urodziny Kubusia Puchatka. Ich podstawowe cele to:
- nagłośnienie potrzeby czytania dzieciom – element pedagogizacji rodziców, społeczności lokalnej (także poprzez media),
- zapobieganie agresji (przez wskazywanie pozytywnych wzorców spędzania wolnego czasu, np. na czytaniu, ale również wzorów osobowych występujących w książkach),
- integracja społeczności szkolnej: uczniów, rodziców i nauczycieli.
2. Program Czytająca szkoła „Wszyscy rodzice pragną, by ich dzieci dobrze się rozwijały i dobrze sobie radziły w szkole i w życiu. Ci sami rodzice często nie znajdują czasu, by poczytać swemu dziecku albo z nim porozmawiać. (…) Są domy, w których dzieciom nikt nie czyta. Nie tylko domy patologiczne. Coraz więcej zamożnych rodzin, gdzie dorośli zajęci są karierami, pozostawia swe dzieci w stanie duchowej anemii. Wychowawca lub nauczyciel może być dla takich dzieci prawdziwą deską ratunku. Warto więc, by codzienne głośne czytanie stało się rutyną we wszystkich miejscach, gdzie przebywają dzieci – w żłobkach, przedszkolach, szkołach, świetlicach, a także w szpitalach, czy nawet domach poprawczych. 10-20 minut dziennie może zdziałać cuda. Dla niektórych dzieci będzie to jedyna okazja do kontaktu z książką. Może on odmienić na lepsze ich los.” – pisze prezes Fundacji ABCXXI, Irena Koźmińska. Ideę nadrabiania braków głośnego czytania dzieciom w domu poprzez czytanie im w szkole realizuje akcja Czytająca szkoła, którą koordynuję. Wspólnie z całym gronem pedagogicznym podejmujemy działania stanowiące uzupełnienie kampanii Cała Polska Czyta Dzieciom, a więc: czytamy głośno podczas lekcji, na świetlicy, w bibliotece, a także zapraszamy do współpracy rodziców – wolontariuszy. Ponadto ze swej strony systematycznie zaopatruję nauczycieli i rodziców w materiały informacyjno – edukacyjne, które pomagają w realizacji postawionych celów. Cele i założenia programu Czytająca szkoła:
- poprawa poziomu wypowiedzi ustnych i pisemnych uczniów,
- wzrost zrozumienia tekstów i poleceń,
- poprawa koncentracji, wydłużenie się przedziału uwagi,
- wyciszenie i większa gotowość do nauki,
- większa skłonność uczniów do refleksji i krytycznego myślenia,
- poprawa wzajemnych relacji pomiędzy uczniami,
- powstawanie więzi pomiędzy nauczycielem i uczniami,
- spadek ilości aspołecznych i chuligańskich zachowań,
- wzrost zaangażowania rodziców do czytania dzieciom w domu,
- wzrost czytelnictwa – uczniowie wypożyczają więcej książek.
3. Wiosenna Zbiórka Książek Cykliczna impreza odbywająca się pod hasłem: „Podzielmy się książkami, z których wyrośliśmy”. Ma ona na celu zebranie przeczytanych, niepotrzebnych książek i przekazanie w miejsca, gdzie ich brakuje, a byłyby przydatne (np. szpitale, hospicja, świetlice środowiskowe, ośrodki pomocy społecznej itp.). Zbiórka, oprócz tego, że stanowi pomoc w promowaniu głośnego czytania dzieciom (dostarcza książki tam, gdzie ich brakuje, a są dzieci), wymaga od społeczności szkolnej odpowiedniego zorganizowania, pozyskania wolontariuszy do zbiórki i sortowania książek, poświęcenia własnego czasu i wysiłku na rzecz innych ludzi.
To działanie jest szczególnie cenne w kształtowaniu umiejętności dla budowania własnego systemu wartości takich, jak: identyfikacja czynników, które wpływają na system wartości, postawy, tworzenie własnej hierarchii wartości, postaw i zachowań, działanie na rzecz odpowiedzialności i sprawiedliwości społecznej. 4. Zajęcia doskonalące technikę czytania ze zrozumieniem u dzieci czytających zbyt wolno Jest to 20 – godzinny cykl zajęć dla uczniów, którzy nie opanowali jeszcze w dobrym stopniu techniki czytania. Takim dzieciom czytanie idzie zbyt wolno, co ma ogromny wpływ na stopień rozumienia tekstu. Nie mogą one nadążyć z czytaniem lektur, czy też krótkich opowiadań na lekcji. To wszystko powoduje, że dzieci zniechęcają się do czytania, wskutek czego zaniedbują swoje szkolne obowiązki czytelnicze i ponoszą nieprzyjemne konsekwencje tych zaniedbań. Tak ich niechęć do czytania się ugruntowuje, a książka budzi same negatywne kojarzenia, które mogą się utrwalić na całe życie, co z kolei zaowocuje w przyszłości całkowitym brakiem kontaktu ze słowem pisanym, czyli funkcjonalnym analfabetyzmem.
Zajęcia te nie rozwiążą całkowicie problemów czytelniczych dzieci, jednak w pewnym stopniu dadzą im wskazówki i instrukcje do samodzielnych ćwiczeń w domu. Zachęceni przez nauczyciela uczniowie zdobędą się może na odrobinę samodyscypliny w dążeniu do celu, jeśli podczas tych 20 godzin zobaczą, że wysiłek przynosi efekty. Cele zajęć:
- poprawa sprawności czytania, która powoduje:
- wzmocnienie wiary we własne możliwości, co owocuje:
- pozytywnym nastawieniem do tekstów pisanych, które:
- zwiększa stopień rozumienia tekstu, co z kolei:
- podwyższa sprawność czytelniczą (poszczególne cele tworzą zamknięte koło – wzajemnie się stymulują).
Ostatni wymieniony cel szczegółowy wpisuje się już w realizację celów ogólnych programu Wychowanie przez czytanie, gdyż „czytanie wartościowych książek czyni człowieka lepszym”.
UWAGA! Poprawa sprawności czytania rodzi większą chęć czytania, zaś samo czytanie jest ćwiczeniem poprawiającym sprawność czytania. Tak wiec koło się zamyka, dlatego właśnie warto zrobić ten pierwszy krok wraz z uczniami. 5. Zajęcia doskonalące technikę czytania szybkiego Jest to 20 – godzinny cykl zajęć przeznaczonych dla uczniów, którzy wykazują się odpowiednią techniką czytania.
Program zajęć przewiduje wiele wskazówek, porad i ćwiczeń pozwalających efektywnie dążyć do osiągnięcia bardzo wysokiego poziomu techniki szybkiego czytania. Ćwiczenia te wymagają oczywiście wielu lat, jednak warto już teraz wskazać uczniom ich możliwości i konkretne cele, np. czytanie ze zrozumieniem ok. 300 słów na minutę, co dla ucznia szkoły podstawowej jest nie lada wynikiem. Być może część z nich zechce w przyszłości podwyższyć sobie poprzeczkę i dążyć do większego celu. Dlatego warto już teraz uświadomić dzieciom ich własne możliwości, a także korzyści płynące z szybkiego czytania. Cele zajęć:
- uświadomienie uczniom psychofizycznego procesu czytania, co pozwoli na:
- wskazanie potencjału tkwiącego w nich samych, zaś taka świadomość:
- umotywuje ich do doskonalenia techniki szybkiego czytania,
- ćwiczenia techniki szybkiego czytania.
6. Organizowanie obchodów Międzynarodowego Dnia Bibliotek Szkolnych Międzynarodowy Dzień Bibliotek Szkolnych (ISLD) corocznie odbywa się w czwarty poniedziałek października.
ISLD organizowane jest przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Bibliotekarzy Szkolnych (International Asssociation of School Librarianschip IASL ) http://www.iasl-slo.org. Koordynatorem obchodów jest nauczyciel bibliotekarz Barbara Braxton z Palmerston District Primary School w Australii. (barbara@austarmetro.com.au).
Oficjalna strona obchodów ISLD dostępna jest pod adresem: http://www.iasl-slo.org/isld2003.html
Organizatorzy apelują do nauczycieli bibliotekarzy z całego świata o aktywne włączenie się w obchody ISLD oraz rejestrowanie się w celu poinformowania o włączeniu się w obchody tego dnia na oficjalnej stronie obchodów tego dnia. Aktywność każdej biblioteki i bibliotekarza należy zgłosić na pod adresem: http://www.iasl-slo.org/isld2003-submit.html.
W procesie przemian cywilizacyjnych zmierzających do wykształcenia dynamicznego społeczeństwa wiedzy biblioteki w szkole stają się ważnym elementem tych przemian.
Szerokie włączenie się w obchody ISLD może stać się jednym z elementów przypomnienia o istnieniu i o możliwościach bibliotek szkolnych. Cele obchodów w szkole:
- promocja biblioteki w środowisku uczniów i rodziców,
- poprawa wizerunku wśród uczniów,
- podniesienie w świadomości społeczności szkolnej rangi biblioteki,
- zbliżenie uczniów do biblioteki.
7. Działalność półki BookCrossing w bibliotece szkolnej Od 10 maja 2004 r. w bibliotece szkoły istnieje punkt BookCrossing, czyli punkt „uwalniania książek”.
BookCrossing polega na celowym pozostawieniu książki na tzw. "półkach" lub w przypadkowych miejscach (ławka w parku, tramwaj, pociąg, itd.), aby znalazca mógł ją przeczytać i przekazać dalej. Nazywamy to "uwalnianiem książek".
Idea narodziła się w roku 2001 w Stanach Zjednoczonych i swoim zasięgiem objęła cały świat. W tej chwili na świecie krąży około 650 tysięcy uwolnionych książek. Do całego ruchu należy ponad 150 tysięcy czytelników na całym świecie, z czego prawie dwa tysiące w Polsce (od 7 października 2003).
I jeszcze jedno, być może najważniejsze - o co chodzi w całej akcji "uwalniania książek"? Cele są proste: chodzi o podniesienie poziomu czytelnictwa, o przekonanie innych, że dzielenie się jest lepsze od posiadania, o znalezienie przyjaciół i znajomych myślących podobnie jak my, i wreszcie - o dobrą zabawę. (za stroną www.bookcrossing.pl) 8. Witryna internetowa biblioteki szkolnej Strona internetowa docelowo będzie zawierać atrakcyjną prezentację biblioteki, jej ofertę, pożyteczne informacje organizacyjne, konkursy, rekomendacje książek, opinie czytelników o książkach itp.
Wiadomo, że współcześnie dzieci i młodzież sporo wolnego czasu spędzają przy komputerze na graniu czy surfowaniu po Internecie. Warto wykorzystać taki stan rzeczy i spróbować dotrzeć do potencjalnych użytkowników biblioteki tą drogą. Taki sposób promowania może zbliżyć uczniów i ich rodziców do biblioteki szkolnej. Być może nawet tych, którzy nigdy nie podjęliby próby kontaktu z nią. Cele i funkcje:
- dotarcie do czytelnika z książką w postaci tradycyjnej drogą elektroniczną,modyfikacja wizerunku biblioteki szkolnej jako nowoczesnej placówki kulturalnej w oczach tych uczniów, którzy uważają ją za instytucję przestarzałą i dlatego pozostającą poza kręgiem ich zainteresowań,
- zachęcenie tych uczniów do korzystania z biblioteki,
- zmiana złych nawyków spędzania całego wolnego czasu przy komputerze lub przed telewizorem.
9. Konkursy literackie i czytelnicze a) Ogólnopolski Konkurs Literacki „Przygoda z lekturą” Organizatorem konkursu jest Polski Związek Bibliotek, którego celem jest propagowanie czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży, stworzenie kanonu lektur szkolnych, które wzbudzają zainteresowanie uczniów, zawierają pozytywne treści i wartości, a także zwrócenie uwagi nauczycielom dokonującym wyboru lektur szkolnych oraz wydawcom na książki, które spotykają się z zainteresowaniem uczniów.
Honorowy patronat nad konkursem objął minister kultury, nagrody funduje Polska Izba Książki, zaś jury przewodniczy prof. Joanna Papuzińska. Konkurs integruje edukację czytelniczą i medialną z edukacją polonistyczną. Cele i funkcje:
- wyzwolenie chęci szlachetnej rywalizacji na polu czytelniczym i literackim powodujące
- wzmożenie aktywności czytelniczej uczniów,
- stworzenie warunków do ujawnienia się talentów literackich uczniów,
- wyzwolenie kreatywności plastycznej młodszych czytelników,
- aktywne obcowanie z lekturą,
- dowartościowanie najbardziej twórczych, utalentowanych uczniów poprzez gratyfikację ich osiągnięć i poprzez to:
- stworzenie pozytywnego wzorca dla „nieczytelników”.
b) Konkurs Czytelniczy Trwa przez cały rok szkolny, jest podzielony na 9 etapów (miesięcy). Odbywa się w dwóch kategoriach: klasy I-III i klasy IV-VI.
Uczniowie czytają jak najwięcej książek w każdym miesiącu, następnie w prosty sposób dokumentują lekturę: przez krótką opinię, streszczenie, plan (klasy starsze) lub rysunek, zeszyt lektur (klasy młodsze). Po każdym etapie ogłasza się jego zwycięzcę w każdej kategorii. Na zakończenie konkursu zwycięzcę większości etapów. Cele:
- podniesienie poziomu czytelnictwa wśród dzieci,
- poprawa techniki czytania,
- kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem, myślenia abstrakcyjnego,
- bogacenie słownictwa.
c) Konkurs „Czyj to wiersz?” Trwa przez cały rok szkolny, jest podzielony na 9 etapów (miesięcy). Co miesiąc na tablicy pojawia się tekst wiersza pochodzącego z tomiku poetyckiego znajdującego się w szkolnej bibliotece. Należy pójść do biblioteki, odnaleźć na półce odpowiedni tom i odszukać autora utworu. Cele i funkcje:
- zainteresowanie uczniów poezją,
- kształcenie umiejętności posługiwania się katalogiem rzeczowym,
- kształcenie umiejętności posługiwania się indeksem w książce,
- zacieśnienie kontaktów z biblioteką.
IV. ZAKOŃCZENIE Aspekty programu służące realizacji jego generalnego celu:
- doskonalenie techniki czytania,
- elementy rywalizacji dopingujące niektórych,
- przyjemność odczuwana przy czytaniu powoduje chęć czytania, czyli odczuwania przyjemności,
- pedagogizacja rodziców,
- wzmacnianie więzi rodzinnych,
- kształcenie kompetencji bibliotecznych i czytelniczych,
- integracja członków szkolnej społeczności: uczniów, rodziców i nauczycieli,
- włączenie biblioteki w krąg zainteresowań młodego człowieka poprzez zaistnienie w Internecie i prowadzenie półki bookcrossingowej,
- możliwość ciągłej realizacji przy modyfikacji niektórych elementów (np. zmiana konkursów).
Wieloelementową całość, jaką jest Program Działań Zintegrowanych „Wychowanie przez czytanie”, spaja jeden ważny aspekt – postrzeganie i propagowanie czytania jako przyjemności.
Wiadomym jest, że łączenie nauki czy pracy z przyjemnością podnosi jej wydajność, pozytywnie wpływa na efekt końcowy i jego trwałość.
Skoro więc czytanie książek rozwija wyobraźnię, bogaci język, uczy abstrakcyjnego myślenia, stymuluje rozwój itd., warto podjąć się działań sprawiających, by stało się ono dla dzieci prawdziwą przyjemnością. Tę zaś osiąga się, czytając sprawnie lub też czyniąc wyraźne postępy. One same w sobie stają się silną motywacją do dalszych prób.
Ukształtowany w ten sposób model spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież zaprocentuje w ich dorosłym życiu – nawyk czytania nie zniknie, a wręcz przeciwnie – zostanie przekazany innym. Nie pozwoli im stać się wtórnymi analfabetami, lecz aktywnymi uczestnikami kultury czytelniczej.
Wioletta Cyrulik
nauczycielka języka polskiego
w Szkole Podstawowej nr 9 w Jastrzębiu Zdroju
|
