Żyjemy w czasach intensywnego rozwoju techniki komputerowej, która wkroczyła do firm, urzędów, szpitali i szkół. A w szkołach ponadgimnazjalnych młodzi ludzie są na najtrudniejszym etapie swojego życia. o okres, gdy zmieniają się zainteresowania, to okres buntu. Młodzi ludzie są przekorni, drażliwi lub skryci i tajemniczy. Znając ich sposoby zachowań, muszę tak prowadzić lekcje, aby ich zainteresować a nie znużyć. Materiał musi być podany w sposób przystępny i atrakcyjny. W tym celu wykorzystuje pomoce dydaktyczne np. kamerę, video, mikroskop projekcyjny, grafoskop, okazy, modele, mikroskopy szkolne, tablice dydaktyczne oraz komputer. Jest on nowym środkiem dydaktycznym za pomocą, którego mogę symulować pewne procesy i czynności.
Należę do osób, które dotąd nie były zdeklarowanymi zwolennikami pracy z komputerem, wręcz przeciwnie unikałam tego typu doświadczeń. Zmieniłam swoje zdanie po zapoznaniu się z praktycznymi możliwościami programów na lekcji. Nie należy jednak tylko wychwalać wykorzystania komputera na lekcji, ponieważ w nauczaniu biologii nie można rezygnować z bezpośrednich obserwacji, eksperymentów, pomiarów dokonywanych w trakcie zajęć laboratoryjnych i terenowych.
Pragnę odpowiedzieć w tym artykule na dwa pytania:
1. Jakimi motywami kierują się nauczyciele stosując komputerowe wspomaganie edukacji biologicznej i czy ma ona pozytywne znaczenie?
2. Czy komputeryzacja procesu nauczania ma negatywne skutki?
Z własnego doświadczenia wiem, że komputer aktywizuje uczniów. Komputer to nowoczesny środek dydaktyczny, który obok prezentacji określonych informacji, szybkiego ich zdobywania i gromadzenia, ułatwia akcentowanie walorów kształcących. Sprzyja kształtowaniu ważnych umiejętności uczniów oraz pewnych wartości wychowawczych m.in.
- podwyższaniu pozytywnej motywacji do uczenia się biologii
- wzrostowi zainteresowań biologicznych i środowiskowych
- wyrabianiu szacunku do racjonalnego i logicznego myślenia
- podwyższaniu samodzielności i aktywności uczniów
- kształtowaniu odpowiedzialności uczniów w tym za stosunkowo drogi sprzęt i oprogramowanie komputerowe.
Technika komputerowa wymusza na nauczycielu zmianę strategii nauczania i metod pracy na zajęciach z podającej na problemową i operacyjną. Chodzi przede wszystkim o organizowanie warunków i sytuacji umożliwiających uczniom samodzielności zdobywanej wiedzy biologicznej oraz nie pozorowane, lecz faktyczne działanie uczniów obejmujące ich aktywność manipulacyjną i intelektualną. Dotychczasowa rola nauczyciela polegała głównie na przekazywaniu uczniom różnego rodzaju informacji i organizowaniu sytuacji dydaktycznych na lekcji - zmienia się na rolę opiekuna, eksperta, animatora, organizatora własnych poszukiwań i samodzielnych ćwiczeń uczniów. Chodzi o nie przekazywanie materiału fotograficznego i następnie jego odpytywanie, lecz o jakość poznawczych działań uczniów. Stąd słuszny wydaje się pogląd, że najbardziej pożądane z punktu widzenia dydaktyki są takie programy, które wymagają od uczniów stosunkowo dużego pola samodzielności jego myślenia i działania poprzez wybór określonej możliwości rozwiązywania problemu. Komputer, jeśli jest właściwie wykorzystany wpływa na wielostronny rozwój oraz samodzielność uczniów. Jest środkiem nie tylko prezentacji określonych treści nauczania, ale może służyć do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów, wspomagać ćwiczenia laboratoryjne i gry dydaktyczne - oraz jako element prowadzenia symulacji i modelowania. Jest dobrą bazą danych pozwalającą na szybkie ich zgromadzenie i odszukiwanie. To nie samo zastosowanie programów komputerowych podnosi efektywność nauczania, (choć jest urozmaiceniem - zasada nowości), lecz ich dobór treści i przede wszystkim sposób wykorzystania w procesie nauczania i uczenia się biologii. Nauczyciel selektywnie podchodzi do pracy z komputerem, znane są różne sposoby wykorzystania programu komputerowego na lekcji biologii. W zależności od treści i funkcji służy on do:
- wprowadzenia nowego tematu
- zaciekawienia tematem i wytworzenia sytuacji problemowej
- zapoznania się z określoną czynnością ważną podczas prac laboratoryjnych i terenowych
- ilustrowania określonych zagadnień biologicznych
- uzupełnienia spostrzeżeń i obserwacji pomiarów i eksperymentów
- sprawdzania wiadomości uczniów i podsumowania tematu
Dzięki programom osiągam następujące cele:
Wiadomości
- przypomnienie budowy anatomiczno-morfologicznej i fizjologii organizmów
- zapamiętywanie i rozumienie pojęć
Umiejętności
- właściwe posługiwanie się i wykorzystanie informacji zawartych w multimedialnych programach
- właściwa interpretacja danych uzyskanych na podstawie pracy z programem
- kształtowanie umiejętności posługiwania się terminologią naukową
- rozwijanie logicznego myślenia oraz zdolności formułowania i prezentowania wniosków oraz tworzenia uogólnień na podstawie obserwacji biologicznej
- samodzielność wykonywania notatek
Postawy
- kształcenie postaw naukowej interpretacji zjawisk biologicznych
- dążenie do aktywnego gromadzenia wiedzy i wiadomości
- wdrażanie do aktywnego udziału w lekcji
- zainteresowanie uczniów programami komputerowymi o tematyce biologicznej
Stosując programy możemy optymalnie zainteresować uczniów tematem a zarazem przedmiotem, jako że manipulacje i dobór wiadomości mają charakter zabawy z komputerem a obraz na monitorze ułatwia zapamiętywanie pożądanych informacji, których selekcji dokonuje uczeń pod kierunkiem nauczyciela.
Lekcja z wykorzystaniem komputera może mieć różną strukturę np.
Faza przygotowawcza
- czynności organizacyjno-porządkowe
- organizowanie sytuacji problemowej
- określenie celów lekcji i zapisanie tematu
- sformułowanie problemów i zadań szczegółowych oraz hipotez
- określenie sposobów działania uczniów na lekcji z wykorzystaniem komputera
Faza realizacyjna
- samodzielna obserwacja okazów (innych obiektów, procesów, zjawisk)
- wprowadzenie w problematykę programu komputerowego i określenie zadań dla uczniów
- kilkuminutowa prezentacja programu komputerowego
- pogadanka na temat oglądanego programu komputerowego i sformułowanie odpowiedzi na wcześniej zadane pytania
- rejestracja wyników obserwacji z prezentowanego programu.
Faza podsumowująca
- utrwalenie wiadomości i umiejętności w oparciu o wcześniej przygotowany test komputerowy
- rozwiązanie problemów i integracja wiedzy
- wnioskowanie końcowe i zadanie pracy domowej
Jakie mogą być skutki nadmiernej komputeryzacji?
- monotonność zadań komputerowych (podobne schematy)
- preferowanie uczniów o wysokich zdolnościach go gromadzenia i szybkiego odtwarzania wiedzy encyklopedycznej
- brak nabywania przez uczniów praktycznych umiejętności
- redukcja przeżyć emocjonalnych, ponieważ kontakt z maszyną nie zastąpi bezpośredniego bytowania z przyrodą
-system nakazowy typu tak-nie, powoduje schematyczne myślenie
Na zakończenie chcę przedstawić trzy postawy nauczycieli wobec zastosowania komputera w procesie uczenia się i nauczania:
1 - entuzjaści, którzy bardzo chętnie i z wielkim zapałem podejmują się wprowadzania komputera do nauczania i uzyskują wysoki poziom aktywności i zaangażowania uczniów
2 - obojętni wobec komputera, niezdecydowani
3 - negujący sens wspomagania komputerowego dydaktyki, często podważający korzyści z tego płynące dla edukacji uczniów.
Pewne opory jak i lęki części nauczycieli przed komputeryzacją edukacji biorą się z obawy przed dość radykalną zmianą ustalonych i przez lata wypracowanych sposobów prowadzenia zajęć, każda zmiana w tym zakresie wymaga wysiłku i szukania dróg pokonywania trudności. Zachęcam jednak Państwa do podejmowania prób, naprawdę warto.
mgr Katarzyna Wygocka
III LO im. St. Staszica w Kutnie | 
