Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Trudności w pisaniu u dzieci z wadami wymowy

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 4778 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Do napisania tego referatu skłoniła mnie sytuacja, jaką zastałam w nowym roku szkolnym w mojej pierwszej klasie. Już na początku roku zauważyłam, że kilku uczniów ma poważne problemy z prawidłową wymową. Rodzice są w zasadzie świadomi tych nieprawidłowości, ale niezbyt przychylni ćwiczeniom prowadzonym przez specjalistów (dodatkowy obowiązek?). Postanowiłam, więc popracować nad podniesieniem poziomu tej świadomości zarówno u rodziców jak i nauczycieli na progu rozpoczynającej się nauki pisania.

    O wadach, defektach, zaburzeniach wymowy mówimy wtedy, gdy "odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Zaburzenia te obejmują szeroką gamę odchyleń od normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w wymawianiu poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem i powodują złe przystosowanie się jednostki do życia społecznego"(G. Demel "Wady wymowy").
    Rozwój mowy w zasadzie powinien zakończyć się w 5-6 roku życia, w niektórych przypadkach trwa jednak nieco dłużej.
    O patologii mówimy wówczas, gdy stwierdzone zostaną zmiany anatomiczne w obrębie narządów artykulacyjnych lub obniżona jest ostrość słuchu.
    Pewne odchylenia uchwytne są już w okresie rozwoju mowy. U dziecka pięcioletniego można stwierdzić seplenienie boczne, które nie jest zwykłą, dziecięcą zamianą głoski sz na s, ale głoska ta jest wyraźnie zniekształcona. To samo dotyczy seplenienia międzyzębowego, wymawiając głoski: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, dziecko wsuwa język między zęby. Nawyk ten z czasem utrwala się i pozostaje, mówimy wtedy już o patologii. Jeśli dziecko do 3r.ż. wymawia tylko pojedyncze wyrazy i to proste, możemy podejrzewać opóźniony rozwój mowy. Przyczyn tego opóźnienia upatruje się w czynnikach dziedzicznych, w braku u dzieci naturalnego pędu do mowy i naśladownictwa oraz w osłabieniu uwagi i ogólnej sprawności motorycznej wszystkich mięśni, a w tym i mięśni biorących udział w czynności mówienia. Dzieci, u których rozwój mowy jest opóźniony zaczynają mówić w 5-6 r.ż. – mowa ich jest jednak nieprawidłowa. Do czynników zewnątrzpochodnych należą choroby w 1 roku życia, które opóźniają czynności ruchowe, a także zaniedbania wychowawcze: rzadki kontakt werbalny z otoczeniem, brak zabawek itp.
    Błędem jest mylenie wad wymowy z jej niedojrzałymi formami czy też regionalizmami.
    Innym źródłem nieporozumień jest utożsamianie norm mowy mówionej z normami mowy pisanej. Nie można od człowieka wymagać wymawiania głosek tak, jak się je pisze. Pisownia nie stanowi podstawy poprawności wymowy. Wymowa taka byłaby sztuczna, nieprzyjemna dla ucha, np. wymawianie nosowego ę na końcu wyrazu.
    W przypadku wątpliwości czy mamy do czynienia z wadliwą, czy tylko z błędną lub gwarowa wymową, polecamy dziecku wiernie odtwarzać dyktowane wyrazy. Jeżeli potrafi powtarzać prawidłowo, to znaczy, że wada jest pozorna. Jeśli ma trudności, to znaczy, że narządy mowy nie są zdolne do wytwarzania prawidłowych dźwięków, zatem mamy do czynienia z wadą wymowy.
    Największą grupę zaburzeń wymowy stanowią wady artykulacyjne, określane jako dyslalie. W obrębie dyslalii wyróżniamy:
  1. SEPLENIENIE –jest to nieprawidłowa wymowa głosek: z, s, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź. Najczęściej spotyka się nieprawidłową wymowę głosek: sz, ż, cz, dż, wymawiane są one jak: s, z, c, dz, albo jak: ś, ź, ć, dź np. szafa – safa, siafa itp.
        Seplenienie powstaje najczęściej w okresie kształtowania się mowy. Wśród przyczyn wymienia się: nieprawidłową budowę anatomiczną narządów mowy, upośledzony słuch, naśladownictwo, nieprawidłowy zgryz oraz niesprawność języka i warg, a także niektóre choroby górnych dróg oddechowych.
  2. RERANIE – to nieprawidłowa wymowa głoski r. Głoska ta może być wymawiana jak: l, j, rl.
          Głoska r pojawia się w mowie dziecka ok. 4-5 roku życia. Niektórzy rodzice zmuszają dziecko do przedwczesnego wymawiania tej głoski. Dziecko robi to na siłę, pobudzając do drgania nie język, a języczek czasem nawet wargi lub policzki. Tak powstałe wady wymagają wczesnej korekty, gdyż nie jest to zwykła zmiana fizjologiczna, ale patologiczna forma artykulacji.
         Generalną przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka. W czasie wymowy tej głoski język wykonuje drobne, subtelne ruchy wibracyjne. Jeśli będzie zbyt napięty lub zbyt wiotki, albo z wadą anatomiczną, tych ruchów prawidłowo nie wykona. Dlatego dziecko szuka jakiegoś innego, zastępczego sposobu wymawiania r.
  3. BEZDŹWIĘCZNOŚĆ – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań strun głosowych. Przyczyną tej wady jest zwykle zaburzenie słuchu fonematycznego, tj. brak różnicowania głosek o tym samym miejscu artykulacji np. woda – fota itp. Przy bezdźwięczności występuje obniżenie napięcia mięśniowego: wargi i policzki są wiotkie, głos jest cichy, monotonny, bezbarwny.
  4. NOSOWANIE – polega na wymawianiu głosek nosowych jak ustne i odwrotnie. W pierwszym przypadku mówimy o nosowaniu zamkniętym, w drugim o otwartym. Przy nosowaniu zamkniętym dziecko wymawia m jak b; n jak d; ą jak o; ę jak e. Przyczyną tej wady jest niedrożność jamy nosowo-gardłowej spowodowana przerostem błony śluzowej nosa, obrzękiem przy stanach kataralnych, przerostem trzeciego migdałka, polipami, skrzywieniem przegrody nosa itp.
         Przyczyną zaś nosowania otwartego są zwykle rozszczepy podniebienia, krótkie podniebienie, a także nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego. Mowa jest niezrozumiała, artykulacja cofnięta w głąb do gardła.
  5. DYSLALIA CAŁKOWITA (BEŁKOT) – występuje wówczas, gdy wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone lub zamieniane. W tym przypadku mogą jednocześnie wystąpić prawie wszystkie w/w wady. Skutkiem tego są wyrazy zniekształcone, przestawienia sylabowe, brak końcówek lub sylab początkowych itp. Mowa jest niezrozumiała lub rozumiana tylko przez najbliższe otoczenie.
  6. JĄKANIE – stanowi osobną grupę wad wymowy. Polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, towarzyszy mu wzmożone napięcie mięśniowe. Wzmożone napięcie mięśni artykulacyjnych i fonacyjnych uniemożliwia ich ruchy podczas fonacji i mowy. Mowa jąkających się jest często niewyraźna, monotonna, cicha, z zabarwieniem nosowym. Głos często blokuje się, zaburzone są rytm i tempo. Przyczyny jąkania są bardzo zróżnicowane i wielorakie. Wymienia się: stany napięć nerwowych, stresy, błędy wychowawcze ze strony rodziców, nauczycieli, nerwowa atmosfera, zbytnia surowość, nadmierne wymagania itp.
     Po krótkim omówieniu niektórych wad wymowy spotykanych najczęściej u dzieci, przechodzę do przedstawienia rozwoju umiejętności pisania i związanego z nim procesu czytania.
    Pisanie jest procesem rozpoczynającym się od analizy dźwięków potoku słownego, od wyodrębnienia w nim poszczególnych fonemów i zamiany ich na znaki literowe. Dopiero potem następuje zapis serii zróżnicowanych znaków graficznych. Proces pisania wymaga skomplikowanych czynności. Dziecko musi prawidłowo spostrzegać oraz zapamiętać obraz graficzny poszczególnych liter. Poza tym musi rozpoznać dźwięki wchodzące w skład wyrazu, podporządkować im odpowiednie znaki graficzne i w należytej kolejności je zapisać. Oprócz tego proces pisania wymaga odpowiednio sprawnej ręki.
    Pismo jest umiejętnością, która wykształca się u dziecka później niż mowa. Zdobywa ono tę umiejętność przez systematycznie prowadzony w szkole proces nauczania. Mowa pisana powstała i rozwijała się na podłożu mowy dźwiękowej. Słuchowe wyobrażenia elementów mowy ustnej i odpowiadające im ruchy narządów mowy, umożliwiające dzielenie zdania na słowa oraz słów na sylaby, głoski, stanowią podstawę do kształtowania się elementarnych procesów mowy pisanej. Przemawia to za bardzo istotną zależnością między rozwojem mowy ustnej, a pismem dziecka.
    Mechanizm rozwoju pisma polega na kształtowaniu się umiejętności wzrokowego rozróżniania liter i wyrazów. Dziecko musi prawidłowo rozróżniać kształty liter i dostrzegać między nimi różnice, dzięki którym litery mają odrębne znaczenie. Po rozpoznaniu liter, gdy dziecko ma je zapisać, musi za pomocą ruchów ręki przenieść na zeszyt wzrokowe wyobrażenie litery. Celem nauki w pierwszym roku jest właśnie owo mocne powiązanie dźwięku słowa z jego obrazem graficznym i ruchami niezbędnymi do napisania go.
    Obserwując dziecko w początkowej fazie zdobywania nawyków pisania można zauważyć, że pisząc wymawia ono głośno dźwięki, które następnie zapisuje. Dziecko pomaga sobie w ten sposób, gdyż nie tylko widzi literę, ale uświadamia sobie głośno dźwięk, jaki ona oznacza.
    W przypadku, gdy dziecko prawidłowo spostrzega literę, a jednocześnie podstawia nieprawidłowy dźwięk, np. t zamiast d, wtedy daną literę źle napisze i może to być odbiciem wady wymowy.
    Pisanie dokonuje się, więc przy współudziale narządów mowy. Prawidłowa artykulacja nie jest jednak jedynym warunkiem sprawnie przebiegającego procesu pisania.
    W początkowej nauce pisania dziecko odwzorowuje litery, musi, więc przede wszystkim prawidłowo spostrzegać ich kształty. Do tego potrzebny jest sprawnie funkcjonujący narząd wzroku – oko. Wszelkie wady wzroku utrudniają dziecku naukę, ale dziecko może mieć dobry wzrok, a mylić i źle różnicować kształty liter. Aby zapisać literę, musi mieć też sprawną rękę. Tak, więc w pierwszym etapie zdobywania umiejętności pisania, przy przepisywaniu i odwzorowywaniu liter, dziecko musi mieć przede wszystkim prawidłową percepcję wzrokową i odpowiednio sprawną rękę.
    Drugim etapem jest pisanie pod dyktando, ze słuchu. W tej fazie rozwoju pisma dziecko powinno umieć napisać słowo bezpośrednio usłyszane, bez przyglądania się jego postaci napisanej na tablicy czy w książce. Powinno potrafić dźwiękom wchodzącym w skład słowa przyporządkować odpowiednie litery oznaczające te dźwięki. Musi mieć nie tylko wzrokowe wyobrażenie litery, przypomnieć sobie jej kształt, ale też musi prawidłowo usłyszeć dźwięki wchodzące w skład tego słowa. Obok prawidłowej percepcji wzrokowej, dobrej sprawności manualnej, potrzebnych dla właściwego pisania, konieczna jest również dobra percepcja słuchowa.
      Kolejnym etapem doskonalenia pisania jest okres, gdy dziecko potrafi już samodzielnie zapisywać własne myśli i dokonuje dokładnej analizy i syntezy wyrazów wzrokowo i słuchowo. Następuje automatyzacja procesu pisania i wzrasta tempo pisania.
      Widzimy, więc, że proces nauki pisania jest procesem dość skomplikowanym. Wymaga sprawności aparatu wzrokowego, słuchowego, sprawności manualnej ręki oraz sprawności artykulacyjnej.

Jak radzą sobie w pisaniu dzieci z wadami wymowy?
      Znaczny procent dzieci, które w wieku szkolnym mają trudności w nauce czytania i pisania z powodu obniżenia poziomu analizy i syntezy słuchowej, wykazuje zaburzenia w rozwoju mowy już we wczesnym dzieciństwie. Pierwszym sygnałem jest zwykle opóźniony rozwój mowy. Dzieci te zaczynały z opóźnieniem wypowiadać pierwsze słowa, zdania, powolny był także ich przyrost. Zdania ich są budowane nieudolnie, co często zmienia ich treść.
      W wieku przedszkolnym większość z tych dzieci wykazuje poważne zaburzenia artykulacyjne, spieszcza mowę. Charakterystyczne też jest skracanie mowy przez wypowiadanie np. tylko początkowej sylaby czy "połykanie" końcówki. W mowie swobodnej występować może omijanie, przestawienie dźwięków. Dzieci z nasilonymi objawami niedokształcenia mowy, wymagają ćwiczeń i korekty już przed 5 r.ż. Długo utrzymujące się zniekształcenia wymowy, nieprawidłowości w budowie zdań są często przejawem zaburzeń analizy i syntezy słuchowej, co będzie miało skutki przy nauce czytania i pisania. Jest rzeczą powszechnie znaną, że dzieci wadliwie mówiące, źle piszą i nieprawidłowo czytają. Wyrównywanie wad wymowy powinno być jak najwcześniejsze, gdyż nie tylko istniejące aktualne zaburzenia mowy wpływają na naukę pisania, ale również te, które dziecko już przebyło. Brak korekty wad wymowy doprowadza do stanu, że dziecko tak pisze jak mówi.
      I tak u dzieci sepleniących często pojawiają się (w zależności od rodzaju) zamiast liter sz , ż , cz , dż w piśmie litery s , z , c , dz lub odwrotnie. Gdy w mowie dzieci głoski: sz , ź , cz , dż zmiękczają, wówczas w piśmie mogą pojawić się zamiast nich litery: ś , ź , ć , dź. Dzieci te, mimo, że słyszą prawidłowe dźwięki (pisane ze słuchu, przetransponowują je na własny język i piszą tak jak mówią. Błędy tego typu pojawiają się również przy przepisywaniu. Uczeń odczytuje błędnie wyraz i tak go zapisuje. Czasami, mimo występowania tego typu wady, zapis jest zgodny z zapisem na tablicy. Obserwując takie dziecko można dojść do wniosku, że występuje to wtedy, gdy uczeń "przepisując" odwzorowuje dokładnie literę po literze z tablicy. W takiej sytuacji tempo pisania jest bardzo wolne, a zapisany tekst i tak czyta "po swojemu".
      Podobną sytuację można zauważyć przy reraniu. W zależności od jego rodzaju, w piśmie pojawiają się litery zastępcze, te, których uczeń używa w mowie. I tak u dziecka, które zamiast r mówi l zapis wyrazu "radio" będzie wyglądał "ladio". Dziecko, które zamiast r mówi j, zapisze "jadjo". Natomiast dziecko używające jako zastąpnika głosek rl napisze "rladio". Zarówno przy tej wadzie jak i poprzedniej często dochodzi do opuszczania tych liter np. adio zamiast "radio". Podobne błędy w pisaniu występują też, gdy dziecko nieprawidłowo wymawia głoskę k , g. Głoskę k zastępuje najczęściej głoską t w wyniku czego w piśmie pojawia się zamiast kot – tot, krata – trata itp. Głoska g zastępowana jest głoską d. Często uzyskujemy zapis "darnek" zamiast "garnek" itp. Ponieważ artykulacyjne głoski: k , g są bardzo podobne, często w wadzie występują razem np. todut zamiast kogut. U takich dzieci najwięcej trudności sprawia odczytywanie tekstów swobodnych, gdy nauczyciel nie zna ich treści. Czasami bardzo trudno domyśleć się, co te wyrazy napisane oznaczają.
       Przy tzw. bezdźwięczności, która polega na zamianie głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, w piśmie pojawiają się zamiast dom-tom, dzbanek – cpanek itp.
      Dużo problemów z pisaniem i czytaniem mają również dzieci z wadą wymowy zwaną nosowaniem. Zamiast nosowego m często pojawia się w mowie i w piśmie litera b np. młotek – błotek, zamiast n litera d np. noc – doc itp. Litery ą , ę zamieniane są na: oł , eł np. będą – bełdoł itp.
       Omówione wyżej wady wymowy i związane z nimi trudności w pisaniu, występując oddzielnie, pozwalają jeszcze na pewną czytelność pisma, gorzej jest jednak przy występowaniu dysleksji całkowitej. W tym przypadku dzieci zamieniają prawie wszystkie głoski, zniekształcają je, skracają wyrazy (brak końcówek, pierwszych sylab) itp. Pismo takiego dziecka staje się niemal zupełnie nieczytelne. Bardzo trudno znaleźć tu jakikolwiek kod do odczytania lub rozumienia mowy dziecka. Jest to tzw. bełkot – potok niezrozumiałych dźwięków.
       Dzieciom z wadami wymowy należy poświęcić bardzo dużo uwagi. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel był zorientowany w rodzaju występującej wady i odpowiednio postępował z takim dzieckiem, ponieważ powszechnie wiadomo, że niewłaściwy stosunek do takiego dziecka może wadę pogłębić. U dzieci z wadami wymowy obok występujących błędów wynikających z zaburzenia, często występuje niski poziom graficzny pisma, w wyniku, czego pismo jeszcze bardziej staje się niestaranne i nieczytelne.
      Narządy mowy trzeba odpowiednio ćwiczyć, ponieważ wymówienie każdej głoski wymaga innego ułożenia narządów mowy i pracy innych mięśni. Ćwiczenia dla dzieci z wadami wymowy powinny mieć charakter zabawowy, ciekawy, aby dziecko było w pełni zaangażowane w ich przebieg, zapomniało jakby o swej wadzie, najlepiej jeśli by sobie jej nie uświadamiało.

Opracowała: mgr Anna Ceglińska - nauczycielka Zespołu Szkoły Podstawowej i Przedszkola Samorządowego w Chodlu

Literatura:
  1. Demel G. "Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola" WSiP Warszawa 1983r.
  2. Demel G. "Wady wymowy" PZWL Warszawa 1979r.
  3. Sawa B. "Jeżeli dziecko źle pisze i czyta" WSiP Warszawa 1987r.

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie