PRZEBIEG SZKOLENIA
Reforma edukacji założyła , bowiem między innymi rozwój zawodowy nauczycieli, ukierunkowany na zdobycie umiejętności w zakresie przekładania zadań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, na codzienną praktykę szkolną, a co za tym idzie na samodzielne tworzenie programów nauczania. Otwartość programowa sprawiła , że dla poszczególnych zajęć edukacyjnych, obok programów z listy MENiS, nauczyciele mogą, a nawet powinni tworzyć własne programy nauczania ( zgodnie z rozporządzeniem MENiS z 24 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania). O doborze programów decyduje nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne . Uwzględnia przy tym możliwości i zainteresowania uczniów oraz wyposażenie szkoły. Tworzenie programów własnych sprzyja wszechstronnemu rozwojowi uczniów i wychowanków, wpływa na podnoszenie jakości pracy szkoły oraz na atrakcyjność oferty edukacyjnej danej placówki oświatowej.
1. Etapy konstruowania programu nauczania.
Etap I – Formułowanie celów ogólnych.
Pracę nad tym etapem zacząć należy od przyjrzenia się tradycyjnie podawanym celom nauczania danego przedmiotu i zastanowienia się nad tym, co zmienia się w naszym współczesnym postrzeganiu tego przedmiotu, czyli na co dziś należy kłaść większy nacisk niż robiono to poprzednio, a na co powinniśmy położyć mniejszy nacisk. To „kładzenie nacisków” pokazuje, co w naszym programie będzie istotne, jaki będzie jego charakter, czym będzie się różnił od innych programów tego samego przedmiotu.
Tworzymy w ten sposób zestaw celów ogólnych, które zadecydują o indywidualności konstruowanego przez nas programu. Budowanie programu warto postrzegać jako pewien proces, który w zasadzie nigdy nie ma końca.
Dlatego też nasz zestaw nie musi wyczerpywać wszystkich istotnych celów – nie jest to ani potrzebne, ani możliwe. Kolejne cele będą się pojawiać podczas dalszych etapów tworzenia programu, a także podczas jego wdrażania czy ewaluacji. Zestaw celów będziemy więc modyfikować i wzbogacać. Na koniec tego etapu warto zastanowić się nad realnością założonych celów, w szczególności nad tym czy warunki organizacyjne szkoły pozwalają na realizację tak sformułowanych zamierzeń.
Etap II – Ustalanie struktury przedmiotu (i programu nauczania). Na tym etapie nadajemy naszemu przedmiotowi pewną wewnętrzną strukturę, która ułatwi organizowanie treści nauczania (materiału nauczania). Pierwszy krok w tę stronę wykonują podstawy programowe, narzucające pewien „rdzeń” tematyczny rozbity na kolejne etapy kształcenia, który musimy uwzględnić w naszym programie. Mamy więc pierwszy parametr wyznaczający tę strukturę: wiek ucznia, czyli etapy kształcenia. Wybór drugiego parametru zależy od konstruktorów programu i jego rodzaj może być pochodną np. przyjętych celów czy specyfiki przedmiotu, jego liniowego albo spiralnego układu treści Na tym etapie podejmujemy także decyzję, czy tworzony przez nas program będzie spiralny, czy liniowy, bardziej, czy mniej szczegółowy.
Etap III – Dobieranie i porządkowanie materiału nauczania.
Po ustaleniu pewnej struktury przedmiotu, możemy zacząć ją stopniowo wypełniać. Część z treści narzucają nam podstawy programowe, możemy zacząć więc od umieszczenia tych właśnie haseł we właściwych polach tablicy. Pomocne w tej czynności są trzy reguły:
1. staramy się od razu lokować treści w obrębie jednego działu zgodnie z ich „przedmiotową logiką” i wynikaniem: treści będące konsekwencją innych treści lokujemy niżej;
2. budując program spiralny pamiętajmy o powracaniu w rozszerzonym zakresie do tych spośród treści i umiejętności już uwzględnionych w programie, które są najistotniejsze z punktu widzenia przyjętych zadań i założonych celów;
3. dobierając treści zwracajmy uwagę na ich związki z innymi przedmiotami.
Postępowanie zgodnie z tymi regułami nie jest obowiązkowe, ale może ono ułatwić nam zapewnienie merytorycznej spójności przedmiotu, uwzględnienie logiki jego poznawania oraz pokazanie jego związków z innymi przedmiotami.
Po wpisaniu we właściwe miejsca treści przewidzianych podstawami uzupełniamy tablicę tymi treściami, które są , naszym zdaniem, potrzebne np. ze względu na:
· realizację przyjętych ogólnych celów;
· spójność i logikę przedmiotu;
· spiralność programu;
· tradycję;
· atrakcyjność przedmiotu dla ucznia;
· zachowania zasady od konkretu do abstrakcji; itd.
Po wypełnieniu tabeli warto wrócić do zestawu celów ogólnych i upewnić się, czy umieszczone w niej treści pozwalają na ich realizację. Na tym etapie konstruowania programu mogą pojawić się nowe ważne cele czy zadania.
Kolejnym krokiem uszczegóławiania struktury tabeli jest rozbicie etapów na odpowiednie klasy. Otrzymana w ten sposób struktura może być uzupełniana w trakcie kolejnych etapów kreowania programu, co pozwala na usuwanie zauważonych usterek i braków oraz jej stopniową optymalizację
Etap IV- Uszczegółowianie naszych intencji.
Hasła programowe umieszczone w tabeli dają dość ogólny wizerunek naszych zamierzeń programowych, dlatego też warto je skomentować tak, aby jaśniej zarysowały się nasze intencje merytoryczne, jak i jeśli uznamy to za potrzebne, metodyczne .Pamiętajmy, że program ma umożliwiać i ułatwiać osiągnięcie założonych celów ogólnych.
Realizacja niektórych z nich może wynikać nie z poznawanych przez uczniów treści, ale ze sposobu, w jaki uczniowie pracują na lekcji (lub w domu) i je poznają, stąd waga właściwego komentarza metodycznego. Najlepiej przedstawić ten komentarz w postaci przykładowych sytuacji dydaktycznych ilustrujących nasze oczekiwania i intencje. Dlatego też dla każdego hasła programowego zalecany jest dwojaki komentarz:
1. merytoryczny, precyzujący zakres treści i umiejętności związanych z danym hasłem,
2. metodyczny, który poprzez przykłady konkretnych problemów, sytuacji i zachowań
(metody, formy, środki dydaktyczne,...) pokazuje propagowany przez program, a wynikający między innymi z celów ogólnych styl edukacyjny (filozoficzne, socjologiczne i psychologiczne podstawy programu).
Na tym etapie należy też przeprowadzić ewaluację wykonanej pracy, zwracając uwagę zwłaszcza na sprawdzenie (próbę oceny), czy:
1. komentarz metodyczny jest wystarczająco jasny i wyrazisty;
2. poziom uszczegółowienia haseł jest jednorodny;
3. zakres proponowanej tematyki jest możliwy do zrealizowania zgodnie z proponowanym stylem w przewidzianym przydziale czasowym;
4. warunki, w jakich będzie przebiegała praca nie zaburzają tak zaplanowanych działań.
Etap V- Określenie oczekiwanych wyników uczenia się (czyli celów szczegółowych).
Każde hasło programowe wiąże się z różnymi działaniami i efektami pracy uczniów, z opanowaniem przez nich pewnych umiejętności czy zdobyciem i utrwaleniem określonej wiedzy. Dlatego też poszczególne hasła warto wzbogacić o kolejny rodzaj komentarza: co uczeń potrafi lub powinien potrafić po przejściu przez odpowiedni fragment procesu dydaktycznego. Formułując takie wymagania tworzymy równocześnie zestaw celów szczegółowych, których osiągnięciu służy budowany przez nas program.
Wyróżnia się na ogół dwa typy celów: cele operacyjne i nieoperacyjne. Cele ogólne, które wytyczyły kierunki naszych działań mają najczęściej charakter nieoperacyjny.
Cele szczegółowe, które odnoszą się do zamierzonych efektów pracy poszczególnych uczniów, powinny mieć charakter operacyjny, tzn. powinny być tak sformułowane, aby wskazywały na wynik pracy uczniów oraz wskazywały precyzyjnie, jak uczniowie powinni wykazać, iż dany cel osiągnęli.
Poprawnie sformułowane cele operacyjne ułatwiają konstruowanie narzędzi badawczych do ewaluacji programu. Zestaw celów szczegółowych warto skonfrontować z celami ogólnymi, poszukując ewentualnych sprzeczności czy niezgodności.
Etap V - Ewaluacja programu nauczania.
Ewaluacja – to zbieranie, analizowanie i interpretowanie danych związanych z oceną efektywności przedsięwzięć edukacyjnych, to analityczna ocena programu, jego przebiegu i końcowych efektów, porównywanie nakładów i zamierzeń z końcowymi rezultatami i poniesionymi kosztami.
Wyróżniamy ewaluację:
1.ciągłą (tzw. monitoring – stosowany przez cały okres realizacji programu; po każdych
zajęciach oceniamy wysiłki uczniów, stopień opanowania przez nich wiedzy i umiejętności, stopień zaangażowania się uczniów w proces uczenia się),
2. etapową (dotyczącą tej samej sfery zagadnień, ale obejmującą większy przedział czasu, realizowanych zagadnień, czy nabytych kompetencji i umiejętności), ewaluacja etapowa pozwala na dokonywanie modyfikacji naszego programu i lepsze dostosowanie go do możliwości uczniów, realiów bazy materialnej szkoły itp.
3. końcową, w której powinniśmy przedstawić przebieg realizacji naszego programu z ewentualnymi modyfikacjami i ich uzasadnieniem, skomentować też należy zasadność założonych celów ogólnych i operacyjnych, stopień ich realizacji, warunki utrudniające realizację programu oraz sformułować walory dydaktyczno – wychowawcze naszego projektu.
Warunki wpisania programu do szkolnego zestawu programów.
Aby autorski program nauczania został wpisany do szkolnego zestawu programów nauczania musi uzyskać:
1. pozytywną opinię pisemną nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego będącego specjalistą w danej dziedzinie wiedzy (przedmiocie nauczania), (zgodnie z rozporządzeniem MENiS z dnia 5 lutego 2004 r.).
2. pozytywne zaopiniowanie przez Radę Pedagogiczną, Radę Rodziców oraz Samorząd Uczniowski.
Ocena nauczyciela opiniującego program zawierać powinna stwierdzenie, czy:
· bazuje on na podstawie programowej,
· odnosi się do standardów,
· posiada cele szczegółowe czyli operacyjne,
· materiał nauczania pozostaje w związku z założonymi celami,
· posiada opis osiągnięć uczniów,
· wyposażony jest w metody oceny osiągnięć uczniów.
Opracowała: Danuta Ryba
Nauczyciel kształcenia zintegrowanego SP Prusy
Literatura:
1.Niemierko B.: Między oceną szkolną, a dydaktyką. Warszawa 1991.
2.Praca zbiorowa pod red. J. Kropiwnickiego: Jak tworzyć program. Jelenia Góra 1998.
3.S. Dylak „ Wprowadzenie do konstruowania szkolnych programów nauczania” Wydw. Szkolne PWN W-wa 2000
4.H. Komorowska „ O programie prawie wszystko” WsiP W-wa 1999 |
