www.szkolnictwo.pl

Spostrzeganie dzieci 7-letnich jest synkretyczne, czyli globalne. Dziecko nie potrafi przeprowadzić dokładnej analizy spostrzegania obrazu, a później jego syntezy, lecz ujmuje rzecz całościowo. Synkretyzm spostrzegania przejawia się w rysunkach dzieci, w sposobie oglądania przez nie obrazów, odtwarzania melodii i w wielu innych czynnościach, w których dominuje sensoryka.

Z synkretyzmem łączy się tzw. subiektywizm spostrzegania, tj. zależność od aktualnego stanu uczuć związanych ze spostrzeganym przedmiotem. Znajduje to potwierdzenie w fakcie wysuwania na plan pierwszy przy spostrzeganiu tych właściwości, które są zbieżne z aktualnymi przeżyciami dziecka. Dzieci w klasie I dysponują zazwyczaj dużą liczbą różnorodnych spostrzeżeń.

         Duże znaczenie dla rozwoju ucznia ma również wyobraźnia. Jest to zdolność do uobecniania w świadomości przedmiotów i zjawisk wcześniej spostrzeganych (wyobraźnia odtwórcza) lub uobecniania czegoś nowego w stosunku do uprzedniego doświadczenia (wyobraźnia twórcza). U dzieci 7-letnich przeważa wyobraźnia mimowolna, która z wiekiem przekształca się w dowolną: kierowaną i twórczą.

         O powodzeniu ucznia w pracy szkolnej decyduje w dużej mierze uwaga. Kształcenie uwagi odbywa się równocześnie z wyrabianiem w dzieciach aktywnych form spostrzegania rzeczy i zjawisk. W młodszym wieku szkolnym uwaga mimowolna przeważa nad dowolną, zatem dziecko, najczęściej odruchowo i automatycznie, koncentruje się na nowych bodźcach, silnych i atrakcyjnych w danym momencie. Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupiania uwagi dowolnej zależą od indywidualnych właściwości dziecka, na przykład od jego temperamentu. Dzieci spokojne i flegmatyczne łatwiej i dłużej koncentrują się na jakiejś czynności niż dzieci żywe i ruchliwe. Te ostatnie mają znów uwagę bardziej przerzutną i podzielną. Pod wpływem nauki rozwija się i kształtuje uwaga dowolna.

         W psychologii wychowania i praktyce szkolnej już dawno dostrzeżono rolę zainteresowania, jako istotnego czynnika wyzwalania uwagi ucznia.

         Dzieci rozpoczynające naukę z reguły mają bardzo dobrą pamięć, a więc cechuje je łatwość i szybkość zapamiętywania tego, co jest interesujące, zabarwione uczuciowo i zrozumiałe. Równie dobrze jednak zapamiętują strzępki słów i zdań, tajemnicze obrazy i zdarzenia, co tworzy swoisty chaos elementów pozbawionych intelektualnego porządku. U dzieci, którym w okresie przedszkolnym nie stawiano specjalnych zadań zapamiętywania różnych faktów, zdarzeń – w późniejszym czasie – w sytuacjach poleceń, nakazów, zakazów i konieczności ich reprodukowania przeważa pamięć mimowolna nad dowolną. Tym można także tłumaczyć fakt częstego zapominania o odrobieniu pracy domowej przez niektórych uczniów na początku nauki szkolnej. Łączy się z tym również inna właściwość, a mianowicie brak gotowości pamięciowej, tzn. dziecko nie umie natychmiast na polecenie przypomnieć sobie potrzeby nazwy danego słowa. Pamięć nie jest giętka i dokładna, co wiąże się, zdaniem psychologów, z synkretyzmem dziecięcym.

         Wyznacznikiem, a zarazem warunkiem rozwoju dziecka jest myślenie. Dziecko w początkowym okresie nauczania szkolnego posługuje się zatem najczęściej myśleniem sytuacyjnym, zdroworozsądkowym, powiązanym z konkretną sytuacją życiową, w wychodzenia poza jego granice na rzecz myślenia abstrakcyjnego, to jest tzw. „czystego myślenia”, jest utrudnione. Nie wystarcza tu, bowiem ujmowanie zewnętrznego obrazu zjawisk i rzeczy, ale należy dostrzegać ich istotę we wzajemnych połączeniach i związkach. Podstawą takiego myślenia jest mowa ustna (akustyczna) i mowa pisana. Zazwyczaj dzieci mają niską świadomość języka mówionego i pisanego, co objawia się brakiem ponowania nad tym, co robią mówiąc lub czytając. Chodzi tu nie tylko o niską świadomość języka jako systemu symboli, ale również o niską świadomość własnych procesów myślowych.

Olbrzymie znaczenie ma tu czytanie ze zrozumieniem, w tarkcie którego przyzwyczaja się dziecko do samoświadomości, do intelektualnej samokontroli.

          Aby wdrożyć ucznia do refleksyjnego mówienia i czytania, należy mu dać potrzebny czas do namysłu; nie można wywierać żadnej presji – niecierpliwości i pospieszania. Czas ten jest wprost proporcjonalny do stopnia trudności zaistniałej sytuacji, którą dziecko musi opanować, sprowadzić do zbioru elementów możliwych do zrozumienia – ogarnięcia myśleniem, inaczej: ustrukturyzować.

         Uczniowie, zgrupowani w klasach według kryterium wieku chronologicznego, często wykazują znaczące różnice rozwojowe. Z reguły w każdej klasie spotkać można grupę uczniów z zaburzeniami wiążącymi się z deficytami funkcji wzrokowych, słuchowych, sprawności manualnych.

         Ze względu na braki w zakresie sfery uspołecznienia ucznia, podkreślenia wymaga również potrzeba zwrócenia większej uwagi na start w obowiązki szkolne od strony współdziałania w grupie. Najważniejsze są tutaj pierwsze dni pobytu w szkole. Jeśli dom rodzinny czy starsze rodzeństwo nie wywarli negatywnego wpływu, dziecko przychodzi do szkoły z radosnym oczekiwaniem, z nadzieją nauczenia się czegoś nowego. Nie wie ono, albo wie bardzo niewiele, o działających w szkole mechanizmach i przymusach. Stąd istotny jest ten pierwszy kontakt z nauczycielem i innymi uczniami, któremu towarzyszyć musi poczucie bezpieczeństwa, „zdziwienia twórczego”, stopniowe przechodzenie z okresu zabawowego w okres narastających obowiązków szkolnych.

Małe dziecko podejmując naukę szkolną żyje swoim własnym światem, który wygląda inaczej, niż wydaje się to dorosłym. Aby zainteresować ucznia współpracą, należy go dobrze poznać i zrozumieć. Jest to bardzo pomocne – wręcz konieczne, aby nie patrzeć na działanie ucznia ze swojego punktu widzenia, aby właściwie ocenić jego reakcje i zachowanie.

         Umiejętność dekoncentracji, czyli wyobrażeniowego wglądu w świat dziecka, w jego rozumienie i interpretowanie zdarzeń, jest bardzo ważna dla układania współdziałania. W nabywaniu tej umiejętności pomaga dbałość o informację zwrotną od ucznia (werbalną i pozawerbalną).

         W klasach początkowych występuje, niespotykana już w klasach starszych gotowość utożsamiania się z nauczycielem i bezwzględne do niego zaufanie, co stwarza wyjątkowe warunki w zakresie działań dydaktyczno – wychowawczych. Nauczyciel jest osobą znaczącą, czasem znaczącą więcej niż nawet najbliższe osoby z kręgu rodzinnego. Tę więź emocjonalną powinien więc wykorzystać, podejmując korektywne działania w zakresie stosunku dziecka do świata, innych ludzi i samego siebie, kształtowania zespołu wartości, które są niezbędne do dalszego prawidłowego rozwoju we wszytskich istotnych warstwach i aspektach.