Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Budowanie jakości w CKU w Parczewie - diagnoza wybranych obszarów

 

Przeprowadzając ankiety wśród młodzieży naszej szkoły szukaliśmy odpowiedzi na pytanie: co zrobić , by nasi uczniowie polubili szkołę, co zrobić, by szkoła stała się miejscem, gdzie mogliby rozwijać swoje zainteresowania oraz jak szkoła ma im pomagać w radzeniu sobie z uzależnieniami.
W pracy poruszono trzy zagadnienia:
  • Jakość podstawą działania szkoły.
  • Umiejętności i trudności uczniów na starcie - diagnoza wstępna.
  • Zainteresowania i patologie wśród młodzieży.
           W podsumowaniu zostały sformułowane szkolne standardy jakości pracy szkoły wynikające z przeprowadzonych ankiet.

      Agnieszka Piekarska

      Budowanie jakości w Centrum Kształcenia Ustawicznego w Parczewie – diagnoza wybranych obszarów

      I. Wstęp

           Demokratyzacja życia w Polsce i chęć wejścia Polski do Unii Europejskiej spowodowały gruntowne przeobrażenie polskiej oświaty. Reforma wchodzi stopniowo, obejmując swym zasięgiem wszystkie placówki oświatowo-wychowawcze działające w oparciu o ustawę "O systemie oświaty".
           Reforma to ciągły proces innowacyjny, który zmierza do odnowienia szkoły. Zmusza placówkę do ciągłych zmian i rozwiązywania aktualnych problemów.
           To głównie kryzys systemu pedagogicznego, wyzwania współczesnego świata oraz oczekiwania społeczne stały się impulsem do wdrożenia zmian.
            "Założeniem reformy jest, aby w celu podnoszenia wykształcenia społeczeństwa do pożądanego poziomu, wykształcenie średnie poświadczone egzaminem maturalnym zdobywało w najbliższych latach około 80% młodych Polaków, zaś pozostałe 20% młodzieży kończyło szkoły zawodowe." Pełne wykształcenie średnie obecnie posiada 28 % Polaków, a wyższe zaledwie 10%. Zadanie upowszechnienia wykształcenia na poziomie średnim i wyższym znalazło się na pierwszym miejscu wśród postulatów nowej reformy. Młodzi ludzie, którzy za kilkanaście lat zaczną poszukiwać pracy nie tylko w Polsce, ale także krajach Unii Europejskiej muszą dysponować taką wiedzą i kompetencjami, aby umieli sprostać konkurencji.
            Reforma to również odpowiedź na ostrą krytykę szkoły jako instytucji dydaktyczno – wychowawczej. "Zdaniem niektórych uczonych najpoważniejszą groźbą cywilizacyjną na początku XXI wieku jest kryzys edukacyjny, który obejmuje cały świat." Prof. Wacław Strykowski w artykule "Jaka edukacja w XXI wieku ?" informuje o reformie edukacji, która ma zrewolucjonizować nauczanie w amerykańskich szkołach podstawowych i gimnazjalnych, gdyż ich uczniowie należą do najgorszych w świecie. Toteż prezydent George Bush rozpoczął swoje urzędowanie od ogłoszenia największej od 50 lat reformy szkolnictwa amerykańskiego.
           W zalewie różnych opracowań dotyczących reformy znaleźć można przede wszystkim pochwały pod adresem proponowanych zmian przez ekspertów i specjalistów zabiegających o szybką i całościową zmianę oblicza szkoły. Jednak wiele racji ma również prof. Jan Szczepański twierdząc, że "wielkie reformy są najgorszą metodą doskonalenia szkół, bowiem wielka reforma zużywa tyle środków materialnych, finansowych i energii społecznej, że po niej szkolnictwo pozostaje jakby bez zmian. Szkoły trzeba i można zmieniać o wiele skuteczniej, bez reform, wbudowując w system szkoły mechanizmy samoadaptacji i samodoskonalenia. Oznacza to, że trzeba każdemu nauczycielowi, każdemu dyrektorowi szkoły, każdemu kuratorowi – może najmniej ministrowi - dać możność wprowadzenia na bieżąco korekt usuwających zjawiska ujemne zaraz po ich zauważeniu. Trzeba do wykształcenia nauczycieli i dyrektorów wprowadzić przedmiot pt. bieżące doskonalenie szkoły, nauczania, wychowania, programów zajęć itp." Rzeczywistość szkolna tak naprawdę nadal niewiele się zmieniła - wciśnięci w za małe ławki, pozbawieni możliwości ruchu uczniowie mają tylko jedno zadanie – słuchać nauczyciela i nie dać się przyłapać na niewiedzy. Wśród około 200 synonimów pojęcia "szkoła" zebranych w "Słowniku gwary uczniowskiej" używanych przez uczniów kipi od jadu i żądzy krwi - "bunkier, alkatraz, debilówa, getto, kaźnia, zoo, prosektorium".
            Przeprowadzając ankiety wśród młodzieży naszej szkoły szukaliśmy odpowiedzi na pytanie: co zrobić , by nasi uczniowie polubili szkołę, co zrobić, by szkoła stała się miejscem, gdzie mogliby rozwijać swoje zainteresowania oraz jak szkoła ma im pomagać w radzeniu sobie z uzależnieniami.

      W pracy poruszono trzy zagadnienia:
      • Jakość podstawą działania szkoły.
      • Umiejętności i trudności uczniów na starcie - diagnoza wstępna.
      • Zainteresowania i patologie wśród młodzieży.
            W podsumowaniu zostały sformułowane szkolne standardy jakości pracy szkoły wynikające z przeprowadzonych ankiet.

      II. Jakość podstawą działania szkoły.
           Przez ponad 50 lat polska szkoła niewiele się zmieniła. Nie nadążała za nową wiedzą ani ze sposobami jej podawania. Nie kształtowała umiejętności operowania nią. Była nie akceptowana za schematyzm, dyscyplinę, encyklopedyzm, nadmierne współzawodnictwo i lęk oraz za tłumienie indywidualności i niezależności. Demokratyzacja życia pokazała, że oświata polska jest instytucją sformalizowaną, nieprzyjazną młodzieży i nieskuteczną w osiąganiu celów.
           W 1995 opublikowano wyniki badań, przeprowadzonych w USA, Kanadzie, kilku krajach Unii Europejskiej i w Polsce. Testy dotyczyły trzech umiejętności:
      • zrozumienia różnych tekstów,
      • umiejętności wykonywania prostych obliczeń,
      • rozwiązywania zadań związanych z wypełnianiem urzędowych dokumentów, druków użytkowych.
           Okazało się, że absolwenci polskich szkół znacznie gorzej radzą sobie z praktycznym rozwiązywaniem problemów od absolwentów szkół zachodnich o podobnym wykształceniu. (za: S. Wlazło, 1999). Nikt już nie miał wątpliwości, że reforma jest niezbędna.
      Sformułowano cele reformy :
      • podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa przez upowszechnienie szkolnictwa średniego i wyższego,
      • wyrównanie szans edukacyjnych,
      • poprawa jakości edukacji rozumianej jako integralny proces wychowania i kształcenia. Realizacji tych celów ma służyć:
      • podejmowanie decyzji dalszego kształcenia do 18 roku życia,
      • przebudowa szkolnictwa zawodowego, szerokoprofilowanego, połączonego z wykształceniem ogólnym w kształcenie w liceum profilowanym oraz dwuletnich szkołach zawodowych,
      • wprowadzenie dwuletniego liceum uzupełniającego dla absolwentów dwuletnich szkół zawodowych,
      • wprowadzenie systemu sprawdzianów i egzaminów mających doprowadzić do porównywalności świadectw oraz nadanie egzaminom funkcji diagnostycznej i preorientującej. Porównywalność świadectw wpłynie na poprawę jakości pracy szkoły.
            Czym jest jakość ? Bardzo trudno jednoznacznie zdefiniować to pojęcie, choć wiadomo, że funkcjonowało już w starożytności, czego dowodem są słowa Platona w "Symposium" "Jakość (jak piękno) jest sądem wartościującym wyrażonym przez użytkownika. Jeśli nie ma użytkownika, nie ma takiego sądu." Filarem rodzącej się filozofii zarządzania jakością stał się teoria Waltera A. Shewharta, która udoskonalona przez E. Deminga znalazła zastosowanie także w edukacji szkolnej. Deming, amerykański specjalista , który upowszechnił w Japonii filozofię kontroli jakości, sformułował 14 zasad zarządzania tą wartością, z których trzy są najistotniejsze: skierowanie na klienta, zapobieganie błędom, nieustanne doskonalenie.
           Znamy wiele definicji jakości, najbardziej trafne to : "Jakość to doskonałość, której nie da się osiągnąć, lecz do której trzeba uporczywie zdążać" (Lao Tsu "Złota Księga"), "Jakość to jest to, co zadowala, a nawet zachwyca klienta" (E. Deming), "Jakość to zgodność wyrobu, usługi z wyspecyfikowanymi wymaganiami" (P. Crosby). Wynika z tego, że jakość jest pojęciem relatywnym - dla różnych odbiorców, klientów różne rzeczy są dobre. Zasady te i założenia dotyczące przedsiębiorstw świetnie się przekładają na warunki oświatowe. Istota jakości zawiera się w definicji Danuty Czarneckiej: "Jakość pracy szkoły rozumiem jako uświadomiony i zaplanowany proces ciągłego doskonalenia wszystkich jej obszarów, którego celem jest zaspokojenie potrzeb i oczekiwań uczniów, ich rodziców i pracowników oraz potrzeb i oczekiwań społecznych." Definicja ta podkreśla to, co w jakości najważniejsze i kieruje naszą uwagę na szeroko pojętych klientów szkoły, stopień zaspokajania ich potrzeb oraz słuchanie ich uwag i spostrzeżeń, które mają służyć projektowaniu i wprowadzeniu takich zmian w placówce, aby w jak największym stopniu spełniać ich oczekiwania. Klienci szkoły, to m. in. uczniowie, rodzice, pracodawca i społeczność lokalna. Wszyscy mają wobec szkoły określone oczekiwania, ważne wobec tego jest badanie i poznawanie ich opinii i oczekiwań. W ten sposób szkoła zaczyna wykraczać poza tradycyjne analizowanie ocen semestralnych wystawionych uczniom.
           Mierzenie jakości pracy szkoły jest jednym z najbardziej aktualnych tematów, najczęściej i najchętniej omawianych w szkołach w ostatnich miesiącach.
           Powodem tak dużego zainteresowania jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 13 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego ... ( Dz. U . Nr 67 ) . Rozporządzenie to określa cele nadzoru pedagogicznego następująco : "doskonalenie systemu oświaty, a w szczególności jakościowy rozwój szkół i placówek z ukierunkowaniem na rozwój ucznia i rozwój zawodowy nauczyciela". Reforma oświaty zdecydowanie postawiła na jakościowy rozwój szkół ukierunkowany przede wszystkim na wszechstronny i harmonijny rozwój uczniów i rozwój zawodowy nauczycieli. Wszystkie szkoły zostały zobowiązane do tworzenia wewnątrzszkolnego systemu zapewnienia jakości. Można to uznać za pierwszy krok postawiony na długiej drodze budowy jakości w każdej szkole, tworzenia księgi jakości pracy szkoły, która w przyszłości zaświadczy o tożsamości każdej z nich. Znajdą się tu standardy jakości, wyznaczające je wskaźniki, obszary pracy szkoły, z odpowiadającymi im wskaźnikami, metody obserwacji i narzędzia konieczne do samooceny szkoły.
            Nadzór pedagogiczny jest - zgodnie z rozporządzeniem MEN z 1999 r.– sprawowany przez :
      1. "mierzenie jakości pracy szkoły i placówek , polegające na zorganizowanym i systematycznym analizowaniu i ocenianiu przez szkołę lub placówkę wymagań wynikających z jej zadań z uwzględnieniem opinii uczniów, rodziców i nauczycieli ,
      2. wspomaganie nauczycieli i dyrektorów w spełnianiu przez szkołę lub placówkę wymagań w zakresie jakości pracy szkoły".
      Mierzenie jakości to :
      1. koncepcja pracy , projektowanie zmian ,
      2. współpraca wszystkich podmiotów szkoły ,
      3. partnerstwo ,
      4. stworzenie systemu mierzenia jakości pracy szkoły ,
      5. jawność ocen .
           Dużej wagi nabiera stworzenie odpowiednich procedur. Są one podstawą utworzenia określonego systemu technik i precyzyjnych narzędzi, które będą wykorzystywane w sposób cykliczny i dzięki którym systematycznie będą zbierane i przetwarzane odpowiednie informacje. W jakościowym działaniu niezbędne staje się gromadzenie informacji zwrotnych. Słynna teza E. Deminga "zero defektów" wskazuje na konieczność możliwie najszybszego korygowania błędów, nawet w trakcie działania. Jednym z możliwych sposobów rozpoznania oczekiwań klientów szkoły jest:
      1. Analiza ankiet:
        • ankiety skierowane do młodzieży,
        • ankiety skierowane do nauczycieli,
        • ankiety skierowane do rodziców,
        • ankiety skierowane do kadry kierowniczej,
        • arkusze samooceny nauczycieli,
        • wywiady z absolwentami,
        • inne dokumenty.
      2. Hospitacje.
      3. Obserwacje. Arkusz obserwacyjny.
      4. Wywiad kwestionariuszowy.
      5. Badania statystyczne.
      6. Monitorowaniu samodzielności poznawczej służy również analiza wytworów pracy młodzieży – referat, plansza, mapa, praca plastyczna, program komputerowy i in.
            Narzędzia te pozwolą zbadać jakość pracy szkoły w jasno określonych obszarach jej działania i będą stanowić podstawę mierzenia jakości. Jakość to "proces", w który wpisany jest stały monitoring i ewaluacja. Mają one za zadanie niedopuszczenie do powstawania, a tym bardziej do utrwalania błędów oraz są podstawą do oceny stopnia zadowolenia klienta, jakości świadczonych usług a także określenia, czy założone cele zostały osiągnięte. Stąd ważnym zadaniem będzie wypracowanie wewnętrznych standardów wymagań, polegające na rozpisaniu umiejętności składowych odniesionych do podstawy programowej, które uczniowie powinni osiągnąć w odniesieniu do kompetencji kluczowych.
           Jakość szkoły musi być oparta na stałym współdziałaniu wszystkich podmiotów. W tym momencie dużej wagi nabiera powstanie między ludźmi otwartej komunikacji, zmiana ich postaw, chęć dialogu.
           Jakość bezsprzecznie będzie pomocna w planowaniu pracy szkoły, co z kolei będzie prowadzić do jej rozwoju, stąd istotna jest świadomość tzw. mocnych i słabych stron w różnych obszarach placówki. "Zadaniem pracowników szkoły będzie dostrzeżenie, wzmocnienie mocnych stron, minimalizowanie słabych, a także wykorzystanie szans i zapobieganie zagrożeniom."
           Świadomość, w czym jesteśmy dobrzy, a w czym słabsi pozwoli na wspólne zastanowienie się nad projektem zmian w celu wyeliminowania niedomagań.
           Określenie misji szkoły, kreowanie wizji, strategiczne planowanie będzie angażować wszystkich nauczycieli. Ich działania mają mieć charakter partnerski i muszą być poparte permanentnym doskonaleniem własnej wiedzy i umiejętności. Ważnym elementem jest zespołowe współdziałanie w tworzeniu oblicza szkoły i promowanie jej w środowisku.
           Projektowanie pracy szkoły obejmuje zmianę stylu pracy rady pedagogicznej, ukierunkowuje ją na pracę zespołową, co ma pozytywnie wpłynąć na postawę większego zaangażowania i bardziej odpowiedzialnego uczestnictwa w osiąganiu jakości i planowaniu rozwoju. Dyskusje zainteresowanych, pozwolą dokonać rzetelnej selekcji priorytetów, które zostaną uwzględnione w planie rozwoju szkoły i poddawane monitoringowi oraz ewaluacji na wszystkich etapach wdrażania.

      III. Umiejętności i trudności uczniów na starcie-diagnoza wstępna.
           Na początku drugiego semestru przeprowadzono w klasach pierwszych ankietę dotyczącą wyboru szkoły, umiejętności wyniesionych ze szkoły podstawowej, sukcesów i trudności w Centrum.

      Kwestionariusz ankiety.

      ANKIETA

      Zaznacz wszystkie odpowiedzi, z którymi się zgadzasz stawiając w znak "x".
      1. Czy chodzisz do szkoły, do której chciałaś (-eś) uczęszczać po ukończeniu szkoły podstawowej
        1. tak
        2. nie
        3. nie ma znaczenia
      2. Szkołę, do której chodzę:
        1. wybrałam (-em) sam
        2. wybrali ją moi rodzice
        3. wybrałam(-em), bo nie dostałam(-em) się tam, gdzie chciałam(-em)
      3. Jestem zadowolona(-y) z mojej nowej szkoły:
        1. tak
        2. nie
        3. nie ma znaczenia
      4. Czy masz trudności w nauce?
        1. tak
        2. nie
        3. jeśli tak, to z jakiego przedmiotu, wymień ...........................
      5. Trudności w nauce spowodowane są:
        1. brakiem wiedzy i umiejętności z poprzednich lat
        2. brakiem umiejętności uczenia się
        3. brakiem zrozumienia materiału na lekcji
        4. brakiem motywacji
        5. własną niechęcią do nauki
        6. inne, wymień ...........................................
      6. Umiejętności, w które wyposażyła mnie szkoła podstawowa to:
        1. planowanie, organizowanie własnego uczenia się
        2. wiadome koncentrowanie uwagi podczas nauki w szkole i w domu
        3. samoocena własnego uczenia się
        4. poszukiwanie, porządkowanie i wyszukiwanie informacji z różnych źródeł
        5. efektywne współdziałanie w zespole
        6. czytanie ze zrozumieniem
        7. swobodne i poprawne wypowiadanie się na określony temat:
          • ustne
          • pisemne
        8. wykonywanie działań matematycznych
          • procentowych
          • na liczbach całkowitych
          • dodawanie, odejmowanie
          • mnożenie, dzielenie
          • rozwiązywanie równań i nierówności
          • na ułamkach
        9. rozwiązywanie zadań z treścią
      7. Nauczyciele w nowej szkole motywują mnie do nauki
        1. oceną
        2. atrakcyjnymi pracami
        3. spełnieniem moich potrzeb i oczekiwań
        4. własnym przykładem
        5. innymi
      8. Nowa szkoła rozwija moje talenty lub zainteresowania:
        1. w pełni
        2. częściowo
        3. wcale
      9. Czy miałbyś ochotę brać udział w zajęciach pozalekcyjnych ?
        Jeśli tak to jakich ? ...................................................
      10. Czy w szkole czujesz się akceptowany
        1. przez kolegów
          • tak
          • raczej tak
          • raczej nie
          • nie
        2. przez nauczycieli
          • tak
          • raczej tak
          • raczej nie
          • nie
           Na 122 ankietowanych uczniów 85% dokonało samodzielnego wyboru szkoły, 13,4% uczniów uległo namowom rodziców, a 1,6% wybrało ten typ szkoły, bo nie dostało się do innej.
           Decyzję o wyborze szkoły podjęłaś (podjąłeś) samodzielnie, za namową rodziców, czy z konieczności ?
           Na pytanie dotyczące oceny stopnia zadowolenia z dokonanego wyboru 59% uczniów odpowiedziało, iż jest zadowolona z obecnej szkoły, 15% nie, a dla 26% uczniów nie miało to znaczenia.

      Ocena szkoły
            Zaniepokoiło i zaskoczyło nas w ankiecie stwierdzenie, że aż 68% uczniów klas pierwszych ma trudności w nauce. Są one spowodowane głównie:
      • brakiem zrozumienia materiału na lekcji-42%
      • brakiem wiedzy i umiejętności z poprzednich lat-23%
      • własną niechęcią do nauki-19%
      • brakiem motywacji-10%
      • brakiem umiejętności uczenia się-6%
      Powody trudności w nauce
           To ważny sygnał, którego nie wolno zlekceważyć. Wynika z tych wypowiedzi jasno, że należy opracować nowe, bardziej przystępne metody pracy z uczniem, sięgać po nowoczesne pomoce naukowe, przełamać rutynę w sobie, a nade wszystko w większym stopniu aktywizować pracę ucznia. Wprawdzie w szkole przeprowadzono po opracowaniu ankiety szkolenie Rady Pedagogicznej na ten temat, ale nauczyciele skarżą się, że mają zbyt mało czasu na rzetelne opracowanie scenariuszy lekcji z wykorzystaniem takich metod i brakuje im pomysłów. Wychodząc naprzeciw potrzebom nauczycieli zaopatrzyliśmy bibliotekę szkolną w kilka pozycji książkowych pomagających nauczycielom pracować aktywnie. Szczególnie cenne propozycje lekcji znajdują się w książce "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie." Znaleźć tu można gotowe zestawy metodyczne aktywnych metod pracy, które rokują wymierne efekty. Poprzez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, samokontrolę i twórcze metody uczenia się młodzież łatwiej zapamiętuje, ćwiczy samodzielność myślenia i działania. Główny powód braku zrozumienia materiału na lekcji wynika z natłoku wiedzy podawanej metodą wykładową. Nauczyciele , którzy zastosowali metody aktywne przyznali, że to wielka przygoda dająca doświadczenie radości nauczania i uczenia się.
           Największe trudności z przyswojeniem materiału występują z następujących przedmiotów: fizyka 29%, matematyka 19%, j. niemiecki 17%, j. polski 10% i chemia 6%. W dalszej kolejności, pozostałe 20% stanowi: historia 5%, religia 5%, geografia 4%, elementy informatyki 4% i biologia 3%. Uczniowie najbardziej lubią przedmioty "luźne", w tym wychowanie fizyczne, informatykę, bo na tych lekcjach mają możliwość odreagowania, mogą sobie pozwolić na spontaniczność lub zainteresowani są nową technologią.

      Trudności z opanowaniem materiału z poszczególnych przedmiotów
            Interesujących informacji dostarczyła analiza odpowiedzi na pytanie dotyczące najważniejszych umiejętności niezbędnych w obecnej szkole.
      Okazuje się, że tymi umiejętnościami są przede wszystkim:
      • świadome koncentrowanie uwagi podczas nauki w szkole i w domu-40%
      • rozwiązywanie problemów w twórczy sposób-48%
      • planowanie, organizowanie własnego uczenia się-48%
      • czytanie ze zrozumieniem-49%
           Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że tylko 34% uczniów określiło, że może swobodnie i poprawnie wypowiadać się na określony temat. Szkoła podstawowa nie nauczyła swoich absolwentów logicznego myślenia, gdyż tylko 49% uczniów wypowiedziało się, że potrafi rozwiązywać zadania z treścią.
           Pozostałe umiejętności dotyczące działań matematycznych przedstawiają się następująco:
      • umiejętność obliczeń procentowych-65 %
      • umiejętność działań na liczbach całkowitych-87 %
      • umiejętność dodawania i odejmowania-94 %
      • umiejętność mnożenia i dzielenia-95 %
      • rozwiązywanie równań i nierówności-88 %
      • umiejętność wykonywania działań na ułamkach-82 %.
           Najczęstszym sposobem motywowania uczniów do nauki przez nauczycieli jest ocena - 65% ankietowanych. Innym czynnikiem motywującym do nauki jest spełnianie potrzeb i oczekiwań uczniów - 28%. W dalszej kolejności atrakcyjne metody pracy -19%, przykład nauczyciela - 13%.

      Sposoby motywowania uczniów do nauki przez nauczycieli

           W procesie szkolnego uczenia się motywacja odgrywa niewątpliwie ważną rolę. Jest siłą pobudzającą do nauki, zdobywania wiedzy, rozszerzania zainteresowań. Dobry nauczyciel potrafi wpływać na ucznia tak, aby wykształcić w nim pozytywną motywację – warunek sukcesu. Nie cieszy nas stwierdzenie, że głównym czynnikiem motywującym jest ocena, bo lęk przed niepowodzeniem powoduje występowanie tendencji do rezygnacji, formułowania niskich aspiracji i niskich oczekiwań, do unikania zadań czy wręcz wagarowania. To bardzo trudne, ale naszym celem będzie dążenie do maksymalnej minimalizacji sytuacji stresowych tendencją przeciwstawną – dążeniem do sukcesu, czyli potrzebą osiągnięć. U niewielu uczniów potrzeba osiągnięć występuje z wielką siłą, u większości góruje lęk przed niepowodzeniem, ci boją się gorszych ocen i ocena staje się dla nich najbardziej wymiernym wskaźnikiem osiągnięć. Trzeba próbować przekonać ucznia, że jest wyjątkowy, że potrafi, w przeciwnym wypadku nie zacznie próbować i straci mnóstwo fantastycznych okazji do nauki. Jeśli uczeń uwierzy we własne siły, zrodzi się w nim poczucie przydatności, zacznie chętniej brać udział w zajęciach lekcyjnych, stanie się aktywny i pracowity, a motywy uczenia się dla oceny ulegają przekształceniu w motywy wyższej wartości – motywy poznawcze.
           Metody podtrzymywania aktywności poznawczej :
      • możliwość osiągnięcia sukcesu,
      • konieczność perfekcyjnego działania ("jeśli coś robisz, rób to najlepiej jak potrafisz"),
      • eksponowanie powodzeń i mocnych stron,
      • unikanie monotonnych, jednakowych zajęć lekcyjnych, w zamian dostarczanie uczniom nowych wrażeń, różnorodności, zmienności, tworzenie sytuacji konfliktowych,
      • uczeń musi widzieć entuzjazm nauczyciela, a nie nudę i rutynę (Żeby innych zapalić , trzeba samemu płonąć prof. Zenon Klemensiewicz),
      • uczeń musi być świadkiem, uczestnikiem atrakcyjnych w formie lekcji, musi stać się aktywnym partnerem, a nie biernym słuchaczem,
      • unikanie rywalizacji (wygrywających jest mniej niż przegrywających, rywalizacja wymaga skupiania się na sobie i wpływa dezintegrująco na grupę ), w zamian pobudzanie uczniów do współpracy (obniżenie stopnia egocentryczności, sprzyjanie integracji grupy).
           Na pytanie: czy szkoła rozwijała moje talenty lub zainteresowania; padały następujące odpowiedzi:
      • w pełni – 13 %
      • częściowo- 77 %
      • wcale- 10 %.
      Pomoc szkoły w rozwijaniu talentów i zainteresowań
           Tylko 35% uczniów nie chce kontaktów ze szkoła ponad te, które są konieczne. Około 65% uczniów chce brać udział w dodatkowych, atrakcyjnych zajęciach pozalekcyjnych głównie rozwijających sprawność fizyczną lub zajęciach informatycznych.
           Zadowalające jest stwierdzenie ankietowanych, że 72% uczniów uważa, że są akceptowani przez kolegów, raczej tak 25%. Znikoma ilość 3% nie czuje się akceptowana przez nauczycieli i przez kolegów.

      Ocena akceptacji przez nauczycieli i uczniów klas starszych
      Wnioski z ankiety :
           Z ankiety wynika , że w szkole dbać trzeba, aby proces nauczania opierał się przede wszystkim na aktywności ucznia. Sprzyjać temu będą wszelkie zabiegi organizacyjne – np. lekcje w małych zespołach, wykonywanie przez uczniów dodatkowych zadań (referatów, konkursów, gazetek), prowadzenie lekcji poza klasą lub szkołą, wprowadzenie dramy i inne. Trzeba również zabiegać o większą integrację młodzieży, wytwarzać atmosferę współpracy, mniej rywalizacji. W miarę możliwości trzeba zabiegać o zwiększenie ilości oczekiwanych zajęć pozalekcyjnych i dostosować plan do organizowanych kółek. Szkoła wystąpiła z prośbą o granty. Należy również zachęcać nauczycieli do pisania programów innowacyjnych.
           Bardzo ważne jest rozwijanie wśród uczniów ogólniejszych predyspozycji osobowościowych, takich, jak : umiejętność podejmowania decyzji, wartościowanie przyjmowanych informacji. Wszystkie one tworzą bazę do bardziej swobodnego, samodzielnego poznawania rzeczywistości.
            Zasygnalizowane wyżej czynniki stanowią jedynie wybór z najważniejszych wskazań dotyczących życia szkoły. Szerszą specyfikację można przeprowadzić po pewnym, miarodajnie długim okresie monitorowania.

      IV. Zainteresowania i patologie wśród młodzieży.
           Na przełomie maja i czerwca 2004 r. przeprowadzono ankietę dotyczącą planów życiowych, problemów w porozumieniu się z rodziną, rówieśnikami, a w szczególności zagrożeń alkoholizmem i narkomanią wśród młodzieży. Nie były obowiązkowe, w związku z tym przeprowadzili je tylko zainteresowani wychowawcy celem lepszego poznania i opracowania planów wychowawczych dla poszczególnych klas. Badaniom poddano 215 uczniów reprezentujących klasy pierwsze, drugie, czwarte i piąte.

      Kwestionariusz ankiety:

      ANKIETA
           Zwracamy się do Was z prośbą o udzielenie odpowiedzi na szereg pytań dotyczących problemów związanych z Waszymi zainteresowaniami, planami i celami życiowymi. Chcemy również rozpoznać skalę problemu alkoholizmu i narkomanii wśród młodzieży uczącej się w naszej szkole.
      1. Jakie masz zainteresowania w czasie wolnym (podkreśl lub wpisz)
        1. czytanie książek,
        2. uprawianie sportu,
        3. kolekcjonowanie (czego?)...................................................,
        4. oglądanie telewizji (które programy oglądasz najchętniej?)
          ...........................................................................,
        5. słuchanie muzyki (jakiej?).................................................,
        6. taniec,
        7. inne
          (jakie?)....................................................................
      2. Jaki w przyszłości chciałbyś (chciałabyś) wykonywać zawód?
        ............................................................................
      3. Czy masz jakieś plany życiowe?
        1. tak,
        2. nie,
        3. trudno powiedzieć,
      4. Czy obecnie uważasz się za człowieka?
        1. bardzo szczęśliwego,
        2. szczęśliwego,
        3. jak większość ludzi,
        4. niezbyt szczęśliwego,
        5. nieszczęśliwego,
      5. Co jest dla ciebie najważniejsze w życiu?....................................................
      6. Co robisz, żeby ten cel osiągnąć?.................................................................
      7. Czy jesteś zadowolony(na) z życia? (podkreśl)
        1. zdecydowanie tak,
        2. zdecydowanie nie,
        3. trudno powiedzieć,
      8. Na kogo z otoczenia możesz liczyć w trudnych dla siebie sytuacjach?
        ............................................................................
      9. Jakim miejscem jest dla ciebie szkoła? ......................................................
      10. Czy w swojej szkole spotkałeś(-łaś) nauczycieli, z którymi mógłbyś (mogłabyś) się zaprzyjaźnić?
        1. tak,
        2. nie,
        3. nie mam zdania.
      11. Czy osoby dorosłe potrafią dziś zrozumieć młodzież?
        1. tak,
        2. nie,
        3. nie mam zdania.
      12. Czy zdarza ci się spożywać napoje alkoholowe? (podkreśl)
        1. tak (od kiedy?).....................
        2. nie.
      13. Co pijesz najczęściej?.................................................
      14. Czy zdarzyło ci się upić do nieprzytomności? (podkreśl)
        1. tak,
        2. nie.
      15. Czy miałeś(łaś) trudności życiowe z powodu nadużywania alkoholu? (podkreśl)
        1. nie,
        2. tak,
        3. jakie trudności?
          ................................................................................
      16. Dlaczego sięgnąłeś(-ęłaś) po alkohol?
        ............................................................................
        ............................................................................
      17. Czy i kiedy miałeś(łaś) pierwszy kontakt ze środkami odurzającymi lub narkotykami?
        1. tak (od kiedy?)......................................
        2. nie.
      18. Jak często zażywasz narkotyki lub inne środki odurzające? (podkreśl właściwe)
        1. nie zażywam,
        2. raz dziennie,
        3. kilka razy w tygodniu,
        4. raz w miesiącu,
        5. tylko jeden raz w życiu.
      19. Czy spotkałeś(-łaś) się z tym, że ktoś proponował ci zażycie narkotyków za darmo?
        1. tak,
        2. nie.
      20. Gdzie najłatwiej można kupić narkotyki? (podkreśl)
        1. na imprezach młodzieżowych,
        2. w klubach i dyskotekach,
        3. w szkole i jej okolicy,
        4. w stałym punkcie w mieście,
        5. nie wiem.
      21. Jakie są przyczyny sięgania przez młodych ludzi po narkotyki? (podkreśl)
        1. namowa kolegów,
        2. bo inni biorą,
        3. decyduje przypadek,
        4. problemy osobiste,
        5. nieporozumienia rodzinne,
        6. dla zabawy,
        7. dla samorealizacji.
           Badania były prowadzone w ośmiu klasach (dwie-pierwsze, dwie-drugie, dwie-czwarte, dwie piąte). Odpowiadało 214 uczniów. Młodzież naszej szkoły czas wolny spędza przy telewizorze (najczęściej oglądane programy to programy młodzieżowe, sportowe, rozrywkowe i filmy fabularne rzadziej oglądają programy publicystyczne, informacyjne, naukowe i kulturalne) – 75%, przy komputerze chętnie spędza czas 20% uczniów, słucha muzyki (najczęściej metalowej, rockowej i techno) 72% uczniów, tylko 28% badanych uprawia sport, zaledwie 12% procent czyta książki, 3% coś kolekcjonuje ( najczęściej emblematy, znaczki, monety, puszki po napojach).

      Metody spędzania wolnego czasu przez uczniów CKU w Parczewie
           Aspiracje życiowe naszych uczniów są bardzo wysokie. W przyszłości chcieliby wykonywać zawody prestiżowe i dobrze płatne (menegera, informatyka, adwokata, sędziego, radcy prawnego, lekarza). Marzą im się własne przedsiębiorstwa. Świadczy o tym również fakt, iż większość – 79% naszych uczniów- uważa się za osoby raczej wyjątkowe i inteligentne.
           Wśród wartości życiowych najwyżej cenią sobie : rodzinę, przyjaciół i zdrowie. Większość jest zadowolona z życia i pełna energii. W trudnych sytuacjach mogą liczyć na przyjaciół i rodzeństwo. Rodzice plasują się dopiero na trzeciej pozycji.
           Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że młodzież z klas pierwszych i drugich tylko w 40% ma sprecyzowane plany życiowe. Sytuacja zmienia się wśród młodzieży klas trzecich, gdzie większość (80%) precyzuje swoje zamierzenia.
           Szkoła dla większości jest miejscem, do którego uczęszczają z konieczności. Ich zdaniem jest stresująca, nudna, ale mogą się tu spotkać z rówieśnikami. Ufają nauczycielom, ale twierdzą, że osoby dorosłe tylko czasami potrafią zrozumieć młodzież. Według młodzieży klas trzecich w szkole jest 2/3 nauczycieli, z którymi mogliby się zaprzyjaźnić. Taką chęć wyraziło 40%. Natomiast 60% badanych nie widzi takiej potrzeby.
           Na pytanie dotyczące spożywania alkoholu, młodzież klas pierwszych i drugich odpowiedziała, że zdarza im się picie piwa (38,5%). W tej grupie wiekowej 61% uczniów stwierdziło, że jeszcze alkoholu nie spożywało. Tylko jedna osoba z klasy drugiej przyznała się do picia mocniejszych trunków i to spowodowało "kryzys w rodzinie z powodu mojego pijaństwa". Sytuacja o wiele poważniejsza jest wśród młodzieży starszej, gdyż aż 72,2% przyznało się że pije alkohol. Z tej grupy 32% procent stanowią ci, którzy upijają się.

      Spożycie alkoholu przez uczniów z klasy pierwszej i drugiej

      Spożycie alkoholu przez uczniów z klasy czwartej i piątej.
      Dlaczego młodzież starszych klas sięga po alkohol ?
      Zaczynają pić, żeby :
      • należeć do grupy, dopasować się do jakiejś "paczki", by nie zostać "odmieńcami",
      • czuć się dorosłym (Wskutek nacisków rówieśników, obserwacji zachowań dorosłych, a także zachęcających informacji z różnych źródeł np. reklam telewizyjnych, nabierają nowego stosunku do używek. Zwłaszcza w reklamach alkohol kojarzony jest z dorosłością, przygodą, męskością, luzem.)
      • przestać być nieśmiałym – być "na luzie"(Sięgają po alkohol, aby pozbyć się napięcia, niepewności, bo chcą swobodniej poczuć się w towarzystwie. Chcą zapomnieć o szkole, kłopotach, ocenach.)
      • sprawdzić, jak to jest - naturalna w wieku dorastania ciekawość pcha młodych ludzi w stronę dziwnych, nowych i często zakazanych doświadczeń,
      • złamać zakaz - niektóre nastolatki piją właśnie dlatego, że nie wolno tego robić,
      • dobrze się bawić (Wielu młodych ludzi nie potrafi wyobrazić sobie dobrej zabawy bez alkoholu. Trudno się temu dziwić, bo w polskiej kulturze brak alternatywnych wzorców zabawy i spędzania wolnego czasu.)
           W części badań dotyczącej narkotyków i środków odurzających w dwóch klasach najstarszych 13,4% badanych odpowiedziało, że próbowało brać narkotyki. W klasach młodszych na 152 uczniów tylko dwóch uczniów eksperymentowało ze środkami odurzającymi.
           Badani stwierdzili, że wiedzą, gdzie można kupić narkotyki, najczęściej zaopatrują się w klubach i dyskotekach –90%, w stałym punkcie miasta –73,3%, na imprezach –43.3%, w szkole i okolicy 30%.

      Miejsca, gdzie uczniowie najczęściej zaopatrują się w narkotyki
           Najważniejsze, według młodzieży, przyczyny sięgania po narkotyki to : namowa kolegów – 50%, dla zabawy - 48%, bo inni biorą – 46%, z ciekawości - 25%, z powodu problemów rodzinnych - 16%, szkolnych - 13%, z nudy - 7% i z powodu "fajnych przeżyć" - 2%.

      Główne przyczyny sięgania po narkotyki
           Narkomania staje się zjawiskiem powszechnym - po narkotyki młodzież sięga nie zdając sobie sprawy z istoty grożącego im niebezpieczeństwa. Pocieszający jest fakt, że choć większość osób próbuje narkotyków w wieku szkolnym, to jednak nie wszyscy podporządkowują im swoje życie.
           Powody, dla których młodzież sięga po narkotyki wydają się podobne do tych, które skłaniają ich do sięgania po alkohol. Analiza ankiety wykazała istnienie problemu, a skoro jest problem musimy z nim się zmierzyć. Wymaga to fachowej wiedzy. By ją zdobyć, kilku nauczycieli wzięło udział w kursie, którego celem była szeroko pojęta profilaktyka uzależnień. Wyniki tej ankiety były omawiane na posiedzeniu Zespołu Wychowawczego. Opracowaliśmy i wdrażamy program profilaktyki w zakresie uzależnień do realizacji w ramach lekcji wychowawczych.

      Profilaktyka w zakresie uzależnień
      Cele programu Diagnoza Formy realizacji Końcowa ewaluacja
      1. zapoznanie uczniów z rodzajami uzależnień,
      2. zapoznanie z czynnikami, które mają wpływ na popadanie w nałóg,
      3. przedstawienie negatywnych skutków oddziaływania uzależnień na organizm ludzki (z punktu widzenia medycyny i przepisów prawa),
      4. nauczenie w jaki sposób odmawiać i mówić "nie" narkotykom i alkoholom,
      1. ankieta anonimowa wśród uczniów,
      2. sondaż wśród rodziców,
      3. rozmowy z pracownikami obsługi , pedagogiem szkolnym pielęgniarkami,
      4. wywiad środowiskowy,
      1. prowadzenie pogadanek w ramach godzin wychowawczych,
      2. praca w grupach,
      3. zapraszanie ludzi, którzy pracują z uzależnionymi,
      4. zapraszanie osób, które pokonały uzależnienia (np. z klubu AA, byli narkomani, woluntariusze),
      5. prowadzenie lekcji otwartych dla rodziców zainteresowanych tym problemem,
      6. prezentacja materiałów informacyjnych z zakresu uzależnień (np. artykuły, gazety, książeczki Niebieska linia, Pomarańczowa linia – przygotowane przez Komendę Główną Policji w Warszawie,
      1. hospitacje diagnozujące zajęć wychowawczych,
      2. monitoring dyżurów,
      3. ponowne wywiady,
      4. ocena akcji profilaktycznej,
           Celem naszego programu jest przede wszystkim przekazanie młodzieży pewnej wiedzy dotyczącej uzależnień, promowanie takich postaw jak : samoakceptacja, szacunek dla siebie i innych, odpowiedzialność za własne życie, a także umiejętność asertywnych zachowań i samodzielnego podejmowania decyzji. Ponadto gościliśmy w szkole aktorów Teatru Form Poetycko - Muzycznych z Lublina, którzy zaprezentowali spektakl "Czarna ballada o maku". Młodzież miała również okazję obejrzeć film "Epitafium dla narkomana". Zaprosiliśmy do szkoły na spotkanie z młodzieżą i rodzicami inspektora do spraw nieletnich.
           Mimo braku pieniędzy staramy się wypełniać czas wolny naszych uczniów. Często wyjeżdżamy z nimi na wycieczki, rajdy, nauczyciele wychowania fizycznego prowadzą zajęcia sportowe, taneczne, a nawet zajęcia tekwondo. Stwierdziliśmy z całą pewnością, rozwiązując szczególnie skomplikowany i bolesny dla nas przypadek ucznia klasy maturalnej, któremu udowodniono uzależnienie od narkotyków i dealerstwo, że skuteczność działań profilaktycznych i terapeutycznych w dużej mierze zależy od poznania uwarunkowań prowadzących do nałogu.

      Wnioski wynikające z przeprowadzonej ankiety:
      1. Konsumpcyjne podejście do życia oraz przeznaczenie wolnego czasu głównie na zabawę powoduje stagnację i hamuje rozwój intelektualny młodzieży. Biorąc pod uwagę fakt, iż mają duże aspiracje boleśnie będą przeżywać rozczarowania wywołane brakiem powodzenia na egzaminach maturalnych sprawdzanych w przyszłości przez niezależnych egzaminatorów i kłopoty z otrzymaniem indeksu na renomowane uczelnie.
      2. Niepokojącym zjawiskiem jest wysoki procent młodzieży spożywającej różnego rodzaju alkohole, zwłaszcza uczniów klas starszych.
      3. Analiza ankiet uzmysłowiła dorosłym, że problem narkotyków występuje wśród młodzieży Centrum, chociaż na co dzień jest on niezauważalny.
      4. Stwierdza się, że w życiowych sytuacjach młodzież nie zwraca się o pomoc do rodziców. Stąd wniosek, że zachwiane są relacje w rodzinie.
      5. Należy opracować metody skuteczniejszej pomocy młodzieży w rozwiązywaniu problemów.
      6. Należy przeszkolić Radę Pedagogiczną w zakresie "Profilaktyka uzależnień".
      7. Wskazana jest pedagogizacja rodziców w zakresie uzależnień wśród młodzieży.
           Członkowie Zespołu Wychowawczego postanowili zająć się eliminowaniem przyczyn zjawisk niepożądanych obok naturalnej w każdej szkole pomocy uczniom, którzy mają kłopoty ze sobą bądź nie radzą sobie z uzależnieniem, którego stali się ofiarą. Rozpoznanie uzależnień jest bardzo trudne, generalnie poszukuje się przyczyn sięgania po środki odurzające w niezaspokojonych ważnych potrzebach. Nastolatek znajduje się w bardzo trudnym do przeżycia okresie, oddziaływanie hormonów zmienia jego ciało i psychikę. Pojawiają się nowe, niezrozumiałe odczucia i potrzeby. Ponieważ młodym trudno jest sobie radzić z tym wszystkim, a i dorośli zdają się nie rozumieć, co się dzieje, pojawia się irytacja, zniecierpliwienie, nadwrażliwość. Wydaje się im, że dorośli podważają ich widzenie świata i odczucia. Bardzo często nastolatek wycofuje się z kontaktu z dorosłym, którego przecież potrzebuje. "Także dorośli prowokowani i testowani (bo jest to okres podważania autorytetów i sprawdzania własnych poglądów) - nie wytrzymują, uznając, że ich dziecko (czy uczeń) odrzuca ich, i dobry do tej pory kontakt zostaje przerwany. Pamiętajmy, że w tym okresie jesteśmy bardzo potrzebni naszym nastolatkom. Nie trzeba dawać się sprowokować, nie brać ich humorów i buntów za skierowane przeciw nam osobiście i nie wycofywać naszego wspierania. [...] Z niezwykłą intensywnością odczuwa ona potrzebę miłości, bliskości i zrozumienia."
           Zespół Wychowawczy Centrum Kształcenia Ustawicznego w Parczewie opracowując zespół metod skutecznej pomocy w rozwiązywaniu problemów rozpoczął pracę od ustalenia zasad aktywnego słuchania. Większość uczniów informuje nauczycieli o swoich problemach formułując zaszyfrowane komunikaty np. uczeń zamiast powiedzieć wprost, że nie ma dobrego kontaktu z rodzicami powie, że jego rodzice są zapracowani. Młodzież szyfruje informacje o sobie w sposób szczególny, a nauczycielowi trudno się zorientować, skąd tak naprawdę biorą się jego problemy.
      Czynniki ułatwiające komunikację:
      1. słuchanie w milczeniu,
      2. odpowiedzi potakujące,
      3. zaproszenie do rozmowy,
      4. aktywne słuchanie (wypowiedzi zwrotne),
      5. wzajemne zrozumienie, szacunek, troska.
           "Niechęć do nauki niemal nieuchronnie świadczy o tym, że uczeń zetknął się z jakimś problemem życiowym, który w danej chwili uniemożliwia mu naukę"

      V. Podsumowanie

           Chcemy, by uczniowie dobrze czuli się w naszej szkole, identyfikowali się z jej celami i wartościami, musimy sprawić, aby było to miejsce, w którym mogą zaspokoić swoje potrzeby. Przeprowadzone ankiety uświadomiły nam potrzeby uczniów, których zaspokojenie zadecyduje o sukcesie szkoły. Nasi uczniowie stawiają nam wymagania i nie są to wymagania łatwe do spełnienia.
           Rozpoczęliśmy pierwszy etap budowy wewnątrzszkolnego systemu budowania jakości pracy szkoły. Opracowujemy standardy jakości i poszukujemy wskaźników ich spełnienia. Tworzenie standardów poprzedzone zostało diagnozą badającą oczekiwania uczniów. Zaczęliśmy również diagnozować oczekiwania i potrzeby rodziców i nauczycieli. Można to uznać za pierwszy krok postawiony na długiej drodze budowy księgi jakości pracy szkoły.
           Wypracowane po przeanalizowaniu dwu ankiet szkolne standardy jakości:
      1. Szkoła dąży do aktywizacji pracy ucznia.
      2. Szkoła rozbudza w uczniu potrzebę osiągnięć, chęć osiągnięcia sukcesu.
      3. Szkoła uczy pracy w grupie, pobudza do współpracy, unika niepotrzebnej rywalizacji.
      4. Szkoła organizuje zajęcia pozalekcyjne dla młodzieży.
      5. Szkoła przygotowuje programy innowacyjne.
      6. Szkoła wskazuje sposoby spędzania wolnego czasu.
      7. Szkoła pomaga precyzować plany na przyszłość.
      8. Szkoła prowadzi profilaktykę w zakresie uzależnień.
      9. Szkoła pracuje nad doskonaleniem metod aktywnego słuchania.
           Na kolejnym spotkaniu Zespołu Wychowawczego pracując w grupach opracujemy do wybranych standardów wskaźniki spełnienia, narzędzia badania, zasoby, potrzeby i metody monitoringu.
           Zdajemy sobie sprawę, że spełnienie tych pragnień będzie bardzo trudne, nawet najlepsza rodzina nie jest w stanie tego dokonać. Jednak z całą świadomością pokładanego w nas zaufania będziemy w miarę możliwości stwarzać naszym uczniom warunki umożliwiające odkrycie siebie, uzyskanie poczucia własnej wartości, dojrzewanie społeczne , a przede wszystkim przeżycie radości z własnego rozwoju - oto zadania szkoły.

      Bibliografia
      1. Bednarkowa W., Wlazło S: Mierzenie jakości pracy szkoły. Wrocław 1998r.
      2. Czarnecka D.: Poprawa jakości pracy szkoły, planowanie zmian. Doświadczenia Szkoły Podstawowej nr.163 w Warszawie w: "Nowa Szkoła. Zarządzanie w praktyce", 1999r.
      3. Dzierzgowska I., Kalinowska M.: Mierzenie jakości pracy liceum, CODN Warszawa 1999r.
      4. Dzierzgowska I., Wlazło S.: Mierzenie jakości pracy szkoły. Poradnik dla wizytatorów, inspektorów, dyrektorów szkół i placówek oświatowych oraz nauczycieli, Warszawa 1999r.
      5. Elsner D.: Kierowanie placówką oświatową, "Wokół nowych pojęć i znaczeń", Chorzów1999.
      6. Knafel K., Żłobecki E.: Wewnętrzne doskonalenie nauczycieli, CODN Warszawa 1999. str. 77-90.
      7. Stabryła B., Dąbrowska T.- Badanie losów absolwentów jako element mierzenia jakości pracy szkoły w: "Dyrektor szkoły", 1/2001.
      8. Biuletyn informacyjny Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii nr 2/96, Warszawa 1996r.
      9. Dimoff L., Caper S. : Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki ?, Warszawa 1993 r.
      10. Petrović S.: Narkotyki i człowiek, Warszawa 1988 r.
      11. Wlazło S. : Mierzenie jakości pracy szkoły, Wrocław 1999 r.
      12. Rylko H. : Pokolenie zmian. Czego boją się dorośli ?, Warszawa 1999 r.
      13. Chanczyńska – Miliszkiewicz M., Pankowska D. : Polubić szkołę, Warszawa 1995 r.
      14. Edukacja medialna , nr 2,3,4 z 2000 r. i nr 1,2 z 2001 r.
      15. Śliwerski B. : Program wychowawczy szkoły , Warszawa 2001 r.
      16. Pielachowski J. :Organizacja i zarządzanie oświatą i szkołą, Poznań 2000 r.
      17. Reforma systemu edukacji. Szkolnictwo ponadgimnazjalne. Projekt. Materiały do dyskusji. Warszawa 2000 r.
      18. Szczepański J. : Miary społecznej efektywności szkoły" w : "Nauczyciel i wychowanie" 1980, nr.2.
      19. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących. Kielce 2000 r.
      20. Gordon T. : Wychowanie bez porażek w szkole, Warszawa 2000 r.
      21. Rylke H. : Pokolenie zmian. Czego boją się dorośli ? ,Warszawa 1999 r.
    • Jeżeli zauważyłeś jakieś nadużycia w prezentacji napisz o tym poniżej i wyślij je do nas:
      INFORMACJE O PREZENTACJI

      Ostatnią zmianę prezentacji wykonał: Szkolnictwo.pl.
      IP autora: 83.21.195.174
      Data utworzenia: 2008-09-01 22:48:43
      Edycja: Edytuj prezentację.

      HISTORIA PREZENTACJI

      Szkolnictwo.pl (83.21.195.174) - Prezentacja (2008-09-01 22:48:43) - Edytuj prezentację.





      Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie