U małego dziecka śledzimy rozwój mowy ze szczególnym zainteresowaniem. Rozwój mowy dziecka uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Należą do nich: właściwe wychowanie językowe dziecka, rozwój fizyczny (przebyte choroby i urazy dziecka), brak fizycznych uszkodzeń aparatu słuchowego dziecka i aparatu mowy. Jednym z czynników mających istotny wpływ na mowę dziecka jest prawidłowy zgryz dziecka.
Wpływ wad zgryzu na rozwój mowy dziecka
Rozwój mowy dziecka uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Należą do nich: właściwe wychowanie językowe dziecka, rozwój fizyczny (przebyte choroby i urazy dziecka), brak fizycznych uszkodzeń aparatu słuchowego dziecka i aparatu mowy. Jednym z czynników mających istotny wpływ na mowę dziecka jest prawidłowy zgryz dziecka.
Śledzenie wzrostu i rozwoju twarzy i narządu żucia pozwoliło naukowcom na znalezienie ujemnych czynników wpływających na ten rozwój. Profilaktyka ortodontyczna eliminuje te czynniki, które hamują prawidłowy wzrost i rozwój narządu żucia.
Zapobieganie pozwala na kontrolowany, prawidłowy rozwój narządu żucia i niedopuszczenie do wykształcenia się wad twarzowo - zgryzowych. Profilaktykę inaczej nazywa się leczeniem zapobiegawczym. Leczenie profilaktyczne zaczynamy bezpośrednio po ustaleniu, że jakiekolwiek czynniki będą przeszkadzały w prawidłowym rozwoju. Kiedy już zauważymy wadę zgryzu, leczenie jest dłuższe i trudniejsze. Pani Orlik - Grzybowska uważa, ze zabiegi profilaktyczne, w zależności od okresu, w jakim pojawił się czynnik patogenny: maja zastosowanie:
1) w okresie przed pojawieniem się zębów mlecznych – okres niemowlęcy
2) w okresie wzrostu zębów mlecznych – okres poniemowlęcy
3) w okresie pełnego uzębienia – wiek przedszkolny
4) w początkowym okresie wymiany zębów mlecznych na stałe – pierwsze lata wieku szkolnego.
W okresie niemowlęcym nieprawidłowemu rozwojowi zapobiegamy poprzez zapobieganie wadliwej postawy niemowląt. U nieletnich dzieci częstą przyczyną złego rozwoju aparatu żucia jest nieprawidłowa pozycja w czasie snu, czuwania i karmienia. Pozycja prawidłowa głowy to leżenie głową na cienkiej poduszeczce, aby była wyżej niż tułów. Dziecko musi swobodnie i samoistnie zamykać usta. Kiedy nawyk zamykania nie występuje, wtedy stosuje się opaskę wentralną wg. Schwarza. Opaska nie pozwala na odchylenie głowy do tyłu i oddychanie ustami. Nie wykształca się wtedy tyłozgryz. Stosuje się też odmienną opaskę Schwarza – dorsalna w celu niwelowania wysuwania się żuchwy do przodu. Wadliwa postawa niemowląt może też występować podczas karmienia. Zalecana jest dla dziecka pozycja z uniesioną główką i tułowiem.
Ogromny wpływ ma rozwój narządu żucia ma karmienie sztuczne niemowlęcia. Kształt smoczka powinien być zbliżony do kształtu piersi, wykonany ze sprężystej gumy z niedużym otworem dla przepływu mleka. Długie smoczki nie kształtują szczęki i drażnią podniebienie miękkie.
Inaczej wygląda sprawa z karmieniem dzieci z rozszczepami i niedorozwojem żuchwy. Mają one trudności w ssaniu. Odruchy ssące są u nich normalnie rozwinięte, ale należy zamknąć podniebienie twarde. Istnieją do tego celu specjalne zatykadła lub specjalne smoczki złączone z wiotką szerokawą wkładką śródustną.
Innym problemem zdaje się być sprawa stosowania smoczków poza okresami karmienia. Profilaktyka ortodontyczna walczy z podawaniem dzieciom smoczków poza okresami karmienia. Trzymanie i ssanie pustego smoczka, powoduje zaburzenia w rozwoju narządu żucia, a także źle wpływa na fizyczny i psycho - nerwowy rozwój dziecka. Dziecko poprzez smoczek jest zmuszone do ciągłego czuwania i kontrolowania (nawet we śnie) czy ten smoczek ma w ustach. Dziecko ze smoczkiem nie śpi głęboko i spokojnie, śpi nerwowo i często budzi się. Aby dziecko odzwyczaić od smoczka należy zwrócić uwagę na żywienie dzieci w wieku poniemowlęcym. Małe dziecko, które już posiada uzębienie mleczne, powinno między posiłkami ćwiczyć żuchwę poprzez gryzienie sucharów, skórek od chleba, jabłek, marchewek, rzodkiewki.
Profilaktyka ortodontyczna to również walka z nawykami nabytymi już w niemowlęctwie. Należy zwalczyć nawyk ssania poprzez zabieranie dziecku małe zabawki i przedmioty, które wkładane byłyby do ust. Przede wszystkim zabrać dziecku smoczki. Aby skutecznie odzwyczaić dziecko od smoczka należy go zabrać a zamiast tego zastosować np.: aparat ortodontyczny Hotza, płytkę przedsionkową.
Podobny do ssania smoczków jest problem ssania palców. Można w tej sytuacji zastosować aparat Hotza, ale najczęściej wystarcza uniemożliwienie wkładania tego palca do ust. Może to być rękawica bez palców lub usztywnienie ręki w łokciu. Innym nawykiem groźnym dla właściwego rozwoju jest ssanie dolnej wargi. W tym przypadku stosuje się półpłytki przedsionkowe konstrukcji Kraussa. Mają one kształt wąskiej wkładki o kształcie łukowatym. Ich zadaniem jest odprowadzenie wargi dolnej od zębów, aby dziecko nie mogło wprowadzić jej pod górne zęby.
Oprócz wyżej wymienionych zaburzeń u wielu dzieci występują złe nawyki językowe. Wiążą się one ze złym nawykiem połykania. Połykanie z wprowadzaniem języka między łuki zębowe powoduje również wadę zgryzu. Aby temu zapobiec stosuje się płytki przedsionkowe połączone z tarcza, stanowiącą przeszkodę dla wysuwania języka. Należy również wyuczyć dziecko zwierania szczęk w pierwszej fazie połykania. Stosuje się tu również aparaty blokowe Andersena. Oprócz tego zaleca się dzieciom ćwiczenie języka poprzez dociskanie go do podniebienia.
Inną nieprawidłowością rozwoju aparatu żucia jest nawykowe rozwarcie szpary ustnej. Od pierwszych miesięcy życia dziecka należy dbać o to, aby dziecko w czasie snu, czuwania czy zabawy miało zamknięte usta. Aby dziecko miało zamknięte usta należy ustabilizować czynności oddechowe. Przy oddychaniu mieszanym oraz samymi tylko ustami powstają wady zgryzu, rozrastają się zatoki szczękowe i jamy nosowe. Przy oddychaniu ustami powstaje nieestetyczna mimika twarzy – twarz gapowata. Rozwarcie szpary ust można spotkać już u niemowląt. Można temu zapobiegać przez odpowiednie ułożenie głowy, podłożenie pod brodę odpowiedniej grubości wałeczka z ligniny. Można też stosować płytkę przedsionkową na noc lub ćwiczenia z płytką w ustach w ciągu dnia dla dzieci starszych. Oprócz powyższych stosuje się też ćwiczenia polegające na płukaniu jamy ustnej ciepłą i słoną wodą, ćwiczenia oddechowe metodą Skalouda, oraz ćwiczenie mięśni warg z zastosowaniem krążka lub szpatułki drewnianej.
Z zapobieganiem ortodontycznym wiąże się też zapobieganie próchnicy zębów. U małych dzieci należy wyrabiać nawyk przestrzegania higieny jamy ustnej. Przypadki rozległej próchnicy zębów stosuje się zachowawcze leczenie zębów mlecznych. W przypadkach zaniedbań wskazaniem jest stosowanie protez zębowych.
Innym przypadkiem dysfunkcji aparatu żucia u dzieci jest brak fizjologicznego ścierania się zębów i braku szpar rozwojowych. Dysfunkcje te dotyczą dzieci w wieku przedszkolnym aby. Aby nie doszło do wad zgryzu stosuje się w tym przypadku piłowanie zahaczających guzków zębów mlecznych. Przy braku szpar zaleca się ćwiczenia mięśni twarzowo – ustnych.
W przypadku występowania nieprawidłowo wyrzynających się siekaczy stałych oraz innych zmian zębowych u dzieci w wieku przedszkolnym należy zastosować wypychanie zębów językiem lub paluszkiem ułożonym nisko u nasady zęba. W przypadku zębów przetrwałych i nadliczbowych zaleca się ekstrakcję zębów mlecznych po uprzedniej kontroli rentgenowskiej. Jeśli okaże się, że nie ma zawiązku zęba stałego, za mleczny zostaje do chwili zużycia. Jeśli związek zęba stałego znajduje się, to należy jeszcze ocenić w jakim stopniu rozwinął się ten ząb i dopiero usunąć można zęba mlecznego lub jeszcze poczekać. Nadliczbowe zęby stałe mogą zaburzyć wyrastanie zębów sąsiednich a nawet prowadzić do znacznych zaburzeń zgryzu. Należy je usuwać.
W ramach zapobiegania prowadzi się także uświadamianie dzieci o szkodliwości gryzienia piór, ołówków, paznokci, warg, wysysania błony śluzowej policzków czy popierania ręką brody. Z powyższego wywodu wynika, iż zaburzenia w narządzie żucia pojawiają się w różnych okresach życia i rozwoju dziecka i różne je czynniki wywołują. Można często w prosty sposób zahamować lub wyeliminować je całkowicie. Należy tylko znać problem i systematycznie działać.
Innym problemem jest wczesne leczenie wad narządów żucia. Leczenie ortodontyczne nazywa się też regulacją zębów i później regulacją zgryzu. Leczenie ortodontyczne dotyczy usprawniania wszelkich czynności, w jakich narząd żucia bierze udział. Priorytetową funkcją jest żucie. W usprawnianie to włącza się nowoczesną aparaturę, która wykorzystuje właściwości biologiczne i fizjologiczne narządu. Leczenie najskuteczniejsze jest wtedy, gdy dziecko rośnie i rozwija się. Przy planowaniu leczenia podstawą w wyborze odpowiednich metod powinien być wiek rozwojowy. Ze względu na wiek rozwoju Orlik – Grzybowska wyróżnia: leczenie w okresie uzębienia mlecznego (od 3 – 7 lat), w okresie uzębienia mieszanego (7 – 12 lat), i uzębienia stałego (powyżej 12 lat). Do tego podziału dodaje jeszcze okres 0 – 3 lat.
Leczenie korygujące – wczesne, to interwencja lecznicza w tym okresie, kiedy zaburzenie narządu żucia jest w fazie początkowej. Leczenie to zależy od tego, kiedy wystąpił czynnik zaburzający rozwój. Wczesne leczenie, to leczenie przy pierwszych oznakach zaburzeń. Leczenie późne to interwencja w okresie porozwojowym, po wykształceniu się zgryzu stałego.
Ortodonci stwierdzili, że oprócz aparatów mechanicznych powinno się uwzględnić oddziaływanie na układ mięśniowy, czyli leczenie za pomocą ćwiczeń mięśni narządu żucia. Niektóre wady narządu żucia leczone są chirurgicznie. Stosuje się je w przypadku opóźnionego wyrzynania zębów, w przypadku zębów zatrzymanych, przerostu wędzidełka wargi górnej, zesztywnieniu stawu skroniowo- żuchwowego. Nowoczesna ortodoncja kładzie nacisk na zapobieganie wadom narządu żucia. Zajmuje się tym medycyna zapobiegawcza.
W leczeniu wad bardzo ważnym jest wczesne rozpoznanie i interwencja lecznicza. Sukces przynosi oddziaływanie na kościec szczęki i żuchwy, oraz na staw skroniowo – żuchwowy.
Literatura:
Orlik – Grzybowska A. 1976. Podstawy ortodoncji. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
Masztalerz A, red. 1977. Zarys ortopedii szczękowej (ortodoncji). Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
Opracowała: mgr Barbara Siuda
nauczycielka Zespołu Szkolno - Przedszkolnego
w Ślesinie
