Dziecko uczy się mowy od swojego najbliższego otoczenia. Proces przejmowania wzorów mowy od rodziców lub rodzeństwa jest skomplikowany, ponieważ polega na współdziałaniu wielu funkcji: myślenia, zapamiętywania, kojarzenia, różnicowania. Zwykle tempo rozwoju mowy dziecka odzwierciedla jego możliwości umysłowe.
Mowa dziecka kształtuje się i rozwija w ciągu kilku lat. Proces ten przebiega w etapach. Rozpoczynając edukację w przedszkolu mowa dziecka kształtuje się na poziomie wyrazu (2-3 r.ż.) lub już na poziomie swoistej mowy dziecięcej (3-7 r.ż.). Dziecko w tym wieku potrafi komunikować się z otoczeniem za pomocą wyrazów, fraz lub prostych zdań, bardziej lub mniej zrozumiałych dla nauczyciela. W tym okresie zasób słownika biernego dziecka oraz tempo przyswajania sobie nowych wyrazów są ogromne.
Jednym z głównych powodów zapisywania dziecka do przedszkola jest szybki rozwój mowy dziecka w środowisku przedszkolnym. Rodzice często nie zdają sobie sprawy, że rozwijanie mowy to oddziaływanie na wszystkie sfery - i to właśnie wszechstronne oddziaływanie jest główną zaletą przedszkola.
Podstawy do rozwoju mowy powstają w środowisku rodzinnym gdzie proces rozwoju mowy przebiega samorzutnie. Jeżeli wzorce mowy są w rodzinie prawidłowe to prawidłowo przebiega u dziecka rozwój mowy (wykluczając wszelkie zaburzenia rozwojowe dziecka).
Jeżeli wzorce te są nieprawidłowe, z czego rodzice mogą nie zdawać sobie sprawy, dochodzi do powstawania wad i zaburzeń mowy. Dzieci często mówią niewyraźnie a rodzice nie zwracają uwagi na staranność i dokładność artykulacyjną. Tymczasem okazuje się, że brak wyrazistości mówienia wynika z bierności aparatu artykulacyjnego. Dlatego nieodzowne są ćwiczenia sprawności warg, języka, żuchwy i podniebienia miękkiego.
Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy nie jest też możliwe bez umiejętności prawidłowego oddychania, bez wykorzystania w pełni głosu.
Ważnym elementem jest również sprawność słuchu fonematycznego, który gwarantuje odpowiednie różnicowanie dźwięków mowy.
Toteż narządy mowy trzeba ćwiczyć tak, aby wypracować zręczne i celowe ruchy języka, warg, podniebienia, aby mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.
Bywa, że dziecko przebywające w domu wykształca taki sposób komunikacji, który jest zrozumiały jedynie dla najbliższego otoczenia. Dopiero w momencie pójścia dziecka do przedszkola okazuje, że dziecko ma problemy z mową.
I wtedy rola przedszkola w rozwoju mowy okazuje się wiodąca. Dlaczego ? Ponieważ:
Nauczyciele przedszkoli systematycznie rozwijają zdolności komunikacyjne u dzieci. A często ta "koronkowa robota" nie zostaje nawet dostrzeżona przez rodziców.
ułatwiony jest dostęp do specjalistów (nauczyciele przedszkoli zwykle posiadają dodatkowe kwalifikacje w zakresie terapii);
godziny, w których przebywa dziecko w przedszkolu to czas najlepszy dla przyswajania nowych wiadomości i umiejętności;
istnieje możliwość korygowania nieprawidłowych wzorów gryzienia, żucia i połykania podczas posiłków podawanych w przedszkolu; Właściwe nawyki na pewno poprawią stronę artykulacyjną mowy dzieci;
posiłki podawane dzieciom są dobierane specjalnie dla dzieci zarówno pod względem odżywczym jak i pod względem konsystencji. (bywa, że w domu karmi się dzieci w nieodpowiedni sposób, np. podając 4-latkowi mleko z butelki, co pogłębia zarówno wadę zgryzu, jak również wadę wymowy);
zajęcia prowadzone są systematycznie wszechstronnie oddziaływując na dziecko;
dostarczane są prawidłowe wzorce mowy przez profesjonalnie przygotowanych do pracy pedagogów;
pozytywnie wpływa na rozwój towarzystwo innych dzieci i współdziałanie w zabawach tematycznych;
systematycznie prowadzone są ćwiczenia umuzykalniające połączone z ruchem, które nie nudzą dzieci i wyrabiają właściwy sposób oddychania.
systematycznie stwarzana jest dzieciom okazja do wspólnych zabaw: oddechowych, artykulacyjnych, dźwiękonaśladowczych. Zabawy te dostarczają dzieciom wiele radości i mają ogromne znaczenie dla ich mowy.
Wykorzystując umiejętnie sytuacje naturalne w przedszkolu możemy w bardzo znaczący sposób pomóc swoim wychowankom. Nie możemy zapominać, że przedszkole przygotowuje w znaczący sposób dziecko do podjęcia wyzwania jakim jest nauka w szkole.
Prawidłowa wymowa, umiejętność budowania zdań, zasób słownictwa, używanie poprawnych form gramatycznych - to wskaźniki pełnej dojrzałości dziecka 6-letniego do podjęcia nauki szkolnej. Przy ocenie dojrzałości dziecka bierzemy pod uwagę nie tylko rozwój mowy, ale również ogólny poziom rozwoju umysłowego, intelektualnego, społecznego i emocjonalnego. Wszystkie dzieci, u których stwierdzamy fragmentaryczne deficyty rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno-motorycznych, powinny być objęte specjalistycznym oddziaływaniem korekcyjno-kompensacyjnym, aby ułatwić im równy start a pierwszy taki krok może dokonać się w przedszkolu.
Dlatego każdy rodzic, zanim zdecyduje niania czy przedszkole, powinien uważnie przyjrzeć się swojemu dziecku i uważnie go posłuchać.
Ewa Banach |