Monika Borgiasz
„Woda- jako niezbędny składnik życia”
Woda jako źródło życia towarzyszy nam przez cały czas naszej egzystencji w różnych sytuacjach .Jak pisze B.L.Modyneaux(8) już w starożytności rzeka była uważana za metaforę życia człowieka . Towarzyszyła mu od narodzin do śmierci . Woda jest składnikiem niezbędnym do życia i często przypisuje się jej duchowe i twórcze moce . W tradycjach wielu ludów woda wytryskująca w ziemi pochodzi z nadnaturalnego świata i obdarzona jest mocą uzdrawiania . Z tego też powodu w przyrodzie , nowym przedmiocie szkoły podstawowej , temat wody zajmuje ważne miejsce . W programach różnych autorów , zagadnienie wody jest przedstawione w różnorodny sposób . W większości programów które przejrzałam treści nauczania zawierają wspomniany temat . Między innymi w programach nauczania przyrody takich autorów jak: L.Hoppe, A.Sternicka(7),K.Czyszkowska, J.Stocka(3), E.Błaszczyk, E.Kłos, B.Malański, J.Sygniewicz, B.Zajdler(2) M.Augustyniak,M.Augustyniak(1), S.Elbanowska, E.Szylarska-Kowalska, J.Tomalkiewicz(6) wodzie poświęcone są całe bloki tematyczne, koncentrujące się wokół takich zagadnień jak:Woda na Ziemi. Woda w życiu organizmów. Woda w procesach decydujących o życiu, czy Woda jako miejsce rodzącego się życia.
Autorzy S.Elbanowska, E.Szylarska-Kowalska, J.Tomalkiewicz(6)poświęcili zagadnieniom wody treści programowe w klasie czwartej.
Treści nauczania dotyczące wody, w programie przyrody autorstwa M.M.Augustyniaków(1) rozpoczynają się w klasie czwartej i są kontynuowane w klasie piątej i szóstej.
W programie przyrody K.Czyszkowskiej, J.Stockiej(3) omawianemu zagadnieniu poświęcono materiał nauczania w klasie czwartej.
Program przyrody opracowany przez E.Błaszczyk, E.Kłos, B.Malańskiego, J.Sygniewicz, B.Zajdler(2) uwzględnia tematykę wody jako środowisko życia w klasie piątej w odrębnym dziale nauczania.
Autorzy L.Hoppe, A.Sternicka(7) zagadnienia wody wprowadzają w bloku tematycznym „Poznaję środowisko wodne i lądowe”.
Niestety, w niektórych programach nauczania przyrody omawiane przeze mnie zagadnienie, zajmuje drugoplanowe miejsce.
W programie przyrody D.Dybowskiej , E.Frąckowiak i B.Kasprowicz-Kielich(5) z problematyką wody spotykamy się w dziale „Właściwości różnych substancji i ich zastosowanie” .
Autorzy programu przyrody E.Polańska , Z.Bernacki , M.Kostecka-Bernacka , M.Beczkiewicz(11) proponują tematy dotyczące wody tylko w dwóch działach programu – w klasie czwartej i piątej .
Program nauczania przyrody autorstwa B.Piróg i E.Tyralskiej-Wojtycza(10) poświęcił wodzie miejsce w jednym bloku tematycznym związanym z relacjami między człowiekiem a środowiskiem .
Zespół autorski E.Dudek , E.Szedzianis , K.Tryl(4) w programie przyrody zagadnienia wody uwzględnia w klasie czwartej w module „Współzależności między składnikami pogody” i w klasie piątej – „Wybrane ekosystemy-jezioro” .
Według mnie woda i jej znaczenie powinna zajmować szczególne miejsce w przedmiocie szkoły podstawowej jakim jest przyroda . Spośród omawianych przeze mnie programów nauczania przyrody wybrałam trzy , które najszerzej traktują tę tematykę . Są to programy autorstwa S.Elbanowskiej , E.Szylarskiej-Kowalskiej , J.Tomalkiewicz(6) ; K.Czyszkowskiej , J.Stockiej(3) i M.M.Augustyniaków(1) . Woda traktowana jest w tych programach jako niepowtarzalny składnik Ziemi , który wpływa na powstanie i rozwój życia na niej .
W programie autorstwa S.Elbanowskiej ,E.Szylarskiej-Kowalskiej i J.Tomalkiewicz(6) wodzie poświęcono materiał nauczania klasy czwartej . Potraktowano wodę jako spoiwo łączące różnorodne treści z różnych dyscyplin wiedzy . Wskazano rozmieszczenie wód na kuli ziemskiej , przedstawiono wodę w różnych stanach skupienia i jej obieg w przyrodzie . Omówiono ją jako podstawowy składnik organizmów i miejsce rodzącego się życia . Dokonano podziału organizmów na lądowe i wodne i rozróżniono ich cechy przystosowawcze . Doceniono wodę jako podstawowy element w procesach decydujących o życiu . Dalej przedstawiono gospodarkę wodną roślin i zwierząt i wodę w różnych krajobrazach Ziemi . Jako podsumowanie potraktowano informacje dotyczące wykorzystania wody przez człowieka oraz współzależności : środowisko – człowiek .
Autorki K.Czyszkowska i J.Stocka(3) omawianą tematykę prezentują w materiale nauczania klasy czwartej zatytułowanym „Woda” . Znalazły się tam między innymi takie zagadnienia jak stany skupienia wody , rozpuszczanie substancji stałych w wodzie oraz rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania . Uwzględniono też zasoby wodne i obieg wody w przyrodzie . Omówiono cechy charakterystyczne zbiorników wodnych z uwzględnieniem rzek i jezior w Polsce oraz Morza Bałtyckiego . Autorki proponują zapoznać uczniów ze sposobami badania stanu czystości wody , uzyskiwania czystej wody oraz racjonalnym gospodarowaniem nią .
Według mnie tematykę wody szczególnie potraktowano w programie autorstwa M.M.Augustyniaków(1) , gdzie te zagadnienia występują w całym cyklu nauki przyrody . W klasie czwartej uczeń poznaje właściwości fizyko-chemiczne wody , wodę jako środowisko życia oraz dokonuje oceny stanu czystości wód . W klasie piątej poszerza swoje wiadomości o wody powierzchniowe i podziemne w Polsce , florę i faunę polskich rzek i jezior oraz Bałtyku . Klasa szósta , to woda na Ziemi ; oceany i morza na kuli ziemskiej , największe rzeki i jeziora świata oraz lód i lodowce na Ziemi . Omawiane jest również ukształtowanie brzegów oraz dna mórz i oceanów . Wskazuje się też zagrożenia i korzyści wynikające z budowy zapór i sztucznych zbiorników wodnych oraz elektrowni wodnych .
Odkąd woda istnieje , nic jej do dzisiaj nie zastąpiło i nie spowodowało zmniejszenia jej wartości .Jest ona składnikiem wszystkich organizmów żywych, wykorzystywanym surowcem oraz naturalnym elementem krajobrazu. To jest właśnie główna przyczyna , dla której napisałam artykuł na temat:Lekcja przyrody”Woda- jako niezbędny składnik życia”.
Do tematu dobrałam następujące cele operacyjne :
Uczeń wie:
-jaki procent kuli ziemskiej zajmują oceany i lądy;
-jakie są źródła zanieczyszczenia wody;
-w jaki sposób człowiek zanieczyszcza wodę;
-jakie organizmy prócz człowieka zależne są od wody;
-jakie są metody oczyszczania wody;
Uczeń rozumie:
-zależności człowieka od wody;
-iż należy chronić pod względem ilościowym i jakościowym wodę;
Uczeń potrafi:
-zbudować prosty filtr do oczyszczania wody;
-wykonać proste doświadczenia :Kiedy człowiek zanieczyszcza wodę? , Metoda oczyszczania wody ;
-formułować wnioski dotyczące omawianych zagadnień;
Cele wychowawcze :
Uczeń wie :
-o narastających zagrożeniach zanieczyszczenia wód ;
- o konieczności racjonalnego korzystania z zasobów wodnych;
Uczeń rozumie :
- konieczność racjonalnego gospodarowania wodą ;
- współodpowiedzialność wszystkich mieszkańców ziemi za stan wód ;
- konieczność przestrzegania zasad ochrony środowiska ;
Uczeń potrafi :
- wyrabiać w sobie i w innych poczucie gotowości do aktywnego uczestniczenia w działaniach na rzecz ochrony wód ;
- kształtować poczucie odpowiedzialności za przyszłość środowiska wodnego ;
- kształtować świadomość ekologiczną swoją i swoich kolegów ;
Na lekcji proponuję zastosować doświadczenie jako metodę samodzielnego dochodzenia do wiedzy, która pozwoli uczniom osiągnąć nie tylko cele poznawcze ale i wychowawcze.
Środki dydaktyczne :
-instrukcja doświadczenia – W jaki sposób człowiek zanieczyszcza wodę?
-instrukcja doświadczenia – Filtr do wody.
-instrukcja ćwiczenia – Ja i zanieczyszczenie wody .
-instrukcja doświadczenia – Metoda oczyszczania wody .
Przebieg lekcji :
1.Jakie elementy przyrody potrzebne są do życia ? – pogadanka kierowana przez nauczyciela.
Przyroda to wszystko co nas otacza . Elementy przyrody są ze sobą powiązane w całość , która jest w ruchu i oddziałuje na siebie . Do życia potrzebne są takie elementy przyrody jak : woda , powietrze , gleba , rośliny i zwierzęta .
2.Zapisanie tematu lekcji „Woda- jako niezbędny składnik życia”. .
3. Podział klasy na cztery grupy , każda grupa otrzymuje do opracowania takie same zagadnienia , które wykonują jednocześnie i w określonym czasie . Do wykonania każda grupa ma pięć zadań :
1. Na podstawie instrukcji w załączniku 2 wykonaj doświadczenie –W jaki sposób człowiek zanieczyszcza wodę? Na dołączonej kartce pod instrukcją wpisz własne obserwacje i wnioski .
2. Na podstawie instrukcji w załączniku 3 wykonaj prosty filtr do wody . W dalszej części lekcji będziecie sprawdzali jego działanie .
3. Zastanów się co mógłbyś robić przez jeden tydzień , aby chronić wodę w swoim domu? Swoje propozycje proszę zapisać na dołączonej kartce (załącznik 4) .
4. Wykonaj na podstawie instrukcji doświadczenie – Metoda oczyszczania wody (załącznik 5) .
Po wykonaniu każdego polecenia przedstawiciel grup omawiają swoje zadania , a wnioski uczniowie zapisują w zeszytach przedmiotowych .
Wnioski do zapisania w zeszytach przedmiotowych :
1. Woda jest niezbędna do życia .
2. Każdy człowiek powinien dbać o czystość wody .
3. Wszyscy ludzie powinni oszczędzać i racjonalnie gospodarować wodą .
Prezentowany konspekt lekcji ma charakter otwarty . W zależności od zaangażowania uczniów , jedne zagadnienia można pominąć na korzyść innego , które w trakcie okaże się bardziej przydatne .
Literatura :
1.M.Augustyniak , M.Augustyniak , Przyroda , Program nauczania przedmiotu blokowego w kasach 4-6 szkoły podstawowej , Wydawnictwo M.Rożak , Gdańsk 1999 ;
2.E.Błaszczyk , E.Kłos , B.Malański , J.Sygniewicz , B.Zajdler ,Program nauczania przyrody w klasach 4-6 , WsiP , Warszawa 1999 ;
3.K.Czyszkowska , J.Stocka , Świat przyrody , świat przygody , Program nauczania dla klas 4-6 szkoły podstawowej , Wydawnictwo Planeta , Inowrocław 1999 ;
4.E.Dudek , E.Szedzianis , K.Tryl , Program nauczania przedmiotu przyroda dla klas 4,5,6 szkoły podstawowej ,Wydawnictwo Edukacyjne Wiking , Wrocław 1999 ;
5.D.Dybowska , E.Frąckowiak , B.Kasprowicz-Kielich , Program nauczania przyrody dla szkoły podstawowej , Wydawnictwo LektorKlett , Poznań 1999 ;
6.S.Elbanowska , E.Szylarska-Kowalska , J.Tomalkiewicz , Program nauczania dla klas 4-6 szkoły podstawowej , Wydawnictwo Juka , Warszawa 1999 ;
7.L.Hoppe , A.Sternicka , Program nauczania przyrody w klasach 4-6 , Wydawnictwo Operon , Rumia 1999 ;
8.B.L.Molyneaux , Kult ziemi , Świat Książki , Warszawa 1997 ;
9.B.Niemierko , Między oceną szkolną a dydaktyką , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne , Warszawa 1991 ;
10.B.Piróg , E.Tyralska-Wojtycza , Program nauczania przyrody w zreformowanej szkole podstawowej , Wydawnictwa Edukacyjne , Kraków 1999;
11.E.Polańska , Z.Biernacki , H.Kostecka-Bernacka , M.Beczkiewicz , Program nauczania przyrody w klasach 4-6 zreformowanej szkoły podstawowej , Wydawnictwo Szkolne PWN , Warszawa 1999 ;
12.Z.Tarka , R.Tarka , Konspekt lekcji „Wodo... jesteś życiem „ , Geografia w Szkole , 3/1995 ;
13.A.Żołnierz , Projekt badania zanieczyszczeń powietrza i wód powierzchniowych przez uczniów , Geografia w Szkole , 4/1987 ;
Załącznik 2
Kiedy człowiek zanieczyszcza wodę?
Instrukcja:
Przygotuj cztery naczynia z wodą. Do jednego naczynia wsyp jedną łyżkę proszku, do
drugiego pół łyżki płynu do prania, do trzeciego dodaj łyżkę oleju, a do czwartego dodaj pył z ulicy. Co dzieje się z wodą?
Obserwacje: ................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Wnioski:
Człowiek zanieczyszcza wodę poprzez:
- ..................................................................
- ..................................................................
- ..................................................................
- ..................................................................
Zastanów się co by było gdyby podlać kwiaty jedną z tych mieszanin?
Załącznik 3
Filtr do wody.
Instrukcja:
Przygotuj słoik, gazę, watę i lejek do wody. Z tych przedmiotów spróbuj wykonać prosty filtr do wody. Po jego wykonaniu zademonstrujesz jego działanie i skuteczność.
Załącznik 4
Ja i zanieczyszczenie wody.
-................................................................................................................................
-................................................................................................................................
-................................................................................................................................
-................................................................................................................................
-................................................................................................................................
-................................................................................................................................
Załącznik 5
Metoda oczyszczania wody.
Instrukcja:
Z pomocą zrobionego filtru do wody oczyść wcześniej zanieczyszczoną wodę z czterech naczyń.
Obserwacje:
Zanieczyszczenia: Efekt oczyszczania:
-proszek
-płyn
-olej
-pyły
Wnioski:
Niektóre zanieczyszczenia ulegają całkowitemu ........................, ale są też takie, które po wymieszaniu z wodą ................ usunąć. Nie należy .................................wody, aby jej potem nie musieć .............................
Monika Borgiasz
|
