Autor: Małgorzata Ludwiczak
POSTAWY SPOŁECZNE WOBEC OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH FUNKCJONUJĄCE OBECNIE I CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ICH POWSTAWANIE
Pomyślnie zakończona rehabilitacja osoby niepełnosprawnej to nie tylko przystosowanie i włączenie jej w jak największym stopniu w normalne życie, ale także jak największe rozwinięcie jej możliwości fizycznych i umysłowych. Osiągnięcie tych celów zależy zarówno od samych jednostek z naruszoną pod jakimś względem sprawnością organizmu i wyglądem ciała odbiegającym od normy, jak i od środowiska społecznego, w którym żyją. Postawy środowiska i wynikające z nich zachowanie się wobec tych osób mają istotne znaczenie dla przebiegu i wyników rehabilitacji. Postawy otoczenia wobec osób niepełnosprawnych wpływają na ich rehabilitację bezpośrednio i pośrednio. Bardzo często utrudniają przystosowanie się do kalectwa, do życia, do pracy i włączenie się w społeczeństwo, czynią ich życie nieraz bardzo ciężkim. Mają również ogromny wpływ na postawy niepełnosprawnych w stosunku do społeczności, w której żyją i w dużej mierze kształtują osobowość ludzi niepełnosprawnych. Postawy społeczne są bardzo złożone. Mają one aspekt poznawczy, emocjonalny i motywacyjny.
Składnik intelektualny postawy polega na porównywaniu jednostki z przyjętymi standardami, wzorcami i dokonywaniu wartościującej oceny. Składnik emocjonalny ma znak dodatni lub ujemny, łączy się z przyjemnymi bądź przykrymi doznaniami. Składnik motywacyjny ukierunkowuje nasze zachowania „do" lub „od" przedmiotu postawy. Przyjmuje się, żę postawy mogą być pozytywne lub negatywne. Mogą tez występować postawy ambiwalentne, dwuwartościowe -pozytywne i negatywne łącznie. Postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych i w dzisiejszych czasach są silnie zróżnicowane. Są one zależne od rodzaju niepełnosprawności i przesądów panujących w zbiorowościach społecznych. Najwięcej przesądów powstało w odniesieniu do osób, których niepełnosprawność lub objawy są wyraźnie widoczne, mniej wobec jednostek niedostosowanych społecznie. Wobec osób niepełnosprawnych wymienia się najczęściej dwie skrajne postawy społeczne: pozytywną - akceptującą oraz negatywną -odtrącającą, odsuwania od siebie jednostki niepełnosprawnej bądź odsuwania się od niej. Zdecydowanie negatywne postawy wobec niepełnosprawnych osób prezentują osoby, które mają minimalną wiedzę o tych ludziach. W ich przekonaniu osoba niepełnosprawna ma liczne ograniczenia w sprawności fizycznej i umysłowej, jest niesamodzielna, nieproduktywna, nieprzydatna i stanowi ciężar dla innych. Duży wpływ na taką postawę ma dominujący w naszych czasach kult sprawności fizycznej, tężyzny i zdrowia, oraz apoteoza modelu człowieka sukcesu, zdobywającego kolejne szczeble kariery własnymi siłami w ostrej walce z konkurentami. Osoby prezentujące postawę negatywną unikają kontaktów z niepełnosprawnymi ludźmi i ich rodzinami. Zazwyczaj obawiają się, że w trakcie kontaktu mogą przeżyć przykre uczucia, że nie potrafią się odpowiednio zachować. Nie podejmują kontaktów z rodzinami wychowującymi niepełnosprawne dzieci, a mieszkającymi w sąsiedztwie. Wyrażają opinię, ze takie dziecko jest wielkim ciężarem dla rodziców, że nie ma szans na rozwój i normalne życie, że powinno być oddane do zakładu.
Zazwyczaj zabraniają swoim dzieciom bawić się z dziećmi niepełnosprawnymi. Niekiedy demonstracyjnie wyrażają litość i współczucie wobec kalekiego dziecka, co dla jego rodziców jest przykre i bolesne. Na ten typ postawy wpływ może mieć chęć unikania widoku uszkodzonego ciała oraz niechęć do osoby niepełnosprawnej, spowodowana rzeczywistymi bądź przypisywanymi jej cechami osobowości i zachowania się. Niechęć do osoby niepełnosprawnej nasila się szczególnie wtedy, gdy jest ona oceniana negatywnie i może sprawiać kłopoty otoczeniu, a z różnych względów musi się z nią utrzymywać kontakt. Zamiast unikania kontaktu z taką osobą mamy do czynienia z odsuwaniem, odtrącaniem jej. Postawa odtrącania może w takiej sytuacji polegać nie tylko na niechęci, lecz ujawniać się w działaniu przeciw niepełnosprawnej jednostce lub staraniom o pozostawienie w szpitalu, o umieszczenie w zakładzie pomocy społecznej i nie interesowaniu się w ogóle jej losem. Często zachowanie sprawiające osobie niepełnosprawnej przykrość nie jest celowo zamierzone, a wręcz nieświadome. Świadome działanie przeciw osobom z odchyleniami od normy uważane jest w naszej kulturze za pogwałcenie przyjętych norm współżycia społecznego i jest ogólnie potępiane. Postawy dzieci zdrowych wobec dzieci z naruszoną sprawnością różnią się min. w zależności od rodzaju i stopnia upośledzenia funkcji, i od wieku dzieci zdrowych i środowiska społecznego, z którego pochodzą.
Dzieci kalekie w szkole podstawowej nie są akceptowane na równi z innymi dziećmi. Są wyśmiewane i poniżane. Dotyczy to zwłaszcza klas młodszych, gdy dziecko upośledzone fizycznie jest jeszcze kimś obcym i dziwnym, gdy inne dzieci nie rozumieją jeszcze jego ograniczeń, potrzeb i możliwości, gdy nie zostało jeszcze zaakceptowane jako członek danej grupy społecznej. Zdarza się to szczególnie w takim środowisku szkolnym, w którym nabyte w domu uprzedzenia nie zostały zastąpione przez właściwe przekonania o wartości, potrzebach i możliwościach uczniów z naruszoną sprawnością. W kształtowaniu tych przekonań pierwszoplanową rolę odgrywają nauczyciele i wychowawcy. Przeciwstawna do wyżej opisanej jest tzw. postawa pozytywna. Reprezentują ją zazwyczaj ludzie mający osobiste kontakty z osobami niepełnosprawnymi. Spostrzegają oni niepełnosprawność jako pewien fakt społeczny i psychiczny, a nie tylko jako ograniczenie o charakterze fizycznym. W ich opinii osoba niepełnosprawna może być, w miarę swoich możliwości, pożyteczna dla rodziny i otoczenia, ma szansę na pomyślne ułożenie swego życia osobistego i zawodowego, i może uczestniczyć w życiu swego środowiska.
Taki obraz osób niepełnosprawnych współwystępuje z tendencją do kontaktowania się z nimi i ich partnerskiego traktowania. Kształtowanie pozytywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych opartych na pozytywnych przekonaniach i nich, pozytywnej ocenie ich wartości, akceptacji rozszerzonych standardów wykraczających poza typowość (jeśli chodzi o wygląd i sprawność ciała ludzkiego), uniezależniających wartości człowieka od jego sprawności, a zarazem zmniejszającym, a nawet likwidującym dystans psychologiczny - wszystko to warunkuje dobre przystosowanie osób ze środowiskiem, w którym żyją osoby niepełnosprawne, do współżycia i współpracy z nimi. Wymaga to jednak od jednostek niepełnosprawnych, a także pedagogów, wychowawców, rodziców do przystosowania do życia z niepełnosprawnością w sposób umożliwiający prawidłowe funkcjonowanie psychologiczne i społeczne oraz rozwój. Powstanie postawy pozytywnej wobec osoby z wyraźnymi odchyleniami od normy zależy od tego, czy dotychczasowy lub przyszły kontakt z nią przedstawia dla osoby z jej otoczenia wartość pozytywną, zaspokaja jakąś potrzebę. Może to nawet równoważyć istniejące obciążenie psychiczne. Do najcenniejszych należą tu dodatnie cechy osobowości i zachowania się osób niepełnosprawnych. Trzecia grupa postaw, jaką reprezentuje nasze społeczeństwo w stosunku do osób niepełnosprawnych to postawy ambiwalentne. Nazwą tą określa się postawy dwuwartościowe - pozytywne i negatywne łącznie występujące. Tak różne postawy są wynikiem tego, że duża część naszego społeczeństwa nie utrzymuje żadnych kontaktów z osobami niepełnosprawnymi. Świadczy to z jednej strony o izolacji osób niepełnosprawnych i małym stopniu ich widoczności w społeczeństwie, a z drugiej strony niewielkich możliwościach dowiadywania się o ich problemach od nich samych.
Funkcjonujące w naszym społeczeństwie negatywne i ambiwalentne postawy wobec osób niepełnosprawnych opierają się na stereotypach, a nie ma konkretnej wiedzy i osobistych doświadczeniach.
Bibliografia:
1. Hulek A (red.), Pedagogika rewalidacyjna, PWN, Warszawa 1988
2. Obuchowska I. (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, WSiP, Warszawa 1995
|
