Przestawiam Pańśtwu referat któy się przyda każdemu nauczycielowi. Jest on na temat rozwoju mowy i zawiera podstawowe wiadomości logopedyczne na ten temat.
„PODSTAWOWE WIADOMOŚCI LOGOPEDYCZNE DLA NAUCZYCIELA”. ETAPY ROZWOJU MOWY W rozwoju mowy wyróżnia się następujące okresy:
- okres melodii
- okres wyrazu
- okres zdania
- okres swoistej mowy dziecięcej
Okres melodii, czyli okres przygotowawczy (0 – 1 roku życia). Pierwszymi dźwiękami jakie wydaje noworodek jest krzyk oraz inne dźwięki nieartykułowane, takie jak: sapanie, mlaski, pisk, pochrząkiwanie. Około 2 miesiąca życia u niemowlęcia pojawia się
głużenie (gruchanie), które jest niezamierzonym wydawaniem dźwięków. Ze względu na leżącą pozycję dziecka przeważają dźwięki gardłowe: k i g. Głużenie najczęściej pojawia się w stanie zadowolenia; bywa też reakcją na widok osoby dorosłej. Głużą także dzieci głuche, gdyż, jak wyżej wspomniałam, głużenie jest reakcją mimowolną.
Ok. 5 miesiąca życia pojawia się
gaworzenie, czyli zamierzone wydawanie i powtarzanie (echolalie) dźwięków własnych i zasłyszanych od otoczenia. Gaworzenie, "rozwijając się", z czasem przechodzi w mowę właściwą. Niemowlę w tym czasie zmienia pozycję ciała na siedzącą, zaczyna raczkować, zwiększa się jego wrażliwość słuchowa i rozwija się gotowość do reakcji zwrotnej na naszą mowę oraz proponowany w niej zestaw głosek - pojawiają się spółgłoski zębowe i wargowe: m, t, b.
Pod koniec pierwszego roku życia niemowlę ujmuje już znaczenie pierwszych słów w kontekście sytuacyjnym - są to początki rozumienia mowy. Pojawiają się też pierwsze słowa - są to początki mowy właściwej. Słownik dziecka rodzi się metodą prób i błędów - wyrocznią są tutaj rodzice, którzy zachęcając dziecko do mówienia, prezentują poprawny wzorzec artykulacyjny słowa.
Okres wyrazu (1 – 2 roku życia) Dziecko zmienia w tym okresie perspektywę patrzenia na świat - przyjmuje postawę stojącą, zaczyna chodzić. Spotyka na swej drodze osoby, przedmioty i zjawiska, które trzeba nazwać. Opanowuje elementarny zasób słów oraz podstawy systemu gramatycznego języka. Mowa dziecka charakteryzuje się znacznymi zniekształceniami fonetycznymi i agramatyzmem - jest to tzw.
autonomiczna mowa dziecięca, niepodobna do mowy otoczenia. Budowa słowotwórcza wyrazów jest uproszczona i zniekształcona, a ich znaczenie niewyraźne i nieustalone; jednym słowem dziecko nazywa wiele różnych rzeczy. Wiele słów przybiera formę onomatopeiczną, np. pies - hau, hau; krowa - muu, itp. Dziecko wypowiada się najczęściej za pomocą pojedynczych słów, spełniających rolę zdania. To samo słowo oznaczać może zupełnie inne "zdanie", inną intencję dziecka, np. słowo "da" może oznaczać "daj mi", jak również "weź, daję ci to" - na tym polega sytuacyjność mowy dziecka. Zważywszy jednak na niewielki zasób słownika dziecka (od 20-30 słów na początku 2 r. ż. do 300 słów pod koniec 2 r. ż.) znajdujemy usprawiedliwienie dla tego zjawiska. Należy też pamiętać, że w okresie tym w kontaktach społecznych równorzędną rolę ze słowem mówionym pełnią pozawerbalne środki ekspresji. takie jak mimika i gest.
Dziecko wymawia spółgłoski wargowe twarde i miękkie (p, b, m,), wargowo – zębowe miękkie i twarde (f, w), przedniojęzykowo – zębowe (t, d, n), środkowojęzykowe (ś, ź, ć, dź, g?′, k′, ń, tylnojęzykowe (k, g, ch).
Okres zdania (2- 3 roku życia) W tym okresie ustala się i precyzuje znaczenie słów. Wyrazy nabierają brzmienia coraz bardziej zbliżonego do poprawnego i wypierają swoiste twory języka dziecięcego i onomatopeje. Następuje gwałtowny wzrost zasobu słownikowego (z 300 słów na początku 3 r. ż. do 1000 słów pod koniec 3 r. ż.) i przyswojenie form gramatycznych, co umożliwia dziecku łączenie dwóch i więcej wyrazów w coraz dłuższe wypowiedzenia. W okresie tym różnicują się też główne części mowy - w słowniku czynnym dziecka najwcześniej pojawiają się rzeczowniki i czasowniki, niektóre zaimki (to, tu, tam) i przeczenie "nie". Pod koniec 3 r. ż. dziecko używa już prostych zdań lub ich równoważników, złożonych najczęściej z 3-4 wyrazów.
Dziecko w tym okresie wymawia już:
- samogłoski nosowe: ą, ę,
- wargowe: p, b, m, ł
- wargowo-zębowe: f, w,
- środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, j,
- tylnojęzykowe: k, g, ch,
- przedniojęzykowo-zębowe: t, d,n,
- przedniojęzykowo-dziąsłowe: l,
pojawiają się: s, z, c, dz, które do tej pory były zastępowanie głoskami miękkimi: ś, ź, ć, dź.
Okres swoistej mowy dziecięcej (3–7 roku życia) Mowa dziecka trzyletniego Dziecko rozumie, co do niego mówimy. Spełnia nasze polecenia, podaje swoje imię, zna członków rodziny i umie ich nazwać. Używa zdań kilkuwyrazowych, mówi chętnie i dużo. W jego wypowiedziach są już kategorie gramatyczne, choć występuje jeszcze wiele błędów. Dziecko zaczyna zadawać pytania. W trudnych wyrazach występujące obok siebie spółgłoski mogą być opuszczane lub zastępowane łatwiejszymi. Dziecko wymawia poprawnie większość dźwięków. Może jeszcze głoski syczące (s, z, c, dz) zamieniać na ciszące (ś, ź, ć, dź). Podobnie: sz, ż, cz, dż zastępuje głoskami: ś, ź, ć, dź. Zamiast głoski r dziecko mówi l lub j. Zasób słownika trzylatka wynosi ok. 1000 słów (porównaj wyżej).
- Mowa dziecka czteroletniego
Dziecko rozumie i wykonuje nasze polecenia. Zadaje bardzo dużo pytań, tworzy własne słowa tzw. neologizmy dziecięce. Mowa dziecka jest coraz bardziej zbliżona do mowy osób dorosłych, chociaż nie pozbawiona błędów. Grupy spółgłoskowe nadal mogą być upraszczane. Głoski: s, z, c, dz powinny brzmieć już twardo i być wymawiane z zamkniętymi zębami. Dziecko nadal ma "problem" z głoskami szumiącymi: sz, ż, cz, dż, i wymawia je jak: s, z, c, dz; głoska r brzmi jak l, chociaż niektóre czterolatki mówią już te głoski poprawnie. W słowniku dziecka czteroletniego znajduje się ok. 2000-2500 słów.
- Mowa dziecka pięcioletniego
Dziecko chętnie opowiada co przeżyło, co widziało. Jest ciekawe świata; nadal zadaje bardzo dużo pytań. Wypowiedzi jego są wielozdaniowe, uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe. Dziecko potrafi "po swojemu" wyjaśnić znaczenie słów. Powoli zanikają błędy gramatyczne. Pięciolatek potrafi poprawnie powtórzyć głoski: sz, ż, cz, dż, chociaż w mowie potocznej zastępuje je nadal głoskami: s, z, c, dz. Często pojawia się w tym okresie głoska r. Grupy spółgłoskowe są nadal upraszczane, chociaż coraz rzadziej. Zasób słownika czynnego dziecka wynosi ok. 3000 słów.
- Mowa dziecka sześcioletniego
Mowa w tym czasie staje się doskonałym narzędziem porozumiewania się dziecka z osobami z jego otoczenia i ma bezpośredni związek z myśleniem. System językowy nabiera znamion dojrzałości. Dziecko poprawnie używa form fleksyjnych i gramatycznych języka. Opanowało też poprawną artykulację głosek, będących w zasobie języka ojczystego. Wymawia poprawnie głoski: sz, ż, cz, dż i głoskę r oraz używa ich w mowie potocznej. Słownik dziecka obejmuje ok. 4000 słów.
- Mowa dziecka siedmioletniego
Dziecko powinno swobodnie posługiwać się mową potoczną (poprawnie pod względem dźwiękowym) zależną i niezależną. Porozumiewa się bez trudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka dźwiękowego swoje myśli, pragnienia, emocje i uczucia.
WADY WYMOWY Zostaną tutaj omówione wady najczęściej spotykane w przedszkolu i w szkole.
DYSLALIA – nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich od razu, tzw. bełkot. Zachowane są rytm, melodia i akcent, ale mowa jest niewyraźna, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała.
W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienie, reranie, nieprawidłową wymowę głosek
k, g, mowę bezdźwięczną.
Seplenienie (sygmatyzm) – to nieprawidłowa wymowa szeregu głosek:
s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż; ś, ź, ć, dź.
- Seplenienie międzyzębowe – przy wymowie głosek s, z, c, dz, t, d, n … język wsuwa się między zęby w linii środkowej lub bocznej, brak zwarcia zębów.
- Seplenienie boczne – artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu języka. Szczelina nie tworzy się wzdłuż linii środkowej języka, ale z boku. Zniekształceniu ulegają głoski szeregów: s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż; ś, ź, ć, dź. Czasem bywa zniekształcony tylko jeden szereg.
- Seplenienie wargowo – zębowe – polega na tworzeniu się szczeliny pomiędzy dolną wargą i krawędzią górnych siekaczy. Układ podobny jak przy wymowie głoski f.
- Seplenienie przyzębowe- powstaje przy płaskim ułożeniu przodu języka. Wzdłuż języka nie tworzy się rowek. Brzmienie głosek przytępione.
Reranie (rotacyzm) – nieprawidłowa realizacja głoski
r.
Głoska ta może być opuszczana lub zastępowana przez głoski:
j, l.
- Reranie języczkowe – artykulacja polega na wibracji języczka przy uniesionym podniebieniu miękkim; język pozostaje bierny.
- Reranie policzkowe (boczne) – drga jeden policzek pod wpływem strumienia powietrza skierowanego w bok.
- Reranie wargowe – drgają obie wargi lub warga górna.
- Reranie międzyzębowe – przy artykulacji czubek języka jest wsunięty między zęby.
- Reranie podniebienne – następuje zbliżenie podniebienia miękkiego do tylnej części języka.
- Reranie gardłowe – nasada języka zbliża się do tylnej ściany gardła.
Mowa bezdźwięczna – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie ( woda – foda, żaba – szaba itd.).
Nosowanie (rynolalia) – głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne (nosowanie zamknięte), a głoski ustne jak nosowe (Nosowanie otwarte).
Mutyzm – uporczywe milczenie. Dziecko nagle przestaje mówić. Może być mutyzm wybiórczy – dziecko nie mówi w szkole, w przedszkolu lub do jednej tylko osoby.
Jąkanie – polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów: oddechowego, fonacyjnego iartykulacyjnego, przy czym w obrazie klinicznym obserwuje się zazwyczaj wzmożone napięcie mięśni związanych bezpośrednio lub pośrednio z aktem mowy.
Bibliografia:
- Antos D., Demel G., StyczekI. Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy.PZWS, 1971
- Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. WSiP, 1994
- Kozłowska K. Wady wymowy możemy usunąć. Poradnik logopedyczny. Wyd. Pedagogiczne ZNP, 1998
- Rodak H. Terapia dziecka z wadą wymowy. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1997
- Skorek M. Oblicza wad wymowy; Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001
Jolanta Skuza
