Mówiąc o przemocy w rodzinie mamy na myśli każde zamierzone działanie, wykorzystywanie przewagi sił, a skierowane przeciw bliskiej osobie, które narusza jej prawa, czasem dobra osobiste, powodując psychiczne i fizyczne cierpienie. Przeprowadzone badania wykazały, że to zjawisko ciągle się nasila.
Przyczyny przemocy bywają różne. Jedną z nich bywa reakcja na problemy dnia codziennego, zmagania wewnętrzne człowieka, zachowanie innych osób. Przyczyną może być również nadużywanie alkoholu, narkotyków, kiedy to człowiek przestaje w pełni panować nad swoimi reakcjami, nie przestrzega ustalonych norm. Innym czynnikiem mogą być negatywne wzorce przekazywane i kształtowane przez media. Szczególnie podatny grunt znajdują one zwłaszcza wśród młodzieży. W wielu przypadkach przemoc jest rezultatem zachowań wyniesionych z domu rodzinnego. Bywa, że przemoc stosowana jest tylko dla przyjemności.
Gdy pojawia się ona w rodzinie staje się tragedią dla jej członków. Przemoc w rodzinie jest wciąż tematem bardzo drażliwym w naszym społeczeństwie. Większość ludzi nie chce się przyznać, że ma ona miejsce w ich rodzinie. Jednak sytuacja ta zaczyna się stopniowo zmieniać dzięki instytucjom i organizacjom, których celem jest przeciwdziałanie temu społecznemu już problemowi.
Wyróżniamy kilka form przemocy w rodzinie: fizyczna, psychiczną, ekonomiczna, seksualna. Każda z nich może występować oddzielnie, ale potrafią się one wzajemnie przenikać.
Przemoc fizyczna to każde zachowanie skierowane przeciw ciału ofiary, mogące prowadzić do bólu i obrażeń fizycznych np.klapsy, przypalanie, duszenie, używanie broni, substancji żrących itp. Często ukrywana trwa ona latami. Sprawcy uważają, że są bezkarni, ponieważ ich ofiara nie będzie zdolna do jakiejkolwiek obrony. Ofiary bardzo często pozostają bierne, zastraszone, czasem w każdym stopniu zależne od swoich prześladowców lub odwrotnie ofiary stają się agresywne, nadpobudliwe. Obecnie około 19% badanych osób przyznaje, że padło ofiarą przemocy fizycznej, w tym 6% twierdzi, że miało to miejsce w domu. Wśród badanych 12% to osoby, które przynajmniej raz zostały przez partnera uderzone. Około 19% rodziców przyznaje, że biła lub bije swoje dzieci. Natomiast 16% badanych nie pamięta czy takie zdarzenie miało miejsce.
Przemoc psychiczna polega na agresywnym zachowaniu mającym charakter poniżający, budzący poczucie zagrożenia np.wyśmiewanie, wyzywanie, krytyka, groźby, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów, z innymi osobami narzucanie własnych racji norm, zastraszanie itp. Przemoc ekonomiczna, czyli ograniczenie dostępu do rodzinnych środków finansowania np.odbieranie zarobionych pieniędzy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny, uniemożliwienie podjęcia pracy itp.
Przemoc seksualna jest to wymuszanie pożycia seksualnego lub nieakceptowanych praktyk seksualnych na członkach rodziny. Zachowanie osoby dorosłej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka. Mogą to być zachowania ekshibicjonistyczne, uwodzenie, świadome czynienie z dziecka świadka aktów płciowych, zachęcanie do rozbierania, oglądania pornografii, a nawet gwałt.
Ofiarami przemocy w rodzinie padają najczęściej kobiety, dzieci, osoby starsze lub niepełnosprawne, rzadziej mężczyźni. Niewątpliwie osobami szczególnie poszkodowanymi w tym procesie są dzieci. Można powiedzieć, że są ważnym ogniwem w łańcuchu, często "krzywdzone w dzieciństwie, krzywdzą innych w życiu dorosłym". Krzywdzenie dzieci przez dorosłych sprawców przemocy można podzielić na cztery rodzaje:
Działalność skierowana bezpośrednio przeciw osobie dziecka, a powodująca fizyczne następstwa
Przypadkowe działanie, gdy dziecko będące świadkiem sytuacji staje w obronie ofiary przemocy lub znajduje się bardzo blisko
Tworzenie sytuacji, w której staje się ono widzem sytuacji lub jej skutków
Wykorzystywanie go do kontrolowania drugiej osoby
Skutki stosowanej przemocy w rodzinie zależą od wieku dziecka, ale zawsze są bardzo trudne do naprawienia.
Jeśli dotyka to bardzo małych dzieci może doprowadzić do zerwania więzi emocjonalnych z najbliższymi osobami np. matką, ojcem, rodzeństwem, efektem tego w życiu dorosłym będą trudności w nawiązywaniu oraz utrzymaniu wszelkich związków emocjonalnych z innymi osobami np. partnerami, potomstwem
Dziecko starsze będzie miało kłopot ze zrozumieniem, akceptacją ról społecznych i rodzinnych. Taka osoba nie może odnaleźć się w grupie rówieśniczej, ponieważ nie zna zasad jej normalnego funkcjonowania, ma poważne problemy z nauką. Trudno jej przyswajać pewne treści, nadrobić braki wynikające z nieobecności.
W przypadku nastolatków nawiązujących więzi z rówieśnikami, może nastąpić przeniesienie relacji rodzinnych na związki rówieśnicze. Ofiary mają problem z przystosowaniem społecznym.
Następstwem może być również depresja prowadząca często do prób samobójczych, lęki, fobie lub odwrotnie nadpobudliwość
Innym objawem jest agresja wobec rówieśników, innych osób, zwierząt, a nawet przedmiotów.
Pojawiają się kompleksy dotyczące różnych sfer życia. Często są to osoby z zaniżoną samooceną. Dzieci takie szukając akceptacji, uciekając przed przemocą często znajdują wsparcie w różnego typu grupach nieformalnych (np.sekty, gangi), następstwem takich znajomości stają się najczęściej wagary, palenie papierosów, używanie narkotyków, alkoholu, itp.
Efektem mogą być lęki przed kontaktami z rodzicem określonej płci, lub odwrotnie nagłe, nieoczekiwane zainteresowanie seksem. W dorosłym życiu mogą pojawić się choroby związane z życiem seksualnym
W późniejszym życiu dzieci te często przenoszą tego typu agresywne zachowania na podłoże własnej rodziny, stając się sprawcami. W życiu dorosłym mają poczucie mniejszej wartości, często są mniej odpowiedzialne za swoje czyny, ponoszą więcej porażek w życiu zawodowym.
Co wobec tego można zrobić, aby zapobiec przemocy w rodzinie? Przede wszystkim należy pamiętać, że nie można być biernym, obojętnym, należy działać! Przemoc w Polsce jest karalna, nie należy jej ukrywać przed najbliższymi, sąsiadami itp., trzeba skontaktować się z odpowiednią instytucją lub organizacją, która udzieli pomocy psychologicznej i prawnej, otoczy opieką, wykona interwencję. Bardzo ważną rolę spełniają działania dotyczące profilaktyki. Trzeba pamiętać, że od działania zależy bezpieczeństwo osoby, wobec, której zastosowano przemoc.
Literatura:
1. J.Mellibruda, R.Durda, D.Sasal - "O przemocy domowej - poradnik dla lekarza pediatry", Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1998
2. J. Mazur, "Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość", Warszawa 2002
3. CBOS-"Komunikat z badań. Przemoc i konflikty w domu", luty 2005
4. Materiały z konferencji "Centrum Informacji Praw Kobiet". Sosnowiec 2005
mgr Grażyna Gawron |
