Zaburzenia mowy determinowane są poziomem rozwoju psychofizycznego i wiekiem życia dzieci z upośledzeniem umysłowym oraz oddziaływaniami pedagogiczno- rewalidacyjnymi środowiska wychowawczego. Wady wymowy u dzieci z upośledzeniem umysłowym różnią się między sobą stopniem ich złożoności. Minczakiewicz wyróżnia wady wymowy nieznacznie zaburzające wypowiedź, zaburzające ją w znacznym stopniu oraz zaburzające ja do tego stopnia, że staje się ona niezrozumiała dla otoczenia.
Zaburzenia mowy determinowane są poziomem rozwoju psychofizycznego i wiekiem życia dzieci z upośledzeniem umysłowym oraz oddziaływaniami pedagogiczno- rewalidacyjnymi środowiska wychowawczego.
Wady wymowy u dzieci z upośledzeniem umysłowym różnią się między sobą stopniem ich złożoności. Minczakiewicz wyróżnia wady wymowy nieznacznie zaburzające wypowiedź, zaburzające ją w znacznym stopniu oraz zaburzające ja do tego stopnia, że staje się ona niezrozumiała dla otoczenia. Rodzaje zaburzeń mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym Minczakiewicz (1989) przedstawiła w tabelach :
Jak widzimy Minczakiewicz rozpoznała u dzieci z upośledzeniem umysłowym zniekształcenia foniczne w płaszczyźnie suprasegmentalnej, segmentalnej, oraz złożone tj. suprasegmentalnej i segmentalnej jednocześnie. Zniekształcenia te spotykamy zarówno u dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym, jak tez umiarkowanym i znacznym. Częściej mamy do czynienia z zaburzeniami w płaszczyźnie segmentalnej. Stanowią one ponad połowę zaburzeń mowy. Charakterystycznym jest to, że wraz z stopniem upośledzenia wzrasta poziom tzw. „zaburzeń złożonych”. W populacji dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim Minczakiewicz wyodrębniła pięć zasadniczych zespołów wad
- dyslalię wieloraką z jąkaniem ( 2,8 % )
- jąkanię z fonastenią i dyslalią wieloraką ( 2,3% )
- dyslalię z rynolalią i jąkaniem ( 1,8 % ),
- dyslalię wieloraką z dysfonia i bradylalią ( 1,1 % ),
- alalię motoryczną z dysfonią i rynolalią ( 0,8 % ).
gdzie:
- a oznacza dyslalię wieloraką z jąkaniem
- b – jakanię z fonastenią i dyslalią wieloraką
- c – dyslalię z rynolalią i jąkaniem
- d – dyslalie wieloraką z dysfonia i bradylalią
- e – dyslalie całkowitą z dysfonią i rynolalią .
W populacji dzieci z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym Minczakiewicz wyodrębniła aż 12 podobnych zespołów wad, łącznie z wyodrębnionym brakiem mowy. Brak mowy zaobserwowała u 15 badanych dzieci ,co stanowiło 3,3% tej populacji. Podsumowując w populacji dzieci z upośledzeniem umysłowym rozpoznaje się zaburzenia mowy o zróżnicowanych patomechanizmach, etiologii i symptomatologii. Niektóre z tych zaburzeń mogą być pochodzenia centralnego, inne związane z uszkodzeniem aparatu wykonawczego ( aparatu mowy), z uszkodzeniem słuchu, w tym słuchu fonemowego, oddzielna grupę stanowią tzw. zaburzenia funkcjonalne.
Minczakiwicz wyróżnia u dzieci z upośledzeniem zaburzenia mowy charakterystyczne dla tej grupy :
- oligofazja ( bełkot)
- anartria
- dysartria
- brak mowy – alalia
oraz zaburzenia mowy niespecyficzne, które spotyka się u wielu dzieci o prawidłowym przebiegu rozwoju umysłowego :
- dyslalia ( seplenienie, rynolalia, mowa bezdźwięczna )
- jąkanie
- mutyzm itp.
Styczek, posługując się klasyfikacją etiologiczną wymienia następujące rodzaje wad nie mające żadnego związku z upośledzeniem umysłowym :
- dysglosja – spowodowana wadą zgryzu, rozszczepem podniebienia lub innymi nieprawidłowościami w budowie narządów artykulacyjnych,
- dysglosja audigenna – spowodowana upośledzeniem słuchu ( niedosłuch, głuchota)
- dysartria – która powstaje na skutek uszkodzenia dróg nerwowych wywołujących zaburzenia innerwacji mięśni biorących udział w procesie mowy,
- afazja – spowodowana uszkodzeniem tych obszarów kory mózgowej, które aktywnie uczestniczą w procesie mowy ( w jej nadawaniu lub ( i ) odbiorze)
- jąkanie – o bardzo złożonej etiologii i patogenezie,
- wady funkcjonalne ( mutyzm, bradylalia, tachylalia)
Styczek podkreśla, że czasami upośledzenie może mieć charakter wtórny, będąc wynikiem zaburzeń mowy, jej opóźnionego rozwoju, bądź braku wykształcenia się mowy.
Ciekawą klasyfikację, ze względu na rozwój psychofizyczny dziecka podaje Minczakiewicz:
- dzieci, które zaczęły mówić wcześnie i wymowa ich od samego początku była prawidłowa
- dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem ( 2;8 – 3;6 rok życia ) i wymowa ich była prawidłowa od momentu pojawienia się pierwszych wyrazów ( poszczególne głoski wymawiały poprawnie ),
- dzieci, które zaczęły mówić stosunkowo wcześnie ( 1;6 – 2;6 rok życia ), lecz wymowa ich była zaburzona ( wypowiedzi zamazane, niewyraźne ) i taką pozostała do czasu pójścia dziecka do szkoły specjalnej
- dzieci upośledzone w stopniu głębszym, które stosunkowo późno zaczęły mówić ( około 5;6 – 7;0 rok życia ), a jednocześnie ich wymowa jest bardzo zaburzona ( wymawiają wadliwie znaczną część głosek, a niekiedy wszystkie.
- Dzieci nie mówiące, których mowa we właściwym jej znaczeniu nie wykształciła się
Dorota Czajkowska
Bibliografia
- Miczakiewicz E.M. - Z badań nad zaburzeniami mowy dzieci upośledzonych umysłowo „Zeszyty Naukowe, Z zagadnień oligofrenopedagogiki II”, Warszawa 1989, wyd. WSPS
- Styczek I. - Logopedia, Warszawa 1983, wyd. PWN
|
