Magda jest obecnie uczennicą klasy drugiej liceum profilowanego. Pochodzi z rodziny pełnej. Ojciec pracuje jako stolarz, natomiast matka zajmuje się domem i wychowaniem sześciorga dzieci. Sytuacja materialna rodziny jest bardzo zła. Magda jest najstarszym dzieckiem. Codziennie dojeżdża do szkoły z małej, podbydgoskiej wioski. Powodem odrzucenia i izolacji uczennicy był jej niestaranny wygląd oraz nieprzestrzeganie przez nią zasad higieny osobistej. Stało się to przyczyną do okazywania nietolerancji i braku akceptacji przez klasę, a przede wszystkim jej żeńską część. Ponadto niechęć do Magdy wzbudzało też jej wulgarne słownictwo, którego używała wobec atakujących ja koleżanek.
I. Identyfikacja problemu Odrzucenie i izolacja uczennicy przez klasę Problem, którym się zajęłam, dotyczy odrzucenia i izolacji Magdy przez klasę oraz jej zachowań agresywnych wobec niektórych koleżanek. Magda jest obecnie uczennicą klasy drugiej liceum profilowanego. Pochodzi z rodziny pełnej. Ojciec pracuje jako stolarz, natomiast matka zajmuje się domem i wychowaniem sześciorga dzieci. Sytuacja materialna rodziny jest bardzo zła. Magda jest najstarszym dzieckiem. Codziennie dojeżdża do szkoły z małej, podbydgoskiej wioski.
Powodem odrzucenia i izolacji uczennicy był jej niestaranny wygląd oraz nieprzestrzeganie przez nią zasad higieny osobistej. Stało się to przyczyną do okazywania nietolerancji i braku akceptacji przez klasę, a przede wszystkim jej żeńską część. Ponadto niechęć do Magdy wzbudzało też jej wulgarne słownictwo, którego używała wobec atakujących ja koleżanek.
II. Geneza i dynamika zjawiska Już na początku roku szkolnego 2004/2005, gdy objęłam wychowawstwo w klasie pierwszej, zwróciłam uwagę na wygląd Magdy. Ubierała się bardzo skromnie. Prawie codziennie nosiła tę samą bluzkę i spodnie, lecz nie na tym polegał problem. Często były one po prostu brudne i niechlujne. Ponadto raziły tłuste, niestarannie uczesane włosy oraz niezadbane paznokcie uczennicy. Podobne uwagi zaczęli zgłaszać inni nauczyciele wychowania fizycznego. Na obozie integracyjnym we wrześniu 2004 roku nie dostrzegłam jeszcze żadnych niepokojących objawów, wskazujących na odtrącenie Magdy przez klasę.
Dopiero po powrocie do szkoły sytuacja zaogniła się. Na godzinie wychowawczej, na której poruszyłam problem higieny osobistej, usłyszałam zdawkowe uwagi innych uczennic, że “niektórzy w tej klasie się nie myją”, “że trzeba się “zrzucić” na dezodorant, “że muszą się dusić na lekcjach, bo ktoś ma rzadki kontakt z wodą” itp.
Po lekcji cztery uczennice poprosiły mnie o rozmowę i pomoc w rozwiązaniu problemu. Otóż już niejednokrotnie zwracały Magdzie uwagę, że nieprzyjemnie pachnie i powinna bardziej zadbać o higienę osobistą. Dowiedziałam się również, że na zajęciach wychowania fizycznego dziewczęta nie chcą ćwiczyć z Magdą w parze, a na innych zajęciach lekcyjnych unikają siedzenia z nią lub pracy w grupie. Nawet najbliższa koleżanka odsuwa się od niej i nie spędza razem z nią przerw. Według uczennic na każde uwagi z ich strony Magda reaguje agresywnie i obrzuca je wulgarnymi wyzwiskami.
Postanowiłam porozmawiać z Magdą w “cztery oczy”. Pod pretekstem rozmowy na temat jej zadania domowego, poprosiłam ja o pozostanie na dużej przerwie. Gdy powiedziałam, jaki jest prawdziwy temat naszej rozmowy, uczennica rozpłakała się i stwierdziła, że nikt jej w klasie nie lubi. Na moją sugestię, że być może powodem jest zbyt mała troska o wygląd zewnętrzny, odparła, że dziewczyny odrzucają ją i atakują, bo jest biedna i nie ma pieniędzy na modne ubrania i drogie kosmetyki. Gdy wspomniałam o jej wulgarnym słownictwie, odrzekła, że “musi się jakoś bronić”.
III. Znaczenie problemu Magda, jako dziecko izolowane i odrzucone, pozostaje na uboczu życia klasowego. Członkowie klasy, zwłaszcza dziewczęta, odnoszą się do niej obojętnie, a nawet wrogo. Nie ma więc warunków do zaspokajania potrzeby bezpieczeństwa i akceptacji, co jest bardzo potrzebne do prawidłowego rozwoju społecznego i emocjonalnego. Złe traktowanie przez grupę rówieśniczą wpływa na obniżenie samooceny i nasilanie się poczucia niższości, a także na niechętny stosunek uczennicy do szkoły i nauki.
Magda wycofuje się z życia zbiorowego, czuje się niepotrzebna, boi się ośmieszenia. Jest spięta, odczuwa niepokój, zamyka się w sobie lub reaguje złością i agresją słowną, co utrudnia jeszcze bardziej jej kontakty interpersonalne.
- Prognoza
- negatywna – w przypadku niepodjęcia odpowiednich działań wycho-wawczych:
- uczennica nadal nie będzie dbała o higienę osobistą
- zjawisko nietolerancji, odrzucenia i izolacji nasili się
- Magda nie nauczy się właściwych zachowań i na złośliwe uwagi reagować będzie agresją werbalną
- nie pozna zasad współpracy w grupie
- zrezygnuje w wszelkich prac na rzecz klasy i szkoły, a także z imprez klasowych
- samotność dziecka pogłębi się, co może spowodować w przyszłości poważne zaburzenia w kontaktach z ludźmi
- szukanie kontaktów zaspokajających potrzeby społeczne i uczuciowe w grupach nieformalnych, często dotkniętych patologiami
- pogłębi się niechęć do szkoły, czego efektem mogą być wagary
- uczennica osiągnie niższe wyniki w nauce niż jej możliwości
- utwierdzi się w przekonaniu, że jest “gorsza”
- pozytywna – jeżeli działania wychowawcze przyniosą należyty skutek: – jeżeli działania wychowawcze przyniosą należyty skutek:
- zwiększenie troski o higienę osobistą
- akceptacja ze strony grupy rówieśniczej
- nawiązanie poprawnych kontaktów z koleżankami i kolegami
- nabranie pewności siebie i zwiększenie poczucia własnej wartości
- wzrost samoakceptacji
- włączenie się w życie klasy
- nauczenie się kontroli nad swoimi emocjami i zachowaniem
- unikanie wulgaryzmów
- nawiązanie przyjaźni
- osiągnięcie lepszych wyników w nauce i wyższej oceny ze sprawowania
V. Propozycja rozwiązania i wdrażanie oddziaływań By pomóc Magdzie i całemu zespołowi klasowemu, podjęte zostały następujące zadania naprawcze:
- rozmowy indywidualne z uczennicą (delikatne sugestie, jak poprawić swój wizerunek zewnętrzny, jak reagować na zaczepki innych; pomoc w określeniu mocnych stron Magdy i akceptacji swojej osoby)
- rozmowy z matką dziewczyny, prośba o większą troskę o wygląd zewnętrzny dziecka ( w domu brak ciepłej wody, a ojciec nadużywa alkoholu)
- organizacja, wraz z panią pedagog, pomocy materialnej dla rodziny Magdy
- pomoc w uzyskaniu stypendium socjalnego
- rozmowy indywidualne z uczennicami, które najbardziej atakowały Magdę (wskazanie na trudną sytuację materialną i rodzinną koleżanki, na potrzebę zrozumienia i akceptacji)
- godziny wychowawcze na temat odrzucenia i problemu braku akceptacji
- rozmowy o wartości człowieka, jego zaletach i wadach
- spotkanie z pielęgniarką szkolną na temat higieny osobistej
- włączenie Magdy do działań na rzecz klasy (uczennica jest uzdolniona plastycznie, więc została odpowiedzialna za wykonywanie gazetki klasowej)
- skontaktowanie matki dziewczyny z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w celu uzyskania fachowej pomocy dla rodziny (problem alkoholowy męża)
Efekty oddziaływań
Magda dość szybko zrozumiała, jak ważna dla nie samej, a także dla właściwych relacji, z otoczeniem, jest odpowiednia troska o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny. Mimo, że matka dziewczyny, zajęta opieką nad młodszymi dziećmi, nadal nie troszczyła się zbytnio o najstarszą córkę, to dziewczyna sama postanowiła zmienić swój wizerunek. Dzięki pomocy socjalnej otrzymywała nowe ubrania, a także komplet kosmetyków. Ponadto, za namową nauczycielki wychowania fizycznego, korzystała z prysznica szkolnego, znajdującego się przy sali gimnastycznej.
Troska o wygląd zewnętrzny i higienę pogłębiła się jeszcze bardziej, gdy dziewczyna zaprzyjaźniła się z kolegą z rówieśniczej klasy i zaczęła z nim “chodzić”. Stopniowo następowała też przemiana zachowań uczniów wobec Magdy. Zaczęli z nią współpracować na lekcjach i włączać w działania na rzecz klasy (np. organizacja imprez klasowych, wycieczek, wyjść do kina, teatru).
Po dwuletniej pracy wychowawczej nad poprawą pozycji Magdy w klasie, stwierdzam z satysfakcją, że moje oddziaływania odniosły skutek. Magda jest obecnie zadbaną, akceptowaną przez klasę uczennicą, angażuje się chętnie w życie klasy i szkoły.
Opracowała Joanna Mencel-Gwizdała
