W procesie rozwoju dziecka ważną rolę spełnia ekspresja twórcza. Pozostaje ona w bezpośrednim związku z wyobraźnią, a w konsekwencji wpływa na aktywność i postawę twórczą. W procesie wychowania nie wolno ograniczać u dziecka spontanicznej aktywności, ekspresji, twórczych możliwości. Zdaniem A. H. Masłowa „ niemal każde dziecko ma większą swobodę postrzegania, pozbawione jest apriorycznych oczekiwań, co powinno tam być, co musi być, lub co zawsze tam było. " Przedstawiciele psychologii humanistycznej twierdzą, że twórcze możliwości człowieka podlegają wychowaniu. Można je rozwijać i kształtować. Twórczość należy doskonalić od najwcześniejszego dzieciństwa. Zdaniem B. Suchodolskiego „twórczość to nie tylko wybitna działalność geniusza, ale i taki sposób życia szczególnie wartościowy, który chociaż nie prowadzi do tworzenia dziel o charakterze trwałym i wyjątkowym, jest pełnym zaangażowaniem się ludzi w samodzielną działalność, przekształcającą rzeczywistość zastaną w jej różnorodnych zakresach i w różnoraki sposób. " Proces wychowania powinien kształtować aktywność twórczą dziecka i przygotowywać je w ten sposób do właściwej dojrzałości psychospołecznej .
Można wyodrębnić kilka cech postawy twórczej, które są analogiczne do cech człowieka w pełni dojrzałego psychospołecznie:
- Otwartość na doświadczenie.
Osoba otwarta na doświadczenie nie postrzega rzeczywistości przez pryzmat zasad, kategorii, pojęć. Brak jej sztywności w przekonaniach, spostrzeżeniach i hipotezach, jest otwarta na nowe doświadczenia i nie zniekształca ich.
- Ciekawość.
Zainteresowanie, zaciekawienie, zaangażowanie poprzedza wszelką twórczość. Wrodzona ciekawość świata u dziecka jest potencjałem twórczości. Ważne jest by tę ciekawość rozwijać nie tłumić. Zdania typu „ nie ruszaj", „ uważaj bo rozlejesz, bo się ubrudzisz", są wrogiem aktywności twórczej.
- Akceptowanie raczej niż unikanie konfliktów i napięć.
Jest to bardzo ważna umiejętność w życiu dorosłym. Radzenie sobie w trudnych sytuacjach, umiejętność racjonalnego oceniania sytuacji konfliktowych. Już dzieciństwie spotykamy się z trudnymi sytuacjami. Ważne jest by zachęcać dziecko do samodzielnego pokonywania trudności, oczywiście na miarę jego możliwości, wieku. Należy służyć dziecku wsparciem, pokazać że jest bezpieczne, ale nie wyręczać w każdej trudnej dla niego sytuacji.
- Odwaga i wiara.
Odwaga własnego, samodzielnego spojrzenia na problem, odrzucania istniejących już zasad. Wiara we własne doświadczenie myślowe i uczuciowe.
- Pozytywny emocjonalny stosunek do otaczającego świata.
Pozytywny stosunek do świata wyraża się w zainteresowaniach, ciekawości i pasji. To pobudza do własnej twórczości, wyzwala potrzebę kontaktu ze światem zewnętrznym. Ułatwia dialog ze światem zewnętrznym, werbalizowania siebie, komunikowania z innymi ludźmi.
- Autonomia.
Twórcze działania można podejmować wówczas gdy się jest prawdziwie niezależnym, wolnym od kompleksów, od presji społecznej i kulturowej. Człowiek może sam dokonywać wyboru, oceny. Często autonomia dziecka jest tłumiona przez dorosłych. Ważne jest by w rozwijaniu aktywności twórczej pozwolić dziecku na własne zdanie, opinie, nie narzucać własnych przekonań.
- Myślenie rozbieżne.
Myślenie to cechuje duża płynność, giętkość oryginalność, zdolność dostrzegania nowych problemów. Odrzuca wszelkie sztywne reguły postępowania. Jest to myślenie typowe dla umysłów szukających przygody i fantazji, dla artystów, uczonych, pionierów i nowatorów. Dzieci mają wrodzone, twórcze nastawienie do świata i do rozwinięcia w sobie w/w cech postawy twórczej. Zbytnia ingerencja dorosłych, przejawiająca się w próbach poprawiania twórczych działań dziecka, prowadzi do kryzysu twórczego. Dzieci zaczynaj ą się wstydzić swej spontaniczności.
Zabawa jest najbardziej typową formą aktywności dzieci. One uczą się w sposób naturalny, korzystaj ą z sytuacji, które „ uczą", o ile sytuacje te sprawiaj ą im przyjemność. Jednym z warunków prawidłowego rozwoju aktywności twórczej, a zarazem właściwej dojrzałości psychospołecznej jest pobudzanie twórczej zabawy przez zapewnienie sprzyjającego otoczenia. Dobrze zaprojektowana zabawka stymuluje poszukiwania i odkrywczość dziecka. Najlepsza zabawka to ta, która fascynuje dziecko i do której ono chętnie wraca. Często prosty przedmiot domowy zapewnia wiele godzin pełnej fantazji zabawy.
Pomocne są różne kąciki zabaw odpowiednio wyposażone np. w pojemniki z piaskiem, stoliki do malowania, kącik dla lalek. Wszyscy wiemy, że zabawki uczą, ale zabawka może też wzbogacać spostrzeganie dziecka. Zabawki, które można do siebie dopasować lub łączyć, które można wykorzystywać do różnych konstrukcji, uczą dziecko, że może samo kształtować rzeczywistość własną zręcznością. Wpływa to dodatnio na rozwój wyobraźni przestrzennej i spostrzegania głębi.
Książki to jedna z wielkich radości życia, są niezastąpione jeżeli dziecko ma poznać słowa umożliwiające wyrażanie uczuć, myśli i pomysłów. Książki wyjaśniaj ą dziecku świat otaczający, stymulują pełną fantazji zabawę, podsuwaj ą nowe pomysły. Można nauczyć dziecko korzystać z wyobraźni nawet wtedy, gdy nie jest poddawane bezpośredniemu, stymulującemu wpływowi dorosłych. Jedną z najcenniejszych jest umiejętność malowania farbami, rysowania kredkami i lepienie z plasteliny, modeliny.
W czasie spacerów można znaleźć wiele naturalnych tworzyw - korę drzew, gałęzie, liście, nasiona, pióra ptasie itp. Z tego można tworzyć obrazki, kolaże, wyklejanki. Przebieranki to również dobry sposób stymulowania rozwojem dziecka. Dziecko przebierając się, odkrywa jak to jest, gdy się jest kimś lub czymś innym. Uczy się panować nad sytuacjami, w których w realnym życiu byłoby całkiem bezsilne. Uczy się radzić sobie ze swoimi strachami, lękami dzięki temu nabiera pewności siebie. Wspólne śpiewanie, muzykowanie, słuchanie piosenek, melodii pobudza wyobraźnię, fantazję, rozwija poczucie rytmu, wrażliwość na dźwięki, spontaniczność, twórczość.
Wszystkie wyżej opisane sposoby pobudzania aktywności dziecka wpływaj ą na rozwijanie twórczości. Wtedy tylko jest to możliwe do zrealizowania gdy wszelka działalność dziecka nie jest zakłócona zbyt wymagającym oceniającym podejściem rodziców, wychowawców. Dziecko wtedy jest najbardziej pewne siebie, gdy siebie akceptuje, a to zależy od postawy osoby dorosłej. Dziecko pewne siebie dobrze radzi sobie z wszelkimi problemami. Jedna z najważniejszych rzeczy, to nauczyć dziecko realistycznego spojrzenia na świat, to znaczy stawiać mu realne cele. W ten sposób unika się niepowodzeń, a samoocena dziecka nie ponosi uszczerbku. Z drugiej strony należy wskazać dziecku jego słabe strony, ale zawsze koncentrować na cechach pozytywnych. W ten sposób dziecko zrozumie siebie i pozna swoje ograniczenia. Trzeba zrobić wszystko by otoczenie nie hamowało pełnego rozwoju dziecka. Nie należy dopasowywać go do z góry założonego wzorca. Dziecko potrzebuje zachęty do rozwijania własnej indywidualności. Ważne jest nauczenie dziecka kontaktów z innymi ludźmi, świadomość potrzeb ludzi i uwzględniania ich w swoim postępowaniu. Należy pamiętać, że jeżeli dziecko ma się rozwinąć w pełni należy stymulować i pobudzać rozwój jego wrodzonych zdolności, gdy jest do tego gotowe. Podstawową sprawą jest oddziaływanie w odpowiednim czasie.
Twórcze działanie dziecka ułatwia osiągnięcie przez niego właściwej dojrzałości psychospołecznej. Dziecko uczy się samorzutnego działania, realizowania własnych pomysłów, dokonywania wolnych wyborów, wyrażania własnych poglądów. Potrafi komunikować się z innymi ludźmi, wyrażać siebie, ujawniać własne zainteresowania.
Opracowała: mgr Ilona Tałady |
