www.szkolnictwo.pl

   
     „Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich…”
      Zapis ten, zamieszczony w części wstępnej Ustawy o systemie oświaty z dnia 07.09.1991 r. określa nadrzędny cel polskiej szkoły. Ukazuje szkołę jako instytucję wychowawczą, której obowiązkiem jest dbałość o pełny rozwój człowieka, ze szczególnym wyróżnieniem tych jego cech, które w przyszłości zadecydują o sposobie pełnienia przez niego ról społecznych.
     Rozwój człowieka zachodzi w ciągu całego życia, a rozpoczyna się już od pierwszych chwil po urodzeniu.
    Priorytet w wychowaniu młodego człowieka powinien mieć dom rodzinny. Tu przede wszystkim kształtuje się jego charakter, dziedziczone są doświadczenia, przekazywany jest system wartości. Rodzice mają prawo decydować o całym procesie wychowania dziecka, również tym jego nurcie, który rozgrywać się będzie w szkole.
      Jednak losy dzieci układają się różnie. Jedne mają szczęście, bo ich wychowanie odbywa się w domu rodzinnym i o ich rozwój i wychowanie troszczą się rodzice. Inne mieszkają pod opieką członków rodziny np.
dziadków – którzy dbają o wychowanie dziecka. Jeszcze inne muszą przebywać w Domach Dziecka pod opieką zawodowych opiekunek i wychowawców.
   
     Wiek przedszkolny jest okresem intensywnego tempa rozwoju, którego prawidłowy przebieg ma decydujące znaczenie dla późniejszych lat życia, a wiadomości i umiejętności zdobyte przez dziecko w trakcie edukacji przedszkolnej stanowią istotne podłoże do dalszego kształcenia i rozwoju, dlatego wspomaganie rozwoju wychowanków należy do powinności nauczycielek przedszkola. W okresie przedszkolnym wychowanie powinno polegać na stymulowaniu i kształtowaniu, a więc wspomaganiu rozwoju dziecka we wszystkich sferach rozwoju; zarówno w zakresie rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego, społecznego jak również w zakresie czynności samoobsługowych.
     „Znaczącą pozycję w życiu i aktywności małego dziecka, jak pisze R. Więckowski – pełni nauczyciel. Ma on istotny wpływ na rozwój dziecka. Od niego zależy czy i w jakim stopniu będzie ono aktywne, a tym samym jak będzie się rozwijało”.
     „Mówiąc o rozwoju dzieci trzeba przede wszystkim pamiętać, że każde dziecko ma własny, niepowtarzalny „schemat rozwojowy”. Każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie”. Dlatego ważne jest, aby nauczyciel dobrze poznał dziecko poprzez obserwację jego aktywności. „Skuteczność oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych w dużym stopniu zależy bowiem od poznania indywidualnych właściwości dziecka”.
     Aby wspomagać wszechstronny rozwój dziecka, jak podaje E. Waszkiewicz, nauczycielka powinna  tak planować i organizować swoją działalność wychowawczą, aby sprzyjać wyzwoleniu aktywności wychowanków w zabawie, pracy i nauce, we wszystkich rodzajach działalności dzieci w grupie przedszkolnej i w domu rodzinnym.
     Dla prawidłowego rozwoju najważniejsze jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, dlatego nauczycielka przedszkola powinna zapewnić dziecku poczucie akceptacji, pomóc mu odnaleźć się w nowym środowisku (szczególnie ważne jest to dla dzieci po raz pierwszy przekraczających próg przedszkola), zapewnić dziecku poczucie porządku, sprawić by dziecko czuło się ważne, czyli traktować je podmiotowo. Gdy dziecko czuje się bezpiecznie w przedszkolu, ufa swojej pani – jest pogodne, chętnie chodzi do przedszkola, ma ochotę coś robić, nawiązywać kontakty, pokonywać przeszkody. Mając zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa, dziecko z ochotą podejmie wysiłek poznania czegoś nowego, zdobycia nowych wiadomości i umiejętności – dzięki temu jego rozwój będzie pełniejszy.
     „Nauczyciel, według R. Więckowskiego, powinien pozwolić dziecku być sobą, a więc mieć własne zainteresowania i upodobania. Pozwolić dziecku być sobą, to pozwolić mu na spontaniczne poznawanie otaczającego go świata i środowiska, w którym żyje”. Ponieważ dominującą formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa, w trakcie której dziecko obserwuje, doświadcza, zdobywa wiedzę, jest ciągle w ruchu – nauczycielka też powinna uczestniczyć w procesie edukacyjnym całą sobą.
     Powinna mieć wciąż nowe pomysły, aby pobudzać dzieci do aktywności, zaskakiwać ciągle czymś nowym, stwarzać sytuacje wyzwalające działanie twórcze. Zadaniem nauczyciela – wychowawcy powinno być zatem podtrzymywanie dziecięcego zapału, a wystrzeganie się jego tłumienia poprzez narzucanie dziecku sztywnego programu.
Nauczyciel wspomagający rozwój dziecka powinien być twórczy, otwarty na nowości, potrafiący dostrzec zarówno niedoskonałości rozwojowe dziecka jak również jego osiągnięcia - i umieć je wyeksponować. Powinien znać psychikę dziecka i etapy jego rozwoju.
     Według C. Freineta czynnikiem pobudzającym i bezpośrednim źródłem rozwoju dziecka jest ekspresja słowna, która wyzwala jego zainteresowania, zaspokaja wiele potrzeb psychicznych, podnosi poczucie własnej wartości, pozwala na uzyskanie sukcesu każdemu dziecku. Umożliwia realizowanie fantastycznych marzeń. Ogromne zainteresowanie wzbudzają przedstawienia teatralne wykonaniu artystów zewnątrz. Przygoda z teatrem pomaga dzieciom w rozwijaniu wrażliwości estetycznej. Dzieci chętnie wyrażają swoje myśli, uczucia i emocje w formie ekspresji plastycznej, technicznej oraz w doświadczeniach poszukujących w zakresie edukacji zdrowotnej i ekologicznej. Dlatego ważnym powodem, dla którego nauczyciel jako inicjator powinien wdrażać techniki Freineta w swojej pracy jest głównie preferencja samodzielnego i twórczego myślenia oraz działania dziecka. Nauczyciel wdrażając dziecku jego twórcze działanie, uświadamia, że potrafi ono zrozumieć, otaczający świat i wypowiadać się słowem, kształtem, barwą, gestem, melodią. Przygotowanie do twórczego stylu życia przez nauczyciela, stwarza dziecku w przyszłości warunki twórczej adaptacji i dynamicznego przystosowania się do wymagań sytuacji.
     
     Rola szkoły, choć drugoplanowa, pod pewnymi względami pozostaje niezastąpiona. To właśnie szkoła, nauczyciel, dzięki istnieniu zbiorowości uczniowskiej, ma możliwości wprowadzenia dziecka w tajniki jego rozwoju. Szkoła jest miejscem codziennego kontaktu wychowanka z wychowawcą.
      Prawidłowo podejmowane działania wychowawcze ze strony nauczyciela prowadzą do tego, że uczeń, wraz z wiekiem, przejmuje kontrolę nad rozwojem pożądanych cech, należących do wszystkich sfer jego osobowości:
-   dba o sprawność fizyczną i zdrowie,                                                             
-   panuje nad sferą wrażeń i doznań umysłowych,
-   kieruje harmonijnie rozwiniętą sferą uczuć,
-   rozwija się intelektualnie,
-   kształci wolę,
-   rozwija sferę duchową.
     Rozwój ten odbywa się w dopasowaniu do indywidualnych (wrodzonych i nabytych) cech osobowości dziecka, a także jego dążeń i pragnień.
     Troska nauczyciela o indywidualny rozwój dziecka jest specyficzna, ponieważ powinien być modelem zachowań dla dzieci, starać się poprzez pracę nad sobą ukazywać dzieciom wartości pracy samowychowawczej i samokształceniowej. Według Marii Montessori nauczyciel powinien posiadać takie cechy jak:
-   autentyczną, mądrą miłość do dzieci,
-   szacunek do dzieci i ich rodziców,
-   postawę życzliwości, poszanowanie cudzej godności i cierpliwość, opanowanie, skromność.
     Dzieci nie tylko potrzebują miłości i ochrony ze strony dorosłych, ale także aktywnego wsparcia, które bierze pod uwagę potencjał rozwojowy każdej „dziecięcej indywidualności”. Znaczy to, że nauczyciel bierze na siebie odpowiedzialność za odpowiednio przygotowane środowisko dziecka oraz za pokierowanie dzieckiem tak, aby poczuło ono wolność do działania tj. by mogło pracować w swoim tempie i zgodnie ze swoimi własnymi potrzebami. Nauczyciel musi być spostrzegawczy i nieco powściągliwy, a także powinien mieć postawę zachęcającą oraz zainteresowaną rozwojem dziecka. Pomoc, wsparcie dorosłych nie powinno ograniczać się jedynie do tego, o co poprosi dziecko. Uważna obserwacja dziecka może wykazać, że potrzebuje ono bodźca, impulsu by mogło otworzyć sobie nowy świat. Montessori pisze o powyższej sprawie w następujący sposób: „Pobudzaj do życia , ale pozwól by życie to rozwijało się w poczuciu wolności”.
     Pytanie o wolność nauczycieli, dziecka czy jego rodziców w instytucjach edukacyjnych jest pytaniem o ich możliwość bycia sobą. Jeśli człowiek nie jest wolny, to znaczy, że nie jest sobą. Wolność to co najmniej konieczny warunek bycia sobą, ale i zarazem wyzwolenie od tego, co zniewala.
     Za każdym razem, gdy nauczyciel zauważy zaburzenia w zachowaniu się dziecka, będzie kontynuował poszukiwania sposobów modyfikacji tych zaburzeń. W takiej sytuacji od nauczyciela wymagana jest ogromna cierpliwość i głęboka wiara w potencjał rozwojowy dziecka. „Poprzez studiowanie zachowań dzieci i sposobów ich wzajemnego reagowania na siebie w atmosferze pełnej wolności, prawdziwa tajemnica życia społecznego wysuwa się na plan pierwszy. Tajemnica ta składa się z subtelnych delikatnych znaków, obserwowalnych jedynie pod duchowym mikroskopem, które mają ogromne znaczenie, ponieważ biorą swój początek z głębi ludzkiej natury”. Można zaobserwować, że niektóre dzieci wiedzą w jaki sposób rozwiązywać swoje własne problemy, a inne nie.  Poprzez obserwowanie ich, bez przeszkadzania im  zauważymy coś bardzo ważnego: dzieci pomagają sobie wzajemnie w inny sposób niż dorośli. Dzieci szanują siebie nawzajem i udzielają sobie pomocy, kiedy wymaga tego naprawdę sytuacja. Prawidłowość ta dostarcza nam ważnej wskazówki: najwyraźniej dzieci instynktownie wiedzą, że nie potrzebują one żadnego prowadzenia za rączkę w sytuacjach, gdy nie jest to konieczne. Doceniają one ten fakt.
ZADANIA NAUCZYCIELA:
- dbałość, troska o przygotowane otoczenie / środowisko,
- szacunek dla własnej motywacji dziecka,
- posiadanie wiedzy o przygotowanym materiale, dostępnym dla dziecka,
- obserwacja,
- zachęcanie dziecka do niezależnej aktywności ( Pomóż mi zrobić to samemu ),
- pozytywny wpływ poprzez dawanie przykładu.
      Nauczyciel powinien zaimponować uczniom inicjatywą, zaradnością życiową, wysoką kompetencją zawodową, efektywnością pracy, jasno określonymi i w pełni realizowanymi we własnym życiu zasadami moralnymi oraz wartościami szczególnie oczekiwanymi przez dzieci. Głównie chodzi o to, aby wszystkim działaniom wychowawczym towarzyszyła atmosfera miłości, życzliwości, prawdomówności. Tylko w dobrej atmosferze łatwiej pokonywać problemy.
       Istotą pracy pedagogicznej jest także swoiste komunikowanie się nauczyciela z dzieckiem. Ma ono istotny wpływ na wspomaganie rozwoju wychowanka. Nauczyciel mający na pierwszym miejscu wspomaganie rozwoju dziecka powinien nie tylko umieć komunikować się słownie z dzieckiem, ale powinien też umieć odczytywać niewerbalne komunikaty dziecka, np. gesty, mimikę, spojrzenia itp.
       Według M. Kielar- Turskiej, nauczyciel wspomagający rozwój dziecka powinien:
        -   zdobyć orientację w różnych sposobach komunikowania się dzieci,   zarówno werbalnych jak i niewerbalnych; powinien nauczyć się rozumieć nie tylko słowne wypowiedzi dzieci, ale także starać się odczytywać komunikaty nadawane za pomocą gestów, min i spojrzeń;
-      umieć dostrzegać, rozumieć i właściwie reagować na emocje dziecka – być empatycznym, co oznacza- wiedzieć, kiedy śpieszyć z pomocą a kiedy się od niej powstrzymać, umiejętnie występować w obronie dziecka, rozumieć jego postępowanie;
-      podtrzymywać zapał poznawczy dziecka, wykazywać zainteresowanie tym, co ono robi - ale raczej zachęcać do działania, powstrzymywać się od nadmiernego wyjaśniania;
-    być dynamiczny- w sensie fizycznym, jak również w sensie psychicznym  - czyli przemieszczać się razem z dziećmi i być otwartym na ich pomysły, przyjmować je i modyfikować;
-      niedyrektywny, czyli skłonny analizować i wyjaśniać zachowania dzieci, a nie tylko oceniać je i odrzucać ; to także nauczyciel kierujący do dzieci raczej propozycje niż nakazy;
-      być otwarty na dziecko i na samego siebie, czyli pomagać dziecku ale też dbać o własny rozwój, poznawanie nowości w celu wykorzystywania ich dla ulepszenia swego warsztatu pracy;
-       pozwolić dziecku być sobą, czyli traktować je podmiotowo, mieć własne zainteresowania i upodobania. Pozwolić dziecku przedszkolnemu być sobą, to pozwolić mu na życie poprzez zabawę. Dziecko bowiem musi mieć czas na to, by wyrosnąć z okresu dzieciństwa i nie stać się zbyt wcześnie dorosłym.
-      przyjmować postawę zaciekawienia światem i zarażać nią dzieci;
-      mieć pomysły, aby czymś ciekawym zająć dziecko.
W procesie wspomagania rozwoju dziecka ważna jest także współpraca nauczyciela z rodzicami, która powinna być oparta na wzajemnym zaufaniu, ustalaniu wspólnych działań i uzupełnianiu ich w procesie wychowania domowego. Wspólnym celem pracy zarówno nauczyciela jak i rodziców powinna stać się troska o wszechstronny rozwój każdego dziecka. Prawdziwą współpracę nauczycieli i rodziców zainicjować mogą wspólne warsztaty organizowane przez zespoły psychologów i pedagogów. Tematyka warsztatów winna stanowić wsparcie dla rozwiązywania trudnych problemów wychowawczych przed jakimi stają rodzice, a zarazem i nauczyciele.   
Pożądanym jest, by w każdej klasie istniał czas na spotkanie i poznanie wzajemne: wychowawcy klasy, nauczycieli, rodziców i dzieci. Celowi temu służyć może najlepiej wspólna wycieczka, a jeśli nie, to chociażby rozmowy w klubie szkolnym. Te i inne formy spotkania zalecane są szczególnie dla klas pierwszych wszystkich poziomów szkół.                                                                 
Nauczyciel jest inicjatorem i partnerem poczynań uczniowskich, organizatorem całokształtu wychowania i kształcenia szkolnego w odniesieniu do swojej klasy. Nauczyciel nie działa sam. Korzysta z pomocy wszystkich sojuszników na terenie szkoły i poza nią. Głównym zadaniem nauczyciela jest tworzenie ładu fizycznego, emocjonalnego, społecznego, moralnego i duchowego. Nauczyciel nie kształtuje osoby, ale stwarza warunki korzystne dla rozwoju, stara się przekazać odpowiednie wartości, zabezpieczając przed przyjmowaniem pseudowartości. Każdy nauczyciel musi wypracować swoją formułę komunikacji z rodzicami, z jasnym określeniem praw i obowiązków, która umożliwi wspólne rozeznanie i zaplanowanie działań dla dziecka najlepszych.