Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Asertywność nauczyciela

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 4164 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

W praktyce szkolnej spotykamy się z wieloma problemami wychowawczymi, z których wiele wynika z tego, że uczniowie nie potrafią oprzeć się złym wpływom środowiska. Niniejszy artykuł podpowiada, jak pozostać sobą, odmawiać jeśli nie mamy chęci postąpić w określony sposób, bronić swojego zdania. Może służyć jako pomoc w relacjach nauczyciel – uczeń oraz wskazuje potrzebę uczenia dzieci i młodzieży postaw asertywnych.

Asertywność i asertywne zachowanie
     Asertywność to umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą czy osobami. Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień, w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia tej drugiej osoby. Teoria asertywności oparta jest na założeniu, że każda jednostka posiada pewne podstawowe prawa. W sytuacjach konfliktowych umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z uznawanych wartości. Ludzie asertywni potrafią też powiedzieć „nie” bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku.
     Asertywność jest zatem umiejętnością kluczową, kiedy trzeba oprzeć się naciskom m.in. w sprawie alkoholu i narkotyków. Jest więc ona łagodną stanowczością, która charakteryzuje się takimi aspektami jak:
  1. umiejętność bycia sobą;
  2. sztuka mówienia nie;
  3. umiejętność rozwiązywania konfliktów.
     Można w związku z tym wyróżnić trzy style zachowań człowieka:
  1. uległość – respektowanie praw innych, lekceważenie własnych praw;
  2. agresja – respektowanie własnych praw, lekceważenie praw innych;
  3. asertywność – respektowanie własnych praw, respektowanie praw innych.
    Zachowanie asertywne różni się od zachowania agresywnego , oznacza bowiem korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych osób. W przypadku zachowań agresywnych sytuacje są postrzegane w kategoriach: „ja wygrywam, ty przegrywasz”. Ton głosu w zachowaniu agresywnym różni się od tonu głosu w zachowaniu asertywnym – często bywa hałaśliwy, pobrzmiewa w nim pogróżka lub sarkazm. Towarzyszy mu odpowiednie zachowanie niewerbalne: mierzenie rozmówcy wrogim spojrzeniem, grożenie palcem, naruszanie granicy przestrzeni prywatnej. Często myli się również pojęcia złości i agresji. Złość jest uczuciem, agresja zaś sposobem wyrażania złości. Złość może być także obecna w zachowaniach uległych i asertywnych. W tych pierwszych kumuluje się i może później wybuchnąć w postaci agresji. W tych drugich jest wyrażana jako otwarty komunikat i dzięki temu uświadamiana rozmówcy.
     Zachowanie asertywne różni się też od zachowania uległego , zakłada bowiem działanie zgodne z własnym interesem oraz stanowczą obronę siebie i swoich praw – bez nieuzasadnionego niepokoju.
     Jeżeli człowiek kontaktując się z innymi osobami nie zdecyduje się na samodzielne określenie swoich praw, inni z konieczności określą za niego jego rolę, a wówczas przestanie on być sobą. Jeżeli godzi się robić coś, na co nie ma ochoty, nie informując otoczenia o tym, czego naprawdę chce, wprowadza ludzi w błąd. Istnieją sytuacje, w których człowiek robi coś na co nie ma ochoty, ale wcale nie pragnie tego zmienić. Każdy ma prawo do zachowań asertywnych tak samo jak i do zachowań nieasertywnych – istotne jest to, by to on sam wybierał określony sposób zachowania, by nie czuł się zmuszony, poddany presji otoczenia i bezradny z powodu własnej nieumiejętności obrony.
     Asertywność powiązana jest głęboko z poczuciem własnej godności i szacunkiem do samego siebie. Jeden z klasyków treningu asertywności Herbert Fensterheim, udziela następującej rady: „Jeżeli masz wątpliwości, czy dane zachowanie jest asertywne, sprawdź, czy choć odrobinę zwiększa ono Twój szacunek do samego siebie. Jeżeli tak, jest to zachowanie asertywne. Jeżeli nie – nie jest ono asertywne.”
     Asertywność nie jest wrodzona. Wynika z nauczenia się w różnych sytuacjach określonego sposobu przeżywania i reagowania. Zachowania asertywne w odróżnieniu od uległości i agresywności nie są naturalnymi zachowaniami człowieka. Należy się ich uczyć. Nieumiejętność bycia asertywnym w kontaktach międzyludzkich skazuje na agresję powodującą wstyd i brak akceptacji samego siebie lub uległość uniemożliwiającą samorealizację i samoakceptację. Można z wielką łatwością wyrażać asertywnie swoje uczucia i prawa wobec pewnych osób w pewnych sytuacjach – zaś odczuwać paraliżującą trudność w byciu sobą wobec innych osób, w sytuacjach innych.
     Stosowanie technik zachowań asertywnych umożliwia:
  • obronę swoich praw bez uciekania się do agresji;
  • wyrażanie bez lęku uczuć oraz opinii zarówno pozytywnych, jak i negatywnych;
  • przyjmowanie uczuć i ocen innych osób bez nadmiernych emocji;
  • wyrażanie oraz negocjowanie swoich praw i oczekiwań wobec innych;
  • racjonalne reagowanie na krytykę oraz agresję otoczenia;
  • wyeliminowanie ze swojego otoczenia osób, które dotychczas mogły nami manipulować.
     Asertywność nie musi być stosowana w każdym przypadku sprzeczności interesów, czasami wręcz nie należy jej stosować. Asertywność nie stanowi gwarancji sukcesu, ale daje satysfakcję z wyrażania własnych uczuć po to, by konflikt można było rozstrzygnąć bez poczucia winy czy nieszczerości.
     Asertywność nauczyciela to postawienie granic, na podstawie zasad, a potem konsekwencja w ich egzekwowaniu od podopiecznych.

Obrona swoich praw
     Najważniejszym indywidualnym prawem człowieka jest jego prawo do bycia sobą. Oznacza to, że każdy może dysponować swoim czasem, energią i dobrami materialnymi oraz układać sprawy osobiste według własnej woli i zgodnie z własnym interesem. Każdy ma prawo wyrażać siebie – swoje uczucia, opinie, postawy i potrzeby, o ile czyni to w sposób nie naruszający praw innych osób. Różnimy się od siebie, ale mamy to samo prawo – aby swoje stosunki z ludźmi układać zgodnie z własnymi potrzebami, upodobaniami, wartościami.
     Każdy człowiek ma swoje „terytorium psychologiczne” – to wszystko co od niego zależy i do niego należy – myśli, czyny, potrzeby, postawy, prawa, tajemnice, sposób dysponowania rzeczami. Prawo człowieka do bycia sobą można inaczej wyrazić jako prawo do posiadania i obrony własnego terytorium.
Można mówić o 5 prawach osobistych każdego człowieka:
  1. Prawo do robienia tego, co chcę, dopóki to nie rani innych;
  2. Prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywna postawę, dopóki nie przeradza się to w agresję;
  3. Prawo do przedstawiania swoich próśb z uwzględnieniem, że druga osoba ma prawo mi odmówić;
  4. Prawo do przedyskutowania problemu i wyjaśnienia go;
  5. Prawo do korzystania ze swoich praw.
     Jeżeli ktoś łamie nasze prawa osobiste, narusza jednocześnie nasz granice. Mamy wtedy prawo do mówienia: „nie”. Najczęstszym powodem, dla którego ludzie – z poczuciem przymusu - robią coś, na co nie mają ochoty są kłopoty z odmawianiem. Niektórzy wolą nie odmawiać, by nie narazić się na gniew lub utratę sympatii. Jeżeli kontaktując się z drugą osobą człowiek przez dłuższy czas robi coś, na co nie ma ochoty, doznaje zwykle silnych emocji, przede wszystkim złości się. Obwinia tę drugą osobę i zaczyna o niej źle myśleć. Może czuć się skrzywdzony i ma wrażenie, że jego terytorium jest stale naruszane. Jeżeli trwa to długo, wystarczyć w końcu może drobne wydarzenie, aby wyzwolić wielki wybuch, nieproporcjonalny do bezpośredniej przyczyny, ale odpowiadający sile nagromadzonej złości czy żalu. Jeżeli trwa to bardzo długo, nie wyrażony gniew może zmienić się we wrogość i wtedy człowiek nie skupia się już na obronie siebie, ale na sprawieniu drugiej osobie bólu, który ma zrekompensować dotychczasowe własne cierpienia.
      Nie można więc bezkarnie rezygnować z siebie w relacji z drugą osobą. Jeśli chcemy mieć z ludźmi satysfakcjonujące stosunki, powinniśmy im jasno przedstawić jak chcemy być traktowani. Oznacza to, że sami bierzemy odpowiedzialność za kształt naszych relacji z otoczeniem – „stawiam warunki”, „przyzwalam”, „nie zgadzam się”, „decyduję”, „wybieram”. Podstawą koncepcji zachowań asertywnych jest przekonanie, że człowiek nie tylko ma prawo żyć tak, jak chce (o ile nie krzywdzi tym innych), ale też – że jest to całkowicie możliwe do wykonania i zależy tylko od niego samego.
      Asertywna odmowa to stwierdzenie czytelne, bezpośrednie, uczciwe i stanowcze. Powinno tam się znaleźć słowo nie i jasna informacja o tym, jak zamierzamy postąpić. Dobrze jest, gdy odmowa obejmuje też wyjaśnienie. Asertywna odmowa nie zawiera pretensji ani usprawiedliwień. Według koncepcji zachowań asertywnych najlepszym argumentem jest odwołanie się do siebie – do swoich osobistych preferencji (wolę, chcę, wybieram, jest dla mnie ważne) lub postanowień (mam zamiar, postanowiłem, zdecydowałem).

Asertywne przyjmowanie ocen
     Wiele osób boi się ocen – zarówno negatywnych jak i pozytywnych. Oceny dotyczące jakiegoś aspektu własnej osoby budzą silne emocje. Ludzie często nie wiedzą jak radzić sobie z sytuacjami oceniania.
     Wiele osób traktuje krytykę jako rodzaj wyroku. Jeżeli odnoszą wrażenie, że przestępstwo jest wielkie (krytyka uderza w ważne aspekty osobowości), albo wyrok jest niesłuszny (dana osoba nie zgadza się z krytycznym uwagami), wówczas podejmują walkę o zmianę wyroku. Polegać ona może na zgromadzeniu kontrargumentów, co jest mało skuteczne. Najczęściej ludzie walczą z krytyką poprzez usprawiedliwianie się lub poprzez atak, co również nie przynosi złagodzenia konfliktu, ale przeważnie jego pogłębienie.
     Przyjmowanie pochwał dla wielu również stanowi problem nie mniejszy od przyjmowania ocen krytycznych. Osoby chwalone używają nieraz wyszukanych sposobów, aby nie dopuścić do przyjęcia pochwały. Trudność w przyjmowaniu pochwał oznacza zwykle, że człowiek akceptując pozytywny obraz własnej osoby w oczach innych, czuje się – paradoksalnie – zagrożony i „nie w porządku”.
     Asertywne rozwiązanie problemu z przyjmowaniem ocen wiąże się z przyjęciem postawy „jestem w porządku” i potraktowaniem oceny nie jako odzwierciedlenia „prawdy obiektywnej” lub słusznego czy niesłusznego wyroku, ale jako jednej z możliwych opinii.
      Postawa „jestem w porządku” oznacza wewnętrzną akceptację dla własnego istnienia w takim kształcie jak to w danym momencie ma miejsce. Człowiek może pragnąć zmiany, przeżywać niezadowolenie ze swoich działań, ale nie uruchamia to głębokiego poczucia winy i wstydu z powodu tego, że jest się kimś, kim w ogóle być się nie powinno. Jeżeli czuję się „w porządku”, wówczas jestem w stanie zgodzić się również z tym, że część moich działań nie podoba się ani mnie, ani innym osobom. Przyjmuję to do wiadomości i pewnie będę starała się dokonać zmian w moim działaniu. Potrafię też pogodzić się z myślą, że istnieją osoby, które mają o mnie negatywną opinię, choć ja uważam ją za niesłuszną. Podobnie czuję się „w porządku”, gdy ktoś ujawnia głośno moje mocne strony, gdyż sądzę, że mam prawo być wspaniała.
     Potraktowanie oceny jako opinii oznacza, że dopuszczam – jako naturalną – możliwość posiadania odmiennego obrazu mojej osoby niż mój rozmówca. Jeżeli dwie osoby mają inną wizję prawdy obiektywnej, muszą stoczyć walkę, gdyż tylko jedna z nich może mieć rację. Prawda obiektywna jest bowiem jedna. Jeżeli dwie osoby mają różne opinie, mogą się nimi podzielić, zdecydować na ile ich opinie są zbieżne i pozostać przy swoich sądach.
      W przypadku krytyki, z którą się nie zgadzamy, odpowiedź powinna zmierzać do weryfikacji faktów i ustalenia tego, co istotnie może podlegać słusznej krytyce. Niektóre osoby mają tendencję do nadmiernego uogólniania pojedynczych faktów, kreowania rzeczywistości interpersonalnej za pomocą fantazji i reagowania na własne wyobrażenia, a nie zachowanie partnera. Partner może więc spotkać się z tak zaskakującym zarzutem, że nie wie, jak na niego odpowiedzieć. Jeżeli zaś jest osobą, u której łatwo wywołać poczucie bycia „nie w porządku”, może oddać się poszukiwaniu swojego przestępstwa i pewnie je znajdzie. Konstruktywna odpowiedź musi odwoływać się do realnej rzeczywistości. Należy oddzielić uogólnioną ocenę od faktów, skupić się na faktach, poddać je weryfikacji i postąpić z wymogami ustalonej rzeczywistości.
      Często krytyka bywa wyrażona w agresywnej, raniące formie. Krytykujący poddaje negatywnej ocenie działanie krytykowanej osoby, ale czyni to w formie naruszającej jej poczucie godności osobistej. Asertywna reakcja w takim przypadku polega na oddzieleniu treści od krytyki, od formy w jakiej została wyrażona. Na treść należy zareagować zgodnie z zasadami asertywnego przyjmowania słusznej lub niesłusznej krytyki, natomiast zdecydowanie należy przeciwstawić się formie, jako niedopuszczalnemu sposobowi traktowania. Ważne jest, by nie zrewanżować się agresją, ale pozostać asertywnym w obliczu nawet agresywnego zachowania.
     Krytyka może być wyrażona również w formie aluzji. Asertywna reakcja na aluzyjną krytykę polega na ujawnieniu jej treści. Można poprosić rozmówcę, aby rozszyfrował aluzję, albo zrobić to samodzielnie, prosząc o potwierdzenie interpretacji, byśmy mieli pewność, że nasz tok rozumowania jest słuszny.
     Krytyka przybiera też formę zaskakującą, gdy osoba krytykowana jest zaskoczona wypowiedzią krytyczną i nie ma gotowej odpowiedzi. Najczęstszą reakcją w takiej sytuacji jest próba „zachowania twarzy” poprzez jakąś zorganizowaną odpowiedź, która jednak – wymyślona pod presją czasu – nie musi być zgodna z opiniami osoby krytykowanej. Konstruktywne zachowanie, zgodne z koncepcją zachowań asertywnych polega na dokładnej realizacji definicji asertywnego zachowania: skoro osoba krytykowana nie wie, co odpowiedzieć, najbardziej prawdziwie stan jej może oddać przyznanie się do tego faktu i zastanowienie się nad odpowiedzią. Wbrew potocznym opiniom, człowiek nie musi od razu reagować. Zachowanie godności osobistej wymaga między innymi szanowania i akceptacji swojego tempa reagowania.

Wyrażanie uczuć pozytywnych i negatywnych
     Niektóre osoby mają trudność w wyrażaniu uczuć pozytywnych, inne doznają tej trudności jedynie wobec szczególnych adresatów – kobiet, starszych od siebie mężczyzn, rówieśników, autorytetów. Problemy z wyrażaniem uczuć pozytywnych wskazują, że człowiek miał kiedyś bliską osobę, która nie umiała czy nie chciała takich uczuć przyjmować.
      Im częściej wyraża się uczucia pozytywne , tym częściej się je przeżywa. Podejmowanie inicjatywy wyrażania swoich pozytywnych uczuć i opinii w sytuacjach, w których nic nas do tego nie zmusza, stanowi naszą dobrowolną składkę na rzecz tego, aby świat był bardziej taki, jaki chcielibyśmy mieć.
      Uczucia negatywne są różnymi odcieniami i stopniami natężenia uczucia gniewu np. złość, irytacja, wściekłość, niechęć, niezadowolenie, furia, rozdrażnienie. Gniew pełni funkcję informacyjną i energetyczną. Symbolizuje człowiekowi, że na zewnątrz niego dzieje się coś niepożądanego i dostarcza energii do zmiany tego stanu. Jest więc gniew sprzymierzeńcem człowieka, problemy wiążą się dopiero ze sposobem jego wyrażania.
Gniew można wyrazić w sposób:
  1. agresywny – człowiek dążąc do zmiany niepożądanej sytuacji podejmuje działania nastawione na zniszczenie lub uszkodzenie (w sensie psychologicznym lub materialnym) obiektu wywołującego gniew. Pragnie nie tylko zmiany tego, co mu przeszkadza, ale chce zadać ból drugiej osobie i aby to uczynić narusza granice jej psychologicznego terytorium. Agresja zazwyczaj rodzi agresję i człowiek w tym przypadku zamiast rozwiązać swój problem może tylko uwikłać się w walkę;
  2. pasywny – człowiek tłumi reakcję energetyczną, jest świadomy swojego niezadowolenia, przeżywa je wewnątrz siebie, ale nie podejmuje otwartych działań do zmiany niepożądanego, gniewającego go stanu spraw na zewnątrz. Efektem tego jest obciążenie organizmu niewyrażonym napięciem emocjonalnym i ewentualne konsekwencje somatyczne – od bólu głowy i alergii skórnych po choroby żołądka i układu krążenia, a także psychologiczne narastanie dystansu wobec świata, gromadzenie żalu, rozgoryczenia, a czasem wrogości;
  3. asertywny – skoncentrowanie się na zadaniu jakim jest zmiana niepożądanej rzeczywistości zewnętrznej i wyrażenie tego w sposób nie naruszający praw innych osób. Asertywne wyrażanie złości, nawet w najbardziej ekspresyjnej formie, nie oznacza swobodnego, niekontrolowanego wybuchu. Asertywne zachowanie jest zachowaniem dorosłego, który chce osiągnąć to, czego pragnie.
Asertywność w kontakcie ze samym sobą
     Według koncepcji zachowań asertywnych człowiek – o ile nie narusza praw innych – ma prawo i jest w stanie żyć jak chce, osiągnąć to, czego pragnie. Może – poprzez asertywne zachowanie - ominąć przeszkody stawiane mu przez innych. Pozostaną wtedy jednak przeszkody stawiane przez samego siebie:
  1. brak odpowiedniego planowania własnego działania, które z kolei mogłoby doprowadzić do realizacji i urzeczywistnienia pragnień;
  2. podejmowanie działań mających doprowadzić do realizacji zamierzeń w sposób nie sprzyjający osiągnięciu zadowolenia z siebie i swojego życia (np. konstruowanie planów o nierealistycznie wysokich wymaganiach);
  3. stosowanie wobec siebie wadliwego systemu kar i nagród, co umacnia negatywny obraz własnej osoby i osłabia wiarę w swoje możliwości.
     Właściwe postępowanie ze sobą przy wykonywaniu zadań oznacza stwarzanie sobie jak najlepszych warunków do odniesienia sukcesu. Sukces przywołuje wzrost zaufania do siebie i umożliwia kolejne przynoszące sukces działanie.
      Praktyka zachowań asertywnych pokazuje, że człowiek, który się na to zdecyduje, może naprawdę zachowywać się w kontakcie z innymi ludźmi zgodnie ze sobą oraz skutecznie realizować swoje zamierzenia.

Literatura:
    Cloud H., Townsend J., Sztuka mówienia nie, Oficyna Wydawnicza Vacatio, Warszawa 2000
    Królak E., Jak mówić nie, Warszawa1992
    Król-Fijewska M., Stanowczo, łagodnie, bez lęku, Warszawa 1999
    Król-Fijewska M., Trening asertywności, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Warszawa 1993
    Program profilaktyczny dla młodzieży, Jak żyć z ludźmi, umiejętności interpersonalne, Ministerstwo Edukacji Narodowej
Opracowała mgr Agnieszka Bareła

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie