Tworczość literacka jest tematem często pojawiającym się w mojej pracy zawodowej. Zainteresowanie problemem pojawiło sie podczas pisania pracy magisterskiej z psychologii twórczości. Celem publikacji jest podzielenie się wieloletnim doświadczeniem zdobytym w takcie organizacji i przeprowadzania konkursów wymagających kreatywności literackiej ucznia.
Hanna Hetmaniak
Kutno
nauczyciel kształcenia zintegrowanego
staż pracy 18 lat
Twórczość literacka dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Propozycje tematów konkursowych.
Język jest środkiem porozumiewania się ludzi , jest tworzywem pozwalającym wyrażać najgłębsze przeżycia, opisywać twory wyobraźni, uzewnętrzniać potrzeby i pragnienia, określać wartości i sens istnienia człowieka. Dobrze opanowany język, duży zasób wiadomości o otaczającym życiu, bogata wyobraźnia, rozbudzona fantazja to podstawowe warunki w zakresie twórczości literackiej. Prócz tego potrzeba wyrażania swoich uczuć i myśli w poetyckiej lub prozatorskiej formie bywa u niektórych tak silna, że są oni zdolni przeżywać stany natchnienia, dużej podniosłości emocjonalnej. W takich momentach tworzą z łatwością i efektywnie.
Temat twórczości dziecka w wieku wczesnoszkolnym zainteresował mnie , nauczyciela kształcenia zintegrowanego dość mocno na tyle , że od wielu lat nie tylko drążę temat literackiej twórczości na zajęciach, ale przeprowadzam cyklicznie konkursy twórczości literackiej. Prześledziłam literaturę fachową dotyczącą tego tematu i chciałabym podzielić się tymi wiadomościami jak i osobistymi refleksjami w oparciu o własne obserwacje i doświadczenia.
Dziecko rozpoczynające naukę w szkole ma w zakresie umiejętności operowania językiem doświadczenia własne. W szkole doskonali swój język i wzbogaca go przez specjalne ćwiczenia słownikowo- frazeologiczne i syntaktyczne, czytanie i opracowywanie tekstów, ćwiczenia w mówieniu i pisaniu oraz ćwiczenia gramatyczno-ortograficzne z elementami wiedzy o języku, które pozwalają poznać środki bardziej świadomego konstruowania różnorodnych wypowiedzi.
Program nauczania języka polskiego w klasach I-III podkreśla celowość i potrzebę rozwoju mowy przez opanowywanie nowego, właściwego dla wieku wczesnoszkolnego systemu społecznej komunikacji językowej. Różne propozycje ćwiczeń językowych stwarzają swoiste możliwości wykorzystania ich na lekcjach, w celu wyzwalania twórczej aktywności językowej w nowych formach wypowiedzi.
Ważną rolę w rozwoju twórczej aktywności ucznia spełnia nauczyciel, który stwarza po temu następujące warunki:
- Sprzyja ośmieleniu i werbalnemu "otwarciu się" ucznia przez poczucie bezpieczeństwa, potrzeby bezlękowego zadawania pytań, odpowiedzi , samorzutnych i spontanicznych wypowiedzi.
- Wyzwala wewnętrzną potrzebę działania .
- Zachęca do zdobywania doświadczeń językowych – aby tworzyć uczeń musi posiadać duży zasób słownictwa, jednoznacznie rozumieć słowa, mieć opanowane podstawowe umiejętności, jak czytanie, mówienie , pisanie, co pozwoli na przekaz i odbiór informacji .
- Namawia ucznia do podejmowania prób tworzenia w formie różnorodnych wypowiedzi – dzięki zdobytym doświadczeniom językowym uczeń ma możliwość dokonywania twórczych przekształceń i prób tworzenia w wielu z możliwych form wypowiedzi (wierszyk, zagadka, opowiadanie, list, itp.)
- Motywuje do eksponowania własnej twórczości językowej – zadaniem nauczyciela jest zapewnienie uczniom takich warunków, w których mogliby i chcieli prezentować swe własne utwory. Radość, satysfakcja twórcy będzie tym większa, z im większą spotka się pochwałą, akceptacją, nagrodą za wysiłek, będzie to motywacją do nowej działalności twórczej.
Moim zdaniem twórczość literacka jest istotnym elementem w edukacji polonistycznej. Pełni ważne funkcje w rozwoju języka i mowy, rozwija wyobraźnię, twórcze myślenie, doskonali i bogaci język, utrwala umiejętności pisarskie. Pozwala na wyrażanie wiedzy i emocji , wyzwala ekspresję własną, rozwija zainteresowania i sympatię do literatury. Jest wspaniałą szansą na porozumienie nauczyciela z wrażliwym uczniem.
Sama wdrażam wychowanków do chętnego i odważnego podejmowania problemów, wzbudzam postawę badawczą, twórczą, pozwalam na samodzielne osiąganie nowych umiejętności i wiadomości. Dzieci w ten sposób uczą się chętniej, skuteczniej, efektywniej, bez uczucie nudy, zniechęcenia czy lęku. Z zaciekawieniem obserwuję pomysłowość uczniów, płynność wyobraźni i myślenia, giętkość ujawniającą się w zdolności wytwarzania jakościowo różnych wyników, oryginalność wypowiedzi.
Na terenie Szkoły Podstawowej nr 1 im. T.Kościuszki w Kutnie, w której pracuję od wielu lat organizuję konkursy twórczości literackiej dla uczniów klas młodszych. Pomysł na ich istnienie zrodził się w czasie obserwacji moich uczniów. Kiedy zaskakiwali mnie swoją pomysłowością, niezwykłą drogą myślenia, nietypowymi rozwiązaniami problemów, różnorodnością i niepowtarzalnością swych myśli.
Połączyłam bogactwo tychże rozwiązań z umiejętnością literackiej, pisemnej wypowiedzi. Okazało się, że "produkowanie" nowych pomysłów w mowie pisanej zaskakuje czytelnika rozwiązaniem, poziomem umiejętności literackiej wypowiedzi. Napisane prace świadczyły o wysokiej umiejętności formułowania myśli, bogactwie języka pod względem słownictwa, gramatyki, zgodnością z budową wypowiedzi wyznaczoną w poleceniu. Dzięki żywemu słowu dziecko pokazało, że jest w stanie obrazowo przedstawić nie tylko treść , ale swój stosunek do wypowiadanej treści. Oceniającym prace pokazało, że kreatywność dzieci nie ma granic.
Takie opinię mogę wygłaszać, ponieważ w oddziałach klas I-III w szkole, w której pracuję uczy się w przybliżeniu 600 dzieci (na konkursy zgłasza się około 30-40 dzieci) .Są to uczniowie klas drugich i trzecich, którzy posiadają pewne umiejętności i wiadomości, dużą wyobraźnię, cechują się oryginalnością myślenia.
Tematycznie konkursy związane są z porami roku, przyrodą, obchodzonymi uroczystościami szkolnymi, okolicznościowymi wydarzeniami, fantastyką itp. .
Zazwyczaj istnieje podział dzieci na grupy wiekowe, gdyż znajomość form wypowiedzi literackiej jest związana z programem przerabianym w poszczególnych klasach. Jednakże nie jest to ścisły podział, jeżeli dziecko czuje lepiej temat dla innej grypy wiekowej może oczywiście pisać ten , który samo wybrało. Głównym celem jest wykonanie zadania przedstawionego na karcie konkursowej. Zawsze wyznaczam temat pracy, podkreślam , że ważna jest oryginalność w podejściu do tematu, poprawność językowa. Ustalam czas wykonania pracy.
Ponieważ dzieci w młodszym szkolnym lubią elementy plastyczne, na karcie umieszczam rysunki-obrazki, pomysły czerpię z czasopisma dla uczniów i nauczycieli "Gazeta" - dwutygodnika publikowanego przez Wydawnictwo "Amtel" w Katowicach.
Zachęcam nauczycieli uczących w klasach I-III do organizacji twórczych zajęć i literackich konkursów. Myślę, że przyniosą one dużo satysfakcji zarówno uczestnikom ( w postaci ich wytworu) i nauczycielom, pokazując im niezwykłe i często zaskakujące możliwości własnych wychowanków.
Dołączam kilka pomysłów, które realizowałam w klasach I-III w szkole Podstawowej nr.1 im. T.Kościuszki w Kutnie.
- W oparciu o swoją wyobraźnię wymyśl i napisz bajkę w treści której umieścisz wyrazy ukryte w nazwie rysunków (domek, latawiec, pani Wiosna, samochód, dzbanek, ślimak).Bądź niezwykły w swoim pomyśle , bo oryginalność będzie najwyżej ceniona. Pamiętaj o poprawności formy i zapisu.
- W oparciu o swoją wyobraźnię napisz opowiadanie , w treści którego wykorzystasz podany obrazek ( na obrazku znajduje się : dziewczynka w ogrodzie pełnym żonkili, fiołków i sasanek, a pomiędzy nimi krasnoludki) . Bądź niezwykły w swoim pomyśle, bo oryginalność będzie najwyżej ceniona. Pamiętaj o poprawności formy i zapisu.
- Wykorzystując swoją wyobraźnię napisz kilka zdań na temat "O czym marzy motyl". Napisz tak, jakbyś to Ty był tym motylem.
- "O czym szepcze grzyb do ucha?" – wymyśl ciekawą, wielozdaniową wypowiedź (może być opowiadanie)poprawną pod względem gramatycznym i ortograficznym. Bądź niezwykły i zaskakujący w swoim pomyśle.
- Napisz list zaczynający się od słów "Drogi Panie Parasolu!". W treści listu wykorzystaj swoją wyobraźnię, aby był jak najciekawszy.
- Ułóż rozmowę łosia i wiewiórki, której głównym tematem będzie " O czym szumią drzewa?" Bądź oryginalny w pomyśle, bo wyjątkowość będzie liczyć się przede wszystkim. Zadbaj o styl ,formę i ortografię.
- Wymyśl ciekawą historię, która będzie odpowiedzią na pytanie "Dlaczego deszcz zmoczył pieska?" Opowiadanie powinna cechować niezwykłość tematu i element zaskoczenia. Zadbaj o poprawność gramatyczną i ortograficzną.
- Napisz opowiadanie o choince swoich marzeń. W opowiadaniu masz wykorzystaj wyrazy będące nazwami obrazków (płatki śniegu, pantofel, bałwan, liść motyl ,kogutek)
- Napisz list do koleżanki lub kolegi w którym opiszesz choinkę swoich marzeń. Wysil swoją wyobraźnię, niech Twoja choinka będzie wyjątkowo oryginalna. W tej pracy liczy się przede wszystkim ciekawy pomysł. Zadbaj również o formę, styl i poprawność językową.
- Ułóż i napisz tekst korzystając z własnej wyobraźni na temat: "Przygoda w zaczarowanej krainie płatków śniegu". Zadbaj o poprawność stylistyczną, gramatyczną i ortograficzną, wygra tekst najbardziej ciekawy i oryginalny.
Pomysł tematów i sformułowanie - opracowanie własne.
Bibliografia , która wzbogaciła mój warsztat pracy do powyższego artykułu.
Frankiewicz W. "Aktywność myślowa uczniów podczas zajęć swobodnych tekstów" "Rocznik Pedagogiczny" 1975, tom III.
Groenwald-Luty E. "Tekst literacki jako stymulator twórczego myślenia i społeczno-moralnego rozwoju uczniów klas I-III. "Oświata i Wychowanie"1984 nr 4, wersja B.
Kujawiński J. "Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych" Warszawa 1990 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
mgr Hanna Hetmianiak
