"... dobrze ukształtowanego dziecięcia trzeba pilnować,
aby równie dobrze rosło, aby tej pierwiastkowej
budowy nie nadwyrężyło, słabych zaś i źle
ukształtowanych tak należy kierować i prowadzić,
aby te zboczenia sprostować i uchybienia ile można
naprawić".
[Jędrzej Śniadecki] Jednym z podstawowych warunków prawidłowego rozwoju dziecka jest jego postawa. To czy będzie ona prawidłowa czy nie – zależy od wielu czynników. Na większość z nich mają wpływ same dzieci, dom rodzinny oraz szkoła rozumiana jako miejsce i sposób organizacji nauki, nauczyciele, wychowawcy oraz szkolna służba zdrowia.
Wady postawy stanowią w czasach współczesnych istotny problem zdrowotny całego społeczeństwa. Człowiek nie jest w stanie nadążyć za dynamiką zmian cywilizacji, czego dowodem są masowo dostrzegane zaburzenia postawy. Wielogodzinny pobyt w szkole, w pozycji siedzącej jest szczególnie szkodliwy dla rozwijającego się organizmu. Dziecko w młodszym wieku szkolnym, w trakcie rozwoju stara się rozładować nadmiar nagromadzonej energii. Długie przesiadywanie w ławce, ograniczające ruch szkodliwie oddziałuje nie tylko na układ kostny ale także na układ nerwowy i krążenia.
Wyniki badań prowadzone wśród uczniów klas pierwszych szkół podstawowych są wysoce niepokojące i potwierdzają się w całej populacji siedmiolatków. Najczęściej występującym zaburzeniem jest płaskostopie, stwierdza się je u co trzeciego ucznia w tym wieku. Asymetrie postawy skoliotyczne oraz skoliozy ciągle utrzymują się na poziomie zbyt wysokim i w przypadku braku interwencji stanowią podstawę do złych rokowań zdrowotnych na przyszłość. Dlatego też ważne jest prowadzenie badań postawy ciała u dzieci przedszkolnych i szkolnych w klasach I i uczestnictwo w zajęciach gimnastyki korekcyjnej dzieci z wadami postawy. Wskazana jest także aktywna i systematyczna współpraca pomiędzy nauczycielami gimnastyki korekcyjnej a pozostałymi nauczycielami w zakresie kontynuacji działań korekcyjnych na wszystkich lekcjach, prowadzenie ćwiczeń śródlekcyjnych i pedagogizacja rodziców w celu eliminowania wszelkich czynników mogących spowodować lub utrwalić wady postawy oraz zapewnienia dziecku odpowiednich warunków do nauki, pracy i wypoczynku po zajęciach szkolnych.
Właściwie na każdej lekcji wychowania fizycznego powinny odbywać się ćwiczenia, zabawy lub gry o charakterze korekcyjnym. Uczniom należy przekazywać informacje higieny osobistej, higieny stóp, prawidłowych sposobów siedzenia podczas odrabiania lekcji, oglądania telewizji, prawidłowego sposobu chodzenia, noszenia tornistra. Należy także uświadamiać uczniom zagrożenia jakie niesie ze sobą technologia informacyjna nie tylko w odniesieniu do wad postawy. Na te sprawy powinni zwracać uwagę uczniów wszyscy nauczyciele.
Na zajęciach gimnastyki korekcyjno –kompensacyjnej uczniowie powinni poznać i nauczyć się wykonywać ćwiczenia odpowiednie do ich wady postawy. Należy uświadomić im konsekwencje wadliwego sposobu siedzenia, noszenia tornistrów, chodzenia czy stania i nauczyć prawidłowego wykonywania w/w czynności. Nad prawidłowością wykonywania tych czynności powinni czuwać wszyscy nauczyciele a także rodzice uczniów.
Istotną rolę w profilaktyce wad postawy odgrywają ćwiczenia śródlekcyjne. Powinny być one przeprowadzane na każdej lekcji w momencie zauważenia u uczniów oznak zmęczenia. Oprócz funkcji relaksacyjnej, stymulującej i wychowawczej spełniają one również funkcję korekcyjną. Wzmacniają rozciągnięte podczas długotrwałego siedzenia mięśnie grzbietu, karku, ściągające łopatki oraz rozciągają przykurczone mięśnie klatki piersiowej. Ćwiczenia śródlekcyjne pobudzają do pracy mięśnie szyi , ramion, tułowia, nóg oraz układ krążeniowo-oddechowy. Systematycznie przeprowadzane są ważnym elementem sprzyjającym zapobieganiu powstawania wad postawy, dlatego udział dzieci w zajęciach kół sportowych jest ze wszech miar pożyteczny. Pozwala wyrównać niedobór ruch spowodowany siedzącym trybem życia a także integruje uczniów ze szkołą i jest ważnym elementem wychowawczym wdrażającym młodych do aktywnych form spędzania wolnego czasu.
Istotna jest także rola rodziców w zapobieganiu wadom postawy. Rodzice mają możliwość oglądania sylwetki swojego dziecka w różnych sytuacjach, np.: na plaży, podczas kąpieli. Oni pierwsi mogą zauważyć pewne nieprawidłowości w budowie swojego dziecka. Rodzice dzieci z wadami postawy powinni mieć możliwość uzyskania wyczerpujących informacji dotyczących zapobiegania i korygowania wad postawy dzieci, jak również konsekwencji ich zaniedbania. Informacje te można im przekazać poprzez lekcje otwarte gimnastyki korekcyjnej, rozmowy indywidualne, pogadanki, które powinny dotyczyć konkretnej, interesującej rodziców tematyki.
Każdy nauczyciel prowadzący zajęcia ruchowe z dziećmi powinien mieć możliwość uczestniczenia w szkoleniach poświęconych problematyce wad postawy, mogą to być szkolenia w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli.
Świadomość przyczyn wad postawy, sposobów leczenia, skutków zaniedbania ćwiczeń i innych działań skierowanych na jej likwidację powoduje, iż uczniowie są bardziej zdyscyplinowani i sumienniej ćwiczą na zajęciach gimnastyki korekcyjnej. Informacje dotyczące wad postawy można przekazywać uczniom w formie krótkich pogadanek odbywających się na zajęciach wychowania fizycznego, gimnastyki korekcyjnej, z pokazów ćwiczeń, gazetek szkolnych.
Ćwiczenia korygujące poszczególne wady postawy, które dzieci wykonują na zajęciach gimnastyki korekcyjnej muszą także kontynuować w domu. Jest to bardzo ważne, gdyż w procesie korekcji wad postawy najistotniejszą rolę odgrywa systematyczność. Niewątpliwie największym sprzymierzeńcem w walce z wadami postawy jest ruch. Jest to również najważniejszy element działań na rzecz profilaktyki wad postawy. Dlatego też warto uświadomić dzieciom, że po zajęciach szkolnych powinni swój czas wolny wykorzystać na aktywność fizyczną.
Do podstawowych przyczyn zwiększających niebezpieczeństwo powstawania wadliwej postawy zaliczyć należy: opuszczoną głowę, barki wysunięte do przodu, zapadniętą klatkę piersiową, plecy przygarbione – taka postawa jest efektem jednostronności siedzącego trybu życia w połączeniu z objawami znużenia, które wywołuje wysiłek umysłowy. Dlatego też należy zwracać szczególną uwagę na prawidłową postawę w czasie siedzenia dziecka. Przykrócone mięśnie piersiowe, słabe i rozciągnięte mięśnie grzbietu nie są w stanie zabezpieczyć prawidłowego ustawienia kręgosłupa, właściwego kształtu i należytej ruchomości klatki piersiowej, co w konsekwencji powoduje małą pojemność i złą wentylację płuc. Objawom tym towarzyszy zazwyczaj wypchnięty w przód brzuch o słabych i wiotkich mięśniach. Narządy mieszczące się w jamie brzusznej ulegają łatwo pewnym przemieszczeniom i zaburzeniom w funkcjonowaniu.
Oprócz tych odchyleń, składający się na typowy obraz najpospolitszej u dzieci w wieku szkolnym nawykowej wadliwej postawy, bywa wiele innych nieprawidłowości lub wyraźnych wad postawy, jak płaskie plecy, w wyniku których łatwo powstaje boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza), płaska stopa.
Wady postawy nie tylko sprawiają bóle, cierpienia, lecz także obniżają ogólną sprawność fizyczną. Skrzywienia boczne kręgosłupa, dające w efekcie obniżenie jednego barku, ogranicza ruchomość obu barków. Nieprawidłowe ustawienie miednicy ogranicza długość kroku i wpływa ujemnie na jego elastyczność. Wadliwe ustawienie kończyn dolnych, szczególnie stopa płaska, przeszkadza w odbywaniu dłuższych marszów, wycieczek nie pozwala uzyskać dobrych wyników w biegach czy skokach. Stwierdzone wady postawy wywierają wybitnie hamujący wpływ na rozwój naturalnych czynności ruchowych, ograniczają szybkość, zręczność, siłę i wytrzymałość.
Dbałość o poprawną postawę dziecka, należyte jej kształtowanie i zapobieganie przyczynom, które powodują błędy i wady, jest dla nauczyciela jednym z podstawowych nakazów w pracy, rezultatem czego powinno być " wyrobienie stałego nawyku dobrej postawy ciała".
Dlatego też:
- Sprawa prawidłowej postawy dziecka powinna być ustawiczną i wspólną troską ogółu wychowawców w szkole oraz rodziców.
- W miarę możliwości należy unikać lub ograniczać przyczyny, które powodują możliwość powstawania błędów i wad postawy.
- Postawę dziecka trzeba planowo i systematycznie kształtować. Każda lekcja ćwiczeń ruchowych musi zawierać momenty kontroli i kształtowania postawy. W razie potrzeby należy dzieciom i rodzicom wskazać ćwiczenia zmierzające do wzmocnienia osłabionych grup mięśni oraz zachęcić do stosowania ich w domu.
- Należy wdrażać dziecko do poprawnego trzymania się we wszystkich okolicznościach codziennego życia: podczas siedzenia w ławce, w czasie odpowiedzi ustnych, w domu przy odrabianiu lekcji itp.
- Postawę ucznia trzeba często kontrolować. Nieodzownym warunkiem jest między innymi to, aby dziecko na lekcji wychowania fizycznego przebierało się i ćwiczyło w stroju sportowym poczynając od klasy I.
- Zaobserwowane przypadki powyższych zniekształceń należy natychmiast kierować do lekarza.
Częściowym antidotum przeciw negatywnym wpływom kilkugodzinnego siedzenia w ławkach są ćwiczenia śródlekcyjne uczniów. Mają one korzystny wpływ na pobudzenie układu krążenia, na odprężenie psychiczne i dotlenienie organizmu, pod warunkiem wykonywania ich przy otwartych oknach lub przewietrzonym pomieszczeniu. Ćwiczenia te powinny być skierowane na napięcie grup mięśniowych rozciągniętych na skutek siedzenia, z jednoczesnym rozciągnięciem i rozluźnieniem mięśni nadmiernie napiętych. Powinny pobudzić do pracy zespoły mięśniowe, a także układ krążenia i oddechowy.
Opracował
Wiesław Klimkowski
Literatura:
- M. J. Kołodziejowie, I. Momola "Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole", Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1998.
- Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne nr 1/2002, nr 6-7/2002, nr 10/2002.
- Lider nr 7-8/1999.
Przykładowe zestawy ćwiczeń śródlekcyjnych dla uczniów klas I-VI
Zestaw I
- Marsz w miejscu, wymachy rozluźnionych ramion z dołu w przód z równoczesnym wdechem oraz w dół z wydechem.
- Przysiad z oparciem dłoni o krzesło, naprzemianstronne unoszenie barków do góry.
- W postawie stojąc skłony tułowia w przód z trzykrotnym pogłębieniem, a następnie wyprost tułowia z odrzuceniem ramion w górę z równoczesnym wdechem.
- Marsz w miejscu w przysiadzie.
Zestaw II
- Marsz w miejscu, ramiona ugięte, dłonie splecione spoczywają na karku, łokcie zwrócone do przodu. Wdech – łokcie przenieś w bok, wydech – łokcie w przód.
- Dłonie w podporze przodem na stoliku (łopatki ściągnięte, pośladki napięte) – bieg w miejscu z wysokim unoszeniem kolan.
- Lekki rozkrok, ramiona na biodrach, skłony tułowia w bok. Przy skłonie – wdech nosem, przy wyproście tułowia wydech ustami.
- Przysiad, dłonie opierają się na ławce, powolny skłon w przód, następnie wymach w tył.
Zestaw III
- W postawie stojąc kilka krążeń ramion w tył z jednoczesnym ściągnięciem łopatek.
- Lekki rozkrok, ramiona wyprostowane w górze, dłonie splecione. Przysiad ramiona ugięte w łokciach, przed klatką piersiową. Powrót do postawy stojąc, ramiona wyprostowane.
- W postawie stojąc – skłony w przód dotknięciem dłoni do podłogi.
- Lekkie wymachy nogi prawej, następnie nogi lewej.
Zestaw IV
- Lekki rozkrok, krążenie barków w przód i w tył.
- Luźne podskoki obunóż na palcach.
- Lekki rozkrok, ramiona na biodrach, krążenie bioder w lewo w prawo.
- W postawie stojąc, ramiona w górę, wspięcie na palce z jednoczesnym skłonem głowy w przód, opad na pięty ze skłonem głowy w tył.
Prowadzący ćwiczenia (w klasach starszych może to być także uczeń) musi przypominać ćwiczącym o swobodnym oddychaniu oraz o uśmiech na twarzy.
Z w/w propozycji można tworzyć różne zestawy. Należy tylko pamiętać, że mają one przeciwdziałać monotonnej pozycji ucznia w ławce, odprężyć dziecko fizycznie i psychicznie.
Opracował
Wiesław Klimkowski
Literatura:
- M. J. Kołodziejowie, I. Momola "Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole", Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1998.
- Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne nr 1/2002, nr 6-7/2002, nr 10/2002.
- Lider nr 7-8/1999.
