Szczególne zainteresowania młodzieżą i dziećmi bardzo zdolnymi pojawiły się przed kilkudziesięciu laty. Spowodowane to było zapotrzebowaniem społecznym i politycznym na ludzi wybitnie uzdolnionych oraz wysoko wykwalifikowanych. Obecny rozwój techniki i nauki sprawia, że przed ludźmi młodymi stawia się coraz większe wymagania.
Referat opracowała: Alicja Kaszyńska
Dzieci zdolne – jak rozpoznać, jak pomóc?
Szczególne zainteresowania młodzieżą i dziećmi bardzo zdolnymi pojawiły się przed kilkudziesięciu laty. Spowodowane to było zapotrzebowaniem społecznym i politycznym na ludzi wybitnie uzdolnionych oraz wysoko wykwalifikowanych. Obecny rozwój techniki i nauki sprawia, że przed ludźmi młodymi stawia się coraz większe wymagania.
Współcześnie promuje się kulturę osiągnięć, zwłaszcza tych intelektualnych. Tworzy się całe systemy organizacyjne nastawione na kształtowanie i przyspieszanie rozwoju zdolności oraz ich wykorzystanie.
Tradycyjne badania nad zdolnościami sprowadzające się do pomiaru ilorazu inteligencji wyznaczyły kierunek poszukiwań w obrębie zdolności intelektualnych. Ale pojawienie się nurtu badań nad osobowością ludzi twórczych znacznie rozszerzyło problematykę zdolności powstaje więc wiele nowych koncepcji i teorii w których podejmuje się próbę wyjaśnienia fenomenu zdolności, określenia warunków wpływających na ich rozwój lub powodujących ich hamowanie.
Każda zdolność jest swego rodzaju właściwością psychiczną przejawiającą się w różnych czynnościach i wytworach. Zdolność to możliwość uzyskania spodziewanych wyników przy wykonywaniu czynności w określonych warunkach zewnętrznych.(Okoń, 1984)
Z. Pietrasiński ujął to nieco inaczej stwierdził, że zdolności są to „takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu”.
(Pietrasiński, 1969)
Genetyczny punkt widzenia mówi o wrodzonej i dziedzicznej naturze zdolności gdzie „rozwój i kształtowanie się zdolności jest procesem genetycznego programu człowieka”(Hornowski, 1986)
Wprost przeciwnie uważają socjologowie, uzależniając rozwój zdolności ogólnych i specjalnych człowieka tylko od wpływu środowiska, warunków życia i działalności wychowania i nauczania.
Większość psychologów natomiast skłania się ku stwierdzeniu, że, „zdolności wykształcają się w trakcie ontogenetycznego życia człowieka”. Podczas rozwoju i kształtowania się zdolności zasadnicze role spełniają: doświadczenie społeczne człowieka, warunki jego życia, działalności. Nauczanie i wychowanie.(Honorowski, 1986)
Wiadomo jednak, iż na rozwój uzdolnień dziecka mają wpływ zarówno czynniki wrodzone jak i nabyte miedzy innymi:
1. Predyspozycje wrodzone i dziedziczne:
· Informacja genetyczna zawarta w kwasach nukleinowych organizmu
· Doświadczenia okresu ciąży matki
2. Czynniki nabyte, środowiskowe:
· Wpływy nieświadome, zdrowe odżywianie, atmosfera domu dająca poczucie bezpieczeństwa, różnorodne bodźce stymulujące, wrażenia, doświadczenia,
· Wpływy świadome,
· Akceptacja dziecka w domu rodzinnym, zaspokajanie jego potrzeb emocjonalnych, bycie z ludźmi, korygowanie egoizmu, agresji. Wsparcie psychiczne w chwilach niepowodzeń, uczucie relaksu,
· Wspomaganie przez rodziców rozwoju umysłowego i zainteresowań dziecka, poświęcanie czasu na rozmowy, wspólne zabawy, spacery, hobby, szukanie odpowiedniej literatury. Dostrzeganie prac i pomysłów dziecka, wyrażanie akceptacji bądź konstruktywnej krytyki,
· Korzystna stymulacja rozwoju intelektu i zainteresowań atmosferą w szkole. Otoczenie ucznia zdolnego mądrą opieka pedagogiczną. (Ostrowska, 1999)
Pojęcie zdolności w praktyce bardzo często utożsamiane jest z terminem uzdolnienie lub talent. Psychologia rozróżnia te rodzaje zdolności i mówi o:
- zdolnościach ogólnych – określanych jako inteligencja. „Inteligencja odnosi się raczej do ogólnych funkcji myślenia, rozwoju, wnioskowania, analizowania, rozumienia, organizowanie uczenia się i rozwiązywania problemów”. (Hornowski, 1969)
- zdolnościach kierunkowych zwanych też zdolnościami specjalnymi lub uzdolnieniami (np. uzdolnienie matematyczne, artystyczne, językowe itd.) najwyższy stopień tego rozwoju uzdolnień określa się mianem talentu. J.P. Jones nazwał talent „kombinacją elastycznej oryginalności i wrażliwości w nowych pomysłach, które umożliwia ich autorowi odejście od utartych sentencji myślowych do innych, bardziej produktywnych i ofiarowanie ich wyniku sobie i innym”.(G.Levis 1998)
- zdolnościach twórczych rozumianych jako umiejętność znajdowania wielu różnych i oryginalnych rozwiązań zadań i problemów.
Dzieci i młodzież zdolne mają prawo do szczególnej opieki. Kształcenie i rozwijanie talentów ze społecznego punktu widzenia jest niezmiernie ważnie. Jednak aby pomóc dziecku w rozwoju jego zdolności najpierw należy to dziecko właściwie zidentyfikować. Dzieci zdolne często nie spełniają oczekiwań rodziców czy nauczycieli w zakresie zachowania i określane są jaką krnąbrne, złośliwe czy nawet nieco dziwne, dlatego ważne jest właściwe rozpoznawanie i spieranie ucznia zdolnego.
Na podstawie literatury spróbuj scharakteryzować, więc dziecko zdolne.
O jednostkach uzdolnionych można powiedzieć w dwóch przypadkach:
1. Gdy mamy do czynienia z wyraźnymi osiągnięciami w jakiejś dziedzinie działania, są one w tym wypadku wskaźnikami zdolności, jest to jednak miara w pełni przydatna dopiero w odniesieniu do osób dorosłych.
2. Gdy w wyniku pomiarów psychologicznych, najczęściej testów, wykrywamy potencjalne zdolności do działania w określonej domenie, np. intelektualnej, artystycznej, sportowej czy technicznej.
(J.Borzym 1979)
Według definicji Okonia uczeń zdolny to taki, który osiąga lepsze wyniki od swoich rówieśników w przypadku gdy zachowane są jednakowe dla wszystkich warunki pracy, lub uzyskujący te same co oni wyniki przy mniejszym wysiłku. Zawdzięcza to węższemu niż u innych rozwojowi takich zdolności jak myślenie, zdolność obserwacji wyobrażania, pamięć, uwaga, sprawności manualne i ruchowe.
(Okoń 1984)
Obserwacja dzieci uzdolnionych pozwala na wyodrębnienie pewnych charakterystycznych dla nich cech. (tokarska 1970). Należą do nich:
- ponadprzeciętny poziom rozwoju intelektu,
- szybkie zapamiętywanie, prawidłowe kojarzenie i rozumowanie,
- ciekawość świata i ludzi, bystra obserwacja otoczenia,
- dociekliwość, zadawanie dużej ilości pytań,
- szeroki wachlarz zainteresowań,
- wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością, umiejętność skupiania uwagi,
- bogata wyobraźnia, ciekawe, oryginalne pomysły,
- potrzeba wyrażania swoich wrażeń, myśli i emocji w różnej formie,
- niezależna postawa, obrona swoich poglądów i pomysłów
- poczucie humoru.
Niestety cechy wynikające z natury dziecka zdolnego mogą spowodować trudności w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym. „Jednym z częściej wymienionych problemów emocjonalnych dzieci i młodzieży wybitnie zdolnej jest depresja o charakterze egzystencjonalnym. Wynika ona z idealistycznego pojmowania świata, niezadowolenia z siebie i własnych osiągnięć, nadmiernych oczekiwań otoczenia, przeżywania konfliktów wewnętrznych” (Witkoś 2001 r.). Zwiększona receptywność fizyczna i społeczna powoduje częstsze przeżywanie przez dzieci zdolne skrajnych uczuć, od szczęścia po cierpienie.
(Borzym 1979 r.)
Dzieci zdolne mogą przejawiać następujące negatywne cech i zachowanie: „upór, obojętność na zasady dobrego wychowania i nieulegania autorytetom, hałaśliwość, kłótliwość, egocentryzm,, żywy temperament, frustracje z powodu zbyt mało ambitnych zadań, poczucie wyizolowania, niezrozumienia czy niepoważnego traktowania przez innych – szczególnie dorosłych, poczucie zawodu z powodu niespełnienia własnych oczekiwań, nadmierne zużycie energii na jednym polu lub obszarze zainteresowań, nieumiejętność pogodzenia się z nieważnością osiągnięcia realnych celów... Efektem tych zachowań mogą być osiągnięcia poniżej potencjalnych możliwości dziecka”. (G. Levis 1998 r.)
Przyczyna takiego zachowania może tkwić w samym dziecku w rodzinie – oczekiwaniach rodziców, niewłaściwych reakcji zachowania dziecka, nadopiekuńczością rodziców.
Nacisk grupy może blokować możliwości ucznia, a dzieci zdolne nie rozumiane przez nauczycieli stają się leniwe bierne lub agresywne.
W związku z tym ważne jest poznanie dziecka zdolnego o otoczenie go szczególną opieką pedagogiczną i psychologiczną.
Wiedza z zakresu tego tematu pozwoli lepiej rozwinąć zdolności i talenty jednostek zdolnych ku ich własnemu pożytkowi i zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Szczególną rolę w zakresie pobudzania, ujawnienia i rozwijania zdolności dzieci odgrywa rodzina i szkoła.
Rodzice powinni:
- od najmłodszych lat życia dziecka powinni towarzyszyć min. w poznawaniu świata, aktywne słuchanie,
- zachęcać dziecko do obserwowania otaczających zjawisk,
- rozwijać aktywność badawczą,
- akceptować i wpierać psychicznie dzieci w chwilach niepowodzeń,
- nauczyć dzieci relaksu,
- uczyć bycia z ludźmi w grupie,
- dostarczać dzieciom informacji, pokazywać możliwości i źródła zdobywania nowych umiejętności i wiadomości,
- rozwijać zainteresowania dzieci,
- dostrzegać pracę i pomysły dzieci,
- akceptować dziecko lub udzielać konstruktywnej krytyki,
- zachęcać do twórczej pracy,
- dostrzec mocne strony dziecka,
- współpracować z pedagogiem, psychologiem itp.
Szkoła jest miejscem, gdzie dziecko zdolne powinno uzyskać szczególną pomoc. Jest wielu nauczycieli, wychowawców, psychologów i pedagogów, którzy pomagają rozwijać zdolności i talenty. Współpraca szkoły i rodziny jest więc niezbędna do stworzenia optymalnych warunków rozwoju zdolności.
Nauczyciele mogą pomóc prowadzić min. interesujące formy zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. Kształtować motywację uczniów, zachęcać do wysiłku.
Istnieje możliwość wcześniejszego rozpoczynania nauki szkolnej uczniów, lub przyspieszenia tempa nauki szkolnej, tu istnieją takie możliwości: klasy „półroczne”, „wydłużony” rok szkolny, podwójne promocje, uczenie się indywidualnym tempem pracy.
Pedagodzy szkolni udzielają różnych form pomocy: pomagają w wyborze drogi kształtowania oraz podejmują działania na rzecz organizowania opieki i pomocy materialnej uczniom zdolnym, którzy są w trudnej sytuacji życiowej itp. Psycholodzy dokonują badań diagnostycznych dzieci zdolnych, prowadzą lub organizują dla nich różne formy terapii psychologicznej – zajmuje się doradztwem psychologicznym dla uczniów, rodziców i nauczycieli.
W ramach pomocy uczniom zdolnym tworzy się:
- szkoły muzyczne i sportowe dla uczniów zdolnych i uzdolnionych,
- licea profilowane,
- obozy wakacyjne,
- świadectwa i dyplomy z wyróżnieniem,
- koła zainteresowań,
- targi pracy organizowane dla najlepszych absolwentów szkól średnich i wyższych,
- zajęcia organizowane przez szkoły wyższe, stypendia,
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu i Ministerstwa Kultury dla uczniów wybitnie zdolnych.
- Utworzenie Krajowego Funduszu Dzieci Zdolnych, którego istota sprowadza się do fundowania stypendium dzieciom, zajęcia na uczelniach, warsztaty badawcze, plastyczne. Seminaria, konsultacje.
Ważną role odgrywają poradnie psychologiczno-pedagogiczne, punkty konsultacyjne dla dzieci zdolnych i wybitnie uzdolnionych.
Zasięg ogólnopolski posiada Centrum Konsultacyjno – Informacyjne do spraw Dzieci Zdolnych, gdzie pomoc uzyskują zarówno dzieci jak i rodzice. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN i S organizuje płatne doskonalenie osób pracujących lub planujących pracę z dziećmi zdolnymi.
Istotna pomoc dla uczniów można znaleźć w działalności porównawczej przez fundację min. :
- Fundusz Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich,
- Fundacja Ewy Czeszejko – Sochackiej „Promocje Talentu”
- Fundacja „Primus Inter Pares”
- Fundacja im. Stefana Batorego i inne.
Literatura:
I. Borzym. „Uczniowie zdolni”. Warszawa, PWN
B. Hornowski. „Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych”. Warszawa 1986, WsiP
G. Levis. „Jak wychowywać utalentowane dziecko”. Poznań 1998, Dom Wydawniczy Rebis
W. Okoń. „Słownik Pedagogiczny”. Warszawa 1984, PWN
K. Ostrowska (red.). „Psychologia praktyczna w systemie oświaty”. Warszawa 1999, CMPP-P MEN
E. Piotrowski. (1995) Pedagogika dzieci zdolnych i uzdolnionych, (w: )Pedagogika specjalna. (red.) W. Dykcik. Poznań 1998.
A.E. Sękowski. Osiągnięcia uczniów zdolnych. Towarzystwo Naukowe KUL 2000
M. Wiktoś. Szczególne uzdolnienia – zarys problematyki. Życie Szkoły, 6/2001
|
