www.szkolnictwo.pl

Prowadzę w szkole podstawowej Koło ekologiczne "Robaczek" w ramach zajęć pozalekcyjnych. Opracowałam własny program zajęć stawiając na samodzielne badanie świata przez uczniów. Warsztaty terenowe są najbardziej lubiane przez młodych ludzi, a ja od wielu lat wiem, że to czego uczeń dotknie i posmakuje pozostaje w pamięci najgłębiej. Na jednym z takich warsztatów ocenialiśmy stopień zanieczyszczenia powietrza związkami siarki za pomocą skali porostowej oraz stopień jego zapylenia z wykorzystaniem pasków taśmy samoprzylepnej.

Zajęcia Koła Ekologicznego dla uczniów szkoły podstawowej.

Temat: Badanie stopnia zanieczyszczenia powietrza na naszym osiedlu.
(2 godz. warsztat terenowy)

Cele lekcji:

ogólne:

• poznanie porostów jako wskaźników zanieczyszczenia powietrza;
• zastosowanie skali porostowej w celu określenia stopnia zanieczyszczenia powietrza związkami siarki;
• określanie stopnia zapylenia powietrza;
• doskonalenie współpracy w zespole;
• zachęcenie uczniów do samodzielności w badaniu świata.

operacyjne:
Uczeń:

• określi miejsca występowania porostów
• rozpozna rodzaje plechy porostów
• potrafi korzystać ze skali porostowej
• określa % pokrycia drzewa porostami
• oznacza gatunek drzewa posługując się kluczem
• planuje obserwacje i działania badawcze
• samodzielnie prowadzi obserwacje
• opisuje spostrzeżenia i obserwacje
• sporządza przejrzystą notatkę z wyników obserwacji
• dokonuje oceny zanieczyszczenia powietrza
• wykrywa związki przyczynowo – skutkowe
• sprawnie pracuje w zespole ucząc się koleżeńskości i współodpowiedzialności w pracy zespołowej
• kształtuje swoje przekonania o konieczności ochrony powietrza

Metody pracy: praktyczne – warsztat terenowy; badawcze – eksperyment naturalny; obserwacyjne – obserwacja (kierowana i samodzielna); pogadanka

Formy pracy: grupowa

Środki dydaktyczne: skala porostowa, paski taśmy samoprzylepnej, nożyczki, lupy, karty pracy zespołowej, przybory do pisania, karteczki z nazwami ról w zespole, „Przewodnik do rozpoznawania drzew”, medale „Strażnik powietrza”

Tok zajęć:

Kilka dni przed rozpoczęciem zajęć nauczyciel wraz z uczniami wyznacza ścieżkę dydaktyczną na terenie osiedla.

Przystanek 1: przy ruchliwej trasie w pobliżu szkoły.

Przystanek 2: jedna z osiedlowych uliczek.

Przystanek 3: park miejski.

Na drzewach w kilku miejscach uczniowie mocują paski taśmy samoprzylepnej, klejem do góry.

Faza wstępna:

     W dniu zajęć przed wyjściem w teren nauczyciel przeprowadza pogadankę na temat bezpieczeństwa podczas zajęć. Zapoznaje uczniów z celem warsztatów, omawia poszczególne zadania. Dzieli uczniów na zespoły 4 – osobowe: częstuje cukierkami opakowanymi w różnokolorowe papierki. Uczniowie, którzy mają takie same cukierki tworzą jeden zespół.
Członkowie zespołu dzielą się zaproponowanymi przez nauczyciela rolami:

• lider – nadzoruje pracę zespołu
• ekspert – odpowiada za zdobywanie informacji niezbędnych w czasie pracy
• sprawozdawca – notuje spostrzeżenia i prezentuje stanowisko grupy
• strażnik czasu – kontroluje tempo i czas pracy grupy

Uczniowie przypinają sobie karteczki z nazwami ról. Nauczyciel rozdaje karty pracy zespołowe i niezbędne pomoce. Upewnia się, że treść zadań jest zrozumiała, przypomina zasady współpracy w grupie. Zapowiada konkurs na najlepiej wykonane zadania.

Faza realizacyjna:

Idąc wcześniej wyznaczoną ścieżką zespoły wykonują zadania zamieszczone w kartach pracy.

1. Po dotarciu do przystanku 1 nauczyciel przeprowadza pogadankę przypominającą wiadomości o porostach:
   1. Co to są porosty?
   2. Gdzie żyją porosty? (w tym miejscu należy zaznaczyć, że porosty nie występują na wszystkich gatunkach drzew)
   3. Jakie formy plechy mogą mieć porosty?
   4. Jaka jest budowa wewnętrzna porostów?
   5. Dlaczego porosty są przykładem symbiozy?
   6. Dlaczego porosty są organizmami pionierskimi i kosmopolitycznymi?
2. Uczniowie zapoznają się ze skalą porostową. Nauczyciel wyjaśnia, że porosty są organizmami wrażliwymi na zanieczyszczenia powietrza związkami siarki, gdyż to one powodują ich niszczenie. Wrażliwość porostów wynika z braku tkanki okrywającej, co stwarza możliwość bezpośredniej infiltracji gazów i pyłów do wnętrza plechy oraz z pobierania wody bezpośrednio z opadów atmosferycznych.
3. Uczniowie przystępują do pracy zespołowej według instrukcji w karcie pracy (zadanie1). Zapisują wyniki obserwacji.
   
   Uwaga: Obserwując obecność porostów nadrzewnych zwracamy uczniom uwagę na następujące fakty:
   • porosty nie występują lub rozwijają się słabo na gatunkach obcego pochodzenia np. grochodrzew, klon jesionolistny, kasztanowiec
   • istnieją gatunki, na których porosty rozwijają się bardzo dobrze, na innych rozwijają się słabiej
   • na rozwój plechy porostów wpływa stopień zagęszczenia drzew, dostępność światła i wody, otwartość przestrzeni, pH kory drzewa
   • strefa normalnej wegetacji występuje na nielicznych terenach w Polsce
4. Nauczyciel wyjaśnia w jakim celu wcześniej zostały przyklejone paski taśmy samoprzylepnej na drzewach. Do lepkiej powierzchni taśmy przykleiły się pyły. Na podstawie ich ilości określimy stopień zapylenia powietrza. Uczniowie wykonują zadanie2 w karcie pracy. 5. W taki sam sposób zespoły pracują również na przystanku 2 i 3.

Faza podsumowująca:

     Po zakończeniu pracy zespołów na przystanku 3 (w parku), uczniowie dokonują porównania wyników obserwacji w różnych miejscach na terenie osiedla i wysuwają wnioski końcowe. Sprawozdawcy grup prezentują wyniki pracy. Nauczyciel rozstrzyga ogłoszony na początku zajęć konkurs przyznając członkom najlepszego zespołu medal „Strażnik powietrza”.

KARTA PRACY ZESPOŁOWEJ

Temat: Badanie stopnia zanieczyszczenia powietrza na naszym osiedlu.
Data: . . .

Skład zespołu:

1. . . . . . . . . . . ..
2. . . . . . . . . . . ..
3. . . . . . . . . . . ..
4. . . . . . . . . . . ..

Zadanie 1

1. Wyznacz swoje stanowisko pracy. W tym celu wybierz grupę 3 – 4 drzew blisko siebie położonych, na których występują porosty.
2. Wybierz w swoim stanowisku drzewo, na którym występuje najwięcej porostów. Oznacz gatunek drzewa, posługując się przewodnikiem.
3. Obserwując porosty nadrzewne wypełnij tabelkę (obserwacje prowadź do wysokości 1,5 m na pniu drzewa).
4. Tabela wyników obserwacji.

Przystanek 1

gatunek drzewa	% pokrycia drzewa porostami	w tym formy
krzaczkowate	listkowate	skorupiaste

Przystanek 2

gatunek drzewa	% pokrycia drzewa porostami	w tym formy
krzaczkowate	listkowate	skorupiaste

Przystanek 3

gatunek drzewa	% pokrycia drzewa porostami	w tym formy
krzaczkowate	listkowate	skorupiaste

Skala: 0 - brak porostów, 1 – nieliczne, 2 – do 25%, 3 – 25-50%, 4 – 50-75%, 5 – 75-100%

e) Określ stopień zanieczyszczenia powietrza na danym terenie wg skali porostowej na podstawie ogólnego wyniku obserwacji.

Użyj następujących określeń:

pustynia porostowa (brak lub nieliczne skorupiaste)

strefa osłabionej wegetacji, strefa walki (skorupiaste i listkowate nieliczne)

strefa normalnej wegetacji (z porostami krzaczkowatymi)

Stopień zanieczyszczenia powietrza na przystanku 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....

Stopień zanieczyszczenia powietrza na przystanku 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...

Stopień zanieczyszczenia powietrza na przystanku 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

zadanie 2

1. Odszukaj w swoim stanowisku zamieszczone wcześniej paski taśmy samoprzylepnej.
2. Określ ilość pyłów, które przykleiły się do taśmy używając skali:
   1 - niewielka ilość pyłów
   2 – średnia ilość pyłów
   3 – duża ilość pyłów

Przystanek 1
Stopień zapylenia powietrza: . . . . .

Przystanek 2
Stopień zapylenia powietrza: . . . . . .

Przystanek 3
Stopień zapylenia powietrza: . . . . . ..

Małgorzata Królikiewicz
nauczyciel przyrody