Od początku pracy zawodowej szczególną uwagę zwracałam na uczniów wymagających specjalnej troski i odpowiednio dobranych metod i form pracy. Byli to uczniowie, którzy mimo osiągania pozytywnych wyników w nauce, nastręczali wielu problemów wychowawczych. Brak koncentracji na zajęciach, nadruchliwość, agresywne zachowania w stosunku do kolegów, bezcelowe bieganie po klasie, a także nadmierna impulsywność, to główne czynniki powodujące deorganizację życia zespołu klasowego.
Rozumiejąc te zachowania, w pełni świadoma czynów niezależnych od dzieci, zawsze starałam się dociec źródła ich powstawania i czynników wywołujących je. Dlatego też najbardziej zainteresowały mnie przypadki dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej – ADHD.
Zespół
nadpobudliwości psychoruchowej
u dzieci - ADH
Beata Grzybowska
nauczycielka naucz. zintegrowanego
Zespół Szkół Szpitalnych
w Szczecinie
Tajemnicze ADHD,
to skrót od angielskiej nazwy Attencion Deficit Hyperactivity Disorder,
czyli „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi”
Kryteria DSM IV: ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI: Ø dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności; popełnia błędy wynikające z niedbałości, Ø często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach, Ø często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi, Ø często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji, Ø często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć, Ø nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, jak nauka szkolna lub odrabianie zadań domowych, Ø często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia, Ø łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców, Ø często zapomina o codziennych sprawach.
NADRUCHLIWOŚĆ: Ø dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp, nie jest w stanie usiedzieć w miejscu,
Ø wstaje z miejsca w trakcie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia
Ø często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe – w szkole, w pracy, w domu,
Ø często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem,
Ø często jest w ruchu, „biega jak nakręcone”,
Ø często jest nadmiernie gadatliwe.
IMPULSYWNIOŚĆ: Ø często wyrywa się z odpowiedziami, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości
Ø często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej,
Ø często przerywa lub przeszkadza innym, np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy.
Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego, np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości.
Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową
Naukowcy zajmujący się ADHD odkryli, że może mieć ono podłoże genetyczne. Okazuje się, że ADHD nie jest zaburzeniem uwagi jako takiej. Spowodowane jest ono raczej nieprawidłowym rozwojem
obwodów neuronalnych, odpowiedzialnych za hamowanie i samokontrolę. Brak samokontroli prowadzi do upośledzenia innych ważnych funkcji mózgowych, zasadniczych dla procesów uwagi, w tym także zdolności do rezygnacji z natychmiastowej nagrody na rzecz większej, choć późniejszej gratyfikacji.
Prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD jest: Ø co najmniej trzykrotnie większe u chłopców niż u dziewczynek, przypuszczalnie dlatego, że są oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki.
Typowy dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej wzorzec zachowań ujawnia się zwykle między trzecim a piątym rokiem życia, ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w różnym wieku: zdarza się, że stają się one widoczne w późniejszym dzieciństwie lub wręcz w okresie dojrzewania. Bardzo wiele osób cierpi na ADHD. Na podstawie licznych badań szacuje się, że na całym świecie zaburzeniem tym dotkniętych jest od 2 do 9,5% dzieci w wieku szkolnym.
Najbardziej widocznym, a często bardzo uciążliwym
dla otoczenia objawem nadpobudliwości jest:
Ø Nadmierna ruchliwość, wyrażająca się w stałym kręceniu się, bieganiu, podskakiwaniu, w zmianach pozycji, niemożności zachowania spokoju – w ciągłym niepokoju psychoruchowym dziecka.
Ø W zabawach dzieci nadpobudliwych przeważa element ruchowy, dzieci te wolą gonitwy, zawody, siłowanie się, odgrywanie scen z filmów pełnych ruchu, walk i strzałów, niż zabawy wymagające spokoju lub ograniczające ruch poprzez zasady i reguły.
Ø W takich sytuacjach dzieci nadpobudliwe przeszkadzają swoim kolegom, odrywają się od zabawy, nie uważają, kręcą się, a często wspólną zabawę porzucają.
Ø Ich nadpobudliwość przejawia się również w całym szeregu drobnych ruchów, jak manipulowanie przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów, czasem ogryzanie paznokci lub kołnierzyków czy chusteczek do nosa oraz wykonywanie innych ruchów zbędnych w danej chwili,
Ø Reakcje emocjonalne u dzieci nadpobudliwych bywają niewspółmierne do przyczyn wywołujących je. U takich dzieci z różnych powodów nie dochodzi do pełnego zrównoważenia stosunku między reakcjami emocjonalnymi a ich przyczyną. Obserwujemy u nich zachowania świadczące o nadmiernej pobudliwości emocjonalnej przejawiającej się w postaci wybuchów złości, impulsywnego działania, łatwego obrażania się, nastrojów przechodzących od radosnego podniecenia do smutku i gniewu.
Ø Niezrównoważeni emocjonalne i niedojrzałość uczuciowa powodują, że dzieci nadpobudliwe są mało odporne na sytuacje trudne, łatwo zniechęcają się, tracą zapał, zaczynają działać w sposób niezorganizowany, porzucają rozpoczęte działania.
Organizacja życia rodzinnego
w odniesieniu do dziecka z ADHD
Organizacja życia rodzinnego dziecka z nadpobudliwością powinna dotyczyć:
Ø ścisłej organizacji dnia i zajęć,
Ø wyciszeniu emocji i uczeniu koncentracji,
Ø systemu nagród np. za to, że były grzeczne w szkole, że zapamiętały, jaką mają pracę domową, że dostały dobry stopień, same odrobiły lekcje, a nawet za to, że przesiedziały spokojnie 10 minut,
Ø głośnych, stanowczych, wyraźnych i krótkich poleceń bez długich zdań ( mówić tak, aby usłyszało ),
Ø „uporządkowania świata”, w którym dziecko egzystuje,
Ø hamowania, opanowania reakcji uczuciowych niewłaściwych z punktu widzenia społecznego,
Ø większej cierpliwości, bardziej przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych,
Ø chwalenie dziecka za spokojną, skoncentrowaną pracę i dobre wyniki,
Ø angażowanie dziecka w drobne prace domowe i życie rodziny,
Ø organizowanie zabaw i aktywnego wypoczynku,
Ø towarzyszenie dziecku prawie w każdej minucie,
Ø zwracanie uwagi na dziecko nie tylko w sytuacjach, kiedy jest niegrzeczne, aby dziecko nie odczuło tego, jako nagrody, że tylko wtedy rodzice poświęcają mu chwilę uwagi.
Organizowanie życia dziecku z nadpobudliwością powinno dotyczyć również jego pobytu w szkole.
Należy więc: Ø właściwie pokierować jego aktywnością,
Ø wykorzystać tą aktywność dla celów społecznie użytecznych,
Ø wciągać dzieci do współpracy z nauczycielami,
Ø umożliwić im działanie, pozwolić zaspokoić ich potrzeby,
Ø jasno sformułować regulamin i powiesić w widocznym miejscu w klasie,
Ø ustalić stałe i jednoznaczne zasady postępowania,
Ø w systemie kar nie stosować ograniczenia zabawy i ćwiczeń fizycznych,
Ø tak zaplanować zajęcia, aby te wymagające dużej energii przeplatały się z tymi, które wymagają jej mniej,
Ø niezbędne jest konsekwentne wdrażanie nawyków porządku i organizacji pracy oraz pomoc w tym kierunku,
Ø używać kart lub pisać na tablicy prostą instrukcję procedury postępowania w klasie,
Ø podzielić zadania na części i wydawać krótkie, łatwe do zrozumienia instrukcje do każdej części w odpowiednim czasie,
Ø poszukać indywidualnych mocnych stron ucznia i wzmacniać je za pomocą pochwał,
Ø bardzo systematycznie kontrolować pracę dziecka, w tym wykonania etapów cząstkowych, sprawdzanie zeszytów, zapisów dotyczących prac domowych,
Ø niezależnie od problemów w codziennej pracy w klasie, przede wszystkim dbać o pełną życzliwości, stabilną atmosferę, akceptującą ucznia w środowisku.
Dzieci te sprawdzają się w zadaniach typu: Ø organizowanie wycieczek,
Ø wykonywanie gazetek,
Ø prace porządkowe, np.: zetrzyj tablicę, przynieś kredę, rozdaj zeszyty, itp.
Leczenie farmakologiczne
Istnieje też leczenie farmakologiczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Dzieciom podaje się: Ø leki poprawiające zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań, np. Ritalin,
Ø działanie tych środków polega na hamowaniu transporterów dopaminergicznych, co daje dopaminie więcej czasu na związanie się z receptorami na docelowych neuronach,
Ø leki te zapewniają poprawę zachowania u 70 – 90% dzieci z ADHD w wieku powyże 5 lat.
Podsumowując, w ciężkich dla nauczyciela chwilach warto przypominać sobie opinię doktora Tomasza Wolańczyka z Kliniki Psychiatrii Wieku Rozwojowego, że: „…los włożył tym dzieciom do plecaka stos kamieni…” i że bez pomocy dorosłych dziecko może się pod tym ciężarem załamać.
Bibliografia: 1. „Świat Nauki”, listopad 1998
2. Wolańczyk Tomasz – Nadpobudliwość psychoruchowa dzieci
w „W świecie ADHD”, wyd. Media Rodzina
3. Romanowska Dorota – „Nowy lek dla trudnych dzieci”,
Newsweek nr 3, 2003r
4. Fiejdasz M., Romanowska K., Skiecińska O., „Odrzucone przez szkołę”, Newsweek
nr 13, 2001
|
