Niepowodzenia szkolne dotyczą wielu dzieci. Problem jest złożony. Przeczytaj artykuł...może uchronisz swoje dziecko przed trudnościami szkolnymi.
Pojęcie niepowodzeń szkolnych ma wiele definicji, gdyż jest to problem złożony i wieloaspektowy. W szerokim ujęciu za niepowodzenia szkolne uznaje się te sytuacje, które cechuje brak harmonii miedzy wymaganiami szkoły a postępowaniem ucznia i dotyczą one zarówno niepowodzeń natury wychowawczej, jak i dydaktycznej. Warto jednak podkreślić, że te dwie postacie niepowodzeń występują najczęściej razem. Inaczej mówiąc, trudności w nauce to stan, w którym odbija się sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna zatrzymuje ucznia w realizacji pewnych dążeń i zadań, w wyniku czego nie potrafi on, w czasie przewidzianym programem nauczania, przyswoić sobie określonej wiedzy i umiejętności.
Grażyna Nosarzewska
Niepowodzenia szkolne i ich przyczyny Pojęcie niepowodzeń szkolnych ma wiele definicji, gdyż jest to problem złożony i wieloaspektowy. W szerokim ujęciu za niepowodzenia szkolne uznaje się te sytuacje, które cechuje brak harmonii miedzy wymaganiami szkoły a postępowaniem ucznia i dotyczą one zarówno niepowodzeń natury wychowawczej, jak i dydaktycznej. Warto jednak podkreślić, że te dwie postacie niepowodzeń występują najczęściej razem. Inaczej mówiąc, trudności w nauce to stan, w którym odbija się sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna zatrzymuje ucznia w realizacji pewnych dążeń i zadań, w wyniku czego nie potrafi on, w czasie przewidzianym programem nauczania, przyswoić sobie określonej wiedzy i umiejętności
Z jednej strony można spojrzeć na nie jako na porażkę nauczycieli i ich nieskutecznych działań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych czy organizacyjnych. Z drugiej strony jest to również problem ucznia przejawiający się w trudnościach w uczeniu się i sprostaniu wymaganiom szkolnym.
Klasyfikacja
Dla zrozumienia problemu najlepsze wydaje się jego uporządkowanie…a klasyfikacji jest wiele. Warto jednak wymienić podział zaproponowany przez
Jana Konopnickiego, który podaje trzy przyczyny porażek szkolnych:
- Intelektualne
- Emocjonalne i społeczne
- Szkolne
Halina Filipczuk wyróżnia zaś:
- Zewnętrzne ( warunki życia dziecka, opieka, otoczenie rodzinne i szkolne)
- Wewnętrzne ( indywidualne możliwości dziecka związane z rozwojem fizycznym i psychicznym )
Najczęściej jednak autorzy publikacji z tego zakresu powołują się na klasyfikacje Czesława Kupisiewicza tj.:
- Przyczyny niepowodzeń społeczno-ekonomiczne
- Przyczyny niepowodzeń biopsychiczne
- Przyczyny niepowodzeń pedagogiczne
Społeczno-ekonomiczne przyczyny niepowodzeń
Składają się na nie warunki materialne, społeczne, kulturowe, które przyczyniają się do niekorzystnej sytuacji, mogą to być m.in.:
- Zła atmosfera wychowawcza w domu
- Złe warunki materialne, mieszkaniowe
- Rozpad rodziny
- Brak zainteresowania dzieckiem
- Niski poziom wykształcenia i kultury rodziców
- Niezaradność wychowawcza rodziców.
Warto podkreślić, że pozytywny stosunek do nauki kształtuje się w dwóch etapach tj. tego, który obejmuje wiek przedszkolny i tego, który rok poprzedza bezpośrednio pierwszą klasę.
Atmosfera domowa, na która składają się konflikty powoduje sytuację, w której uczeń nie skupia się na nauce, tylko na przeżyciach związanych z domem. Nie ma poczucia bezpieczeństwa, nie interesuje go zazwyczaj szkolna wiedza. Brak tej podstawowej potrzeby psychicznej człowieka widać nie tylko w rodzinach skonfliktowanych, ale również niepełnych, no i oczywiście w domach dziecka. Wszędzie tam, gdzie nie ma miłości, poczucia przynależności i bezpieczeństwa trudno o prawidłowy rozwój.
Złe warunki materialne i mieszkaniowe również nie ułatwiają dziecku nauki, nie ma ono podręczników, przyborów szkolnych. Czasami wręcz uniemożliwia to efektywna naukę i zniechęca. Jeśli dziecko nie ma cichego, spokojnego miejsca do własnej pracy trudności się spiętrzają, bo nie łatwo o koncentracje.
Oczywiste jest również i to, że w rodzinach, w których nie ma pozytywnych wzorców ze strony rodziców trudno winić dziecko o to, że nieprawidłowo mówi, nie ma nawyku czytania, niczym się nie interesuje.
Rodzice bywają również niezaradni wychowawczo. Dziecko może mieć zbyt dużo obowiązków domowych, nie starcza wówczas sił i czasu na odrabianie lekcji. Bywa, że stawia się mu również zbyt wysokie wymagania, nie licząc się z jego możliwościami czy rozwojem. Zła jest też nadopiekuńczość. Powoduje, że rośnie albo mały egocentryk, albo niezaradny życiowo, uczepiony maminej spódnicy „maminsynek”- określenie być może kolokwialne, ale niestety powszechne.
Biopsychiczne przyczyny niepowodzeń
Na całokształt biopsychicznych uwarunkowań braków postępów w nauce składają się:
- Stan zdrowia dziecka
- Ewentualne wady fizyczne np. zaburzenia mowy itd
- Poziom rozwoju umysłowego
- Ewent. Zaburzenia układu nerwowego np. niestabilność emocjonalna, apatia, agresja
- Ewent. Zaburzenia funkcjonowania procesów poznawczych np. wolne tempo myślenia, niezdolność koncentracji.
- Cechy charakteru i temperament ucznia.
Generalnie dysharmonie rozwoju funkcji percepcyjno- motorycznej nazywane jest powszechnie dysleksją, dysgrafią, dysortografią. Oznacza to niemożność opanowania umiejętności prawidłowego czytania i pisania w przewidzianym czasie i tempie. Problem dotyczy 70-90 % uczniów z niepowodzeniami szkolnymi.
Dysleksji towarzyszy często nierówna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy.
Pedagogiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych
Cz. Kupisiewicz dzieli je na względnie niezależne i zależne od nauczyciela. Te niezależne związane są z nieodpowiednimi warunkami pracy dydaktyczno- wychowawczej:
- Nieprawidłowości systemu szkolnego
- Niedostateczne wyposażenie szkół i pracowni w pomoce naukowe i współczesny sprzęt.
- Trudne warunki organizacyjne szkół: wielozmianowość nauczania, liczne klasy
- Błędny w systemie kształcenia nauczycieli.
Przyczyny zależne od nauczycieli to:
- Błędy i usterki metodyczne i wychowawcze
- Nieprzygotowanie do lekcji
- Zaniedbanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji.
Wnioski ogólne
Z analizy dokumentacji uczniów z niepowodzeniami szkolnymi wynika, że:
- Dominują przyczyny środowiskowe i rodzinne a następnie biopsychiczne
- Nauczycieli i rodzice dostrzegają te same rodzaje przyczyn, jednak przypisują im różną siłę oddziaływania, ci pierwsi eksponują przyczyny rodzinne i biopsychiczne, drudzy zaś –pedagogiczne.
Rodzice obwiniają za niepowodzenia ich dzieci szkołę, zwłaszcza nauczycieli. Mniejszą uwagę przywiązują do możliwości umysłowych własnych dzieci, w przypadku uwarunkowań biopsychicznych wskazują raczej na zły stan zdrowia dziecka a nie na jego niski poziom umysłowy. Przyczyn, które mogą się wiązać bezpośrednio z nimi – jako rodzicami, zdają się zupełnie nie dostrzegać.
Wnioski dla pracy dydaktyczno- wychowawczej
Czyli co może zrobić nauczyciel, aby pomóc dziecku z trudnościami szkolnymi ?
- Prowadzić wnikliwa i systematyczną obserwację, poznawać uczniów
- Rozmawiać z rodzicami, być z nimi w stałym kontakcie.
- Wnikliwie analizować dokumenty i wytwory dziecka
- Indywidualizować prace na lekcjach
- Stworzyć zespół wyrównawczy
- Być w stałym kontakcie z pedagogiem, psychologiem, kierować do specjalisty
- Życzliwie i wyrozumiale pracować z każdym uczniem
- Organizować zespoły samopomocy koleżeńskiej
Bibliografia
- J. Francis- Wiliams Dzieci ze specjalnymi trudnościami w nauce, Warszawa 1975
- A. Karpińska drugoroczność. Pedagogiczne wyzwania dla współczesności, Białystok 1999
- N. Kephart Dziecko opóźnione w nauce szkolnej Warszawa 1970
- B.Łuczak Niepowodzenia w nauce. Przyczyny, skutki, zapobieganie Poznań 2000
